Авезов Сухроб Собировичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек-рус ва рус-ўзбек параллел корпуслари онлине-платформасини яратишнинг асосий тамойиллари (А.Қодирийнинг “Ўткан кунлар” романи мисолида)”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.3.PhD/Fil2798.
Илмий раҳбар: Нигматова Лолахон Хамидовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Мухиддинов Анвар Ғафурович, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Раҳимов Усмонжон Эргашевич, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат   университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади ўзбек-рус параллел корпусини яратишнинг назарий асосларини ўрганиш, А.Қодирийнинг “Ўткан кунлар” романи мисолида параллел корпусларнинг ўзбек-рус ва рус-ўзбек онлайн платформасини ишлаб чиқиш ҳамда машина таржимасини такомиллаштириш, ўзбек ва рус тиллари орасидаги жумлалар, иборалар ва матн бирликлари даражасида лингвистик таҳлил ва маданиятлараро алмашинувни ўрганиш учун қулай воситани яратишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
А.Қодирийнинг “Ўткан кунлар” романидаги тил реалиялари матнлар параллел корпуси орқали таҳлил қилиниб, таржиманинг асосий жиҳатлари ва мураккабликлари, икки тилли корпуслар методологиясини ишлаб чиқишда лексик, семантик, стилистик ва маданий хусусиятларни ҳисобга олиш муҳимлиги асосланган;
ўзбек-рус параллел матнлар билан ишлашга мўлжалланган, ўхшаши бўлмаган, реал вақт режимида маълумотларни таҳлил қилиш ва таҳрирлаш учун имкон ва воситаларни берадиган, ушбу тиллар учун параллел корпуслар билан ишлашдаги мавжуд бўшлиқни тўлдирадиган онлайн платформа ишлаб чиқилган;
лингвистик тадқиқотлар учун параллел корпуснинг асосий жиҳатлари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, хусусан, таржима стратегияларини ўрганиш ва маданиятлараро хусусиятларни тушунишга ёрдам берадиган турли тиллардаги матнларни солиштириш қобилияти далилланган;
ўзбек-рус параллел корпусларида А.Қодирийнинг “Ўткан кунлар” романидаги фразеологик бирликларнинг батафсил таҳлили ўтказилиб, уларни таржима қилиш усуллари ҳамда маданий мослашуви, семантик ва контекстуал хусусиятлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Параллел корпусларни яратишнинг назарий ва амалий жиҳатларини ўрганиш ва табиий тилларни қайта ишлаш соҳасида технологияларни қўллашда олинган илмий натижалар асосида бир қатор тадбирлар амалга оширилди:
ўзбек-рус параллел корпусларида А.Қодирийнинг “Ўткан кунлар” романидаги фразеологик бирликларнинг батафсил таҳлили ўтказилиб, уларни таржима қилиш усуллари ҳамда маданий мослашуви, семантик ва контекстуал хусусиятларига оид натижаларидан Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида амалга оширилган И-ОТ-2019-42 “Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон шеърий луғатини яратиш (инсон қиёфаси, характери, табиати ва миллий рамзлари тасвирлари)” фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети 2023-йил 9-июндаги 01/10-1150-сон маълумотномаси). Натижада кўп тиллилик тушунчаси, таржима алгоритмлари ва тадқиқотдан матн корпусини яратишга ёндашув таржима жараёнини осонлаштирди, таржиманинг аниқлигини оширди, ҳамда луғатда қидириш ва таҳлил қилиш учун кенг маълумотлар базасини яратилган;
А.Қодирийнинг “Ўткан кунлар” романидаги тил реалиялари матнлар параллел корпуси орқали таҳлил қилиниб, таржиманинг асосий жиҳатлари ва мураккабликлари, икки тилли корпуслар методологиясини ишлаб чиқишда лексик, семантик, стилистик ва маданий хусусиятларни ҳисобга олиш муҳимлиги хусусидаги натижалар “Умумий тилшунослик” дарслигининг 13-параграфига киритилган (Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Бухоро давлат университетининг 2023-йил 12-октябрдаги 01-04/3562-сон маълумотномаси, ГРИФ №.112-13). Натижада ўқув жараёни осонлаштирди ва тингловчиларга тил тузилмаларини таҳлил қилиш ва амалий қўллаш учун кенгроқ воситалар тақдим этилган;
лингвистик тадқиқотлар учун параллел корпуснинг асосий жиҳатлари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, хусусан, таржима стратегияларини ўрганиш ва маданиятлараро хусусиятларни тушунишга ёрдам берадиган турли тиллардаги матнларни солиштириш қобилияти бўйича олинган назарий ва услубий базадан “Маданият ва маърифат” телеканалида “Замондош” ва “Миллий таълим” кўрсатувларига ссенарий ёзишда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг «Маданият ва маърифат» телеканали 2023-йил 1-июндаги 02-02/125-сонли маълумотномаси). Натижада мазкур теледастирларнинг илмийлиги ва оммабоблиги ошган.