Маткаримова Маърифат Рўзимбоевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Хоразм воҳаси тупроқ- иқлим шароитида кунжут навларини ҳосилдорлигига экиш меъёри ва муддатини таъсирини ўрганиш”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Qx1209.
Илмий раҳбар: Ёрматова Дилором Ёрматовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат универсети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Дон ва дуккакли экинлар илмий−тадқиқот институти, PhD.05/31.03.2023.Qx.159.01.
Расмий оппонентлар: Худайқулов Жонибек Бозарович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Мўминов Абдували Акбаралиевич, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Хоразм вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи аллювиал тупроқлари шароитида кунжутнинг “Ташкентский -122” ва “Қора шахзода” навларини ўсиши, ривожланиши, уруғ ҳосили ва сифат кўрсаткичларига экиш муддатлари ва меъёрларининг таъсирини илмий ва амалий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Хоразм вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи аллювиал тупроқлари шароитида кунжутнинг “Ташкентский 122” ва “Қора шахзода” навларидан юқори ва сифатли уруғ ҳосили етиштиришда уруғларни мақбул экиш муддати ва меъёри аниқланган;
кунжут навлари уруғларини 5-июн муддатида экиш, уруғларни 20-май муддатида экишга нисбатан дала унувчанлиги 0,8-1,1 фоизгача, униб чиққан кўчатлар сони 11,0-20,7 дона/пм гача, амал даври охирида кўчатлар сони 17,6-38,2 дона/пм гача, 20-июн муддатида экишга нисбатан дала унувчанлиги 2,6-3,1 фоизгача, униб чиққан кўчатлар сони 31,0-59,8 дона/пм гача, амал даври охирида кўчатлар сони 39,8-84,2 дона/пм гача юқори бўлиши аниқланган;
кунжут навлари уруғларини 20-май муддатида экиш, уруғларни 5-июн муддатида экишга нисбатан поя баландлиги 3,2-7,7 см гача, ён шохлар сони 0,3 дона/туп гача, кўсаклар сони 6,5-9,7 дона/туп гача, уруғлар 20-июн муддатида экилганга нисбатан поя баландлиги 15,9-21,3 см гача, ён шохлар сони 0,7-0,8 дона/туп гача, кўсаклар сонини 13,8-20,5 дона/туп гача юқори бўлиши қайд этилган;
кунжут навлари уруғлари 5-июн муддатида экилганида, уруғлар 20-май муддатида экилганга нисбатан бир туп ўсимликда уруғ вазни 0,6-1,0 г гача, 1000 дона уруғ оғирлиги 0,1 г гача, уруғ ҳосили 14,2-19,7 ц/га гача, уруғлар 20-июн муддатида экилганга нисбатан бир туп ўсимликда уруғ вазни 3,7-8,9 г гача, 1000 дона уруғ оғирлиги 0,1-0,2 г гача, уруғ ҳосили 12,8-14,4 ц/га гача юқори бўлиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Хоразм вилояти шароитида кунжут навларидан юқори ва сифатли уруғ ҳосили етиштиришда уруғларни мақбул экиш муддатлари ва меъёрларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқот илмий натижалари асосида:
Деҳқон ва фермер хўжаликлари учун “Кунжут етиштириш бўйича тавсиялар” номли тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 30.11.2023 йилдаги №07/21-05/6130-сон маълумотномаси). Мазкур тавсиянома деҳқон ва фермер хўжаликларида кунжут навларини етиштиришда муҳим кўрсатма сифатида хизмат қилмоқда;
Кунжутнинг “Ташкентский-122” ҳамда “Қора шахзода” навлари Боғот тумани “Чўлқувар” фермер хўжалигида 3,0 гектар, “Боғот Агро кластер” МЧЖда 4,0 гектар, Урганч тумани “KHIVA GROUP” MChJ да 4,0 гектар, Хозарасп тумани “Ўрта қайир” фермер хўжалигида 3,0 гектар, жами 14,0 гектар майдонга жорий қилинган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 30.11.2023 йилдаги №07/21-05/6130-сон маълумотномаси). Натижада уруғларни экишнинг энг мақбул муддати “Ташкенский-122” ва “Қора шахзода” навлари учун 5-июн муддатида гектарига 5,0 кг миқдорида уруғ сарфлаб экилганида юқори самарадорликка эришилган;
Кунжутнинг “Ташкентский-122” ва “Қора шахзода” навлари уруғларини 5-июн муддатида гектарига 5,0 кг миқдорида экилиб етиштириш технологияси Боғот ва Урганч ва Хазарасп туманларида жорий этилган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 30.11.2023 йилдаги №07/21-05/6130-сон маълумотномаси). Натижада ушбу технологияни қўллаш орқали “Ташкентский-122” навидан 21,5 ц/га, “Қора шахзода” навидан 21,0 ц/га уруғ ҳосили олишга эришилган.