Худайберганова Севара Зокиржоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Табиий газни қайта ишлаш маҳсулоти асосида изопропил, изоамил спиртлар олиш технологияси ва уларнинг хоссалари», 02.00.08 - Нефт ва газ кимёси ва технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2023.4.PhD/Т4088.
Илмий раҳбар: Нурманов Сувонқул Эрханович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент кимё-технология институти, DSc.03/30.12.2019.Т.04.01.
Расмий оппонентлар: Икрамов Абдуваҳоб, техника фанлари доктори, профессор; Содиков Усмонали Худоберганович, техника фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Умумий ва ноорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: этиленни метанол билан ўзаро теломерланиш реакцияси орқали изопропил ва изоамил спиртларини синтез қилиш, жараён боришини мақбул шароитларини аниқлаш ва технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор этиленни метанол билан юқори босимда стасионар шароитда водород пероксид ва ацетон иштирокида теломерланиш реакциясида изопропил ва изоамил спиртлари ҳосил бўлиши асосланган;
этиленни метанол билан теломерланиш реакциясида водород пероксид ва ацетоннинг табиати ҳамда миқдори таъсири аниқланган, уларнинг каталитик роли асосланган ва жараённинг радикал механизм билан бориши аниқланган;
этиленни метанол билан теломерлашда ҳосил бўлган спирт табиатини асосан этилен: метанол мол нисбатига ва ҳароратга боғлиқлиги асосланган;
изопропил спирти табиий газдан олинган техник олтингугуртни тозалашда эритувчи хоссасига, изоамил спирти эса қишлоқ хўжалигида олтингугуртни акарицид ва фунгицид сифатида ўсимликларга пуркаш учун коллоид эритма ҳосил қилишда эмулгатор хоссасига эгалиги исботланган;
этиленни метанол билан юқори босимда, гомоген-каталитик усулда теломерлаш реакцияси асосида изопропил ва изоамил спиртлари олишнинг принципиал технологик схемаси ва технологик регламенти ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Этиленни метанол иштирокида теломерланиш реакциясини амалга ошириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
синтез қилинган изопропил спирти “Муборак ГҚИЗ” АЖда техник олтингугуртни тозалашда экстрагент-эритувчи сифатида амалиётга жорий қилинган (Муборак газни қайта ишлаш заводи АЖнинг 2023 йил 4 октябрдаги 807/ГК-09-сон маълумотномаси). Натижада, импорт ҳисобига қўлланиладиган изопропил спиртини маҳаллийлаштириш имконини берган;
таклиф этилган усул асосида синтез қилинган изоамил спирти “Муборак ГҚИЗ” АЖда олтингугуртни пуркаш қурилмаларида пуркаш жараёнида суспензия ҳосил қилувчи эмулгатор сифатида қўлланилган (Муборак газни қайта ишлаш заводи АЖнинг 2023 йил 4 октябрдаги 807/ГК-09-сон маълумотномаси). Натижада, изоамил спиртидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш имконини берган.