Кахарова Ирода Сидиковнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Инглиз ва ўзбек тилларида эмотив, тақлид ва модал сўзларнинг лингвопрагматик тадқиқи”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.DSc/Fil.426.
Илмий маслаҳатчи: Бакиева Гуландом Ҳисомовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллар университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.27.01.
Расмий оппонентлар: Хайруллаев Хуршиджон Зайниевич, филология фанлари доктори, профессор; Джумабаева Жамила Шариповна, филология фанлари доктори, профессор; Тешабоева Зиёдахон Қодировна, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.    Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларида эмотив, тақлид ва модал сўзларни кўпжиҳатли ҳодиса сифатида қиёслаб, уларнинг морфологик, семиотик, стилистик, фоностилистик ҳамда синтактик хусусиятларини прагматик аспектда очиб бериҳдан иборат.
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҳар иккала тилда алоҳида сўз туркумларининг морфологик хусусиятлари, жумладан, модаллик категорияси феълнинг буйруқ, истак, шарт майлларидаги махсус белгилар воситасида, тақлид сўзлар инсон, нарса ва ҳодисалар ҳаракатидаги товушлар талаффузида, эмотив сўзлар эса ҳаяжон, ҳайрат, руҳий таъсирланишни юзага келтирувчи коннотатив ва денотатив маъно-мазмунни ифодаловчи баҳолаш оттенкасига эга ундов сўзлар мисолида намоён бўлиши далилланган;
оламнинг лисоний манзараси билан боғлиқ обектив ҳақиқатни англашда эмоционаллик, модаллик, образлилик, экспрессивлик, интенсивлик каби маъноларни ифодалаган алоҳида сўз туркумларининг лексик-семантик ва семиотик тузилиши ҳамда семантик кўчимлар воқеланиши тил – тафаккур – билиш – ҳиссиёт кетма-кетлиги асосида очиб берилган;
алоҳида сўз туркумларининг синтактик ва деривацион хусусиятлари инглиз тилида сўзлашув, бадиий, публицистик, ўзбек тилида расмий ва илмий услубда қўлланилишининг чекланганлиги исботланган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги алоҳида сўз туркумларининг матн экспрессивлигини оширишдаги когнитив моҳияти ва матндаги консептуал муносабатлар ва уларнинг прагматик жиҳатлари тасвирий ифодалар орқали – пресуппозиция, эмпатия, симпатия, импликация интеграцияси асосида мувофиқлаштирилган;
алоҳида сўз туркумларининг икки маданиятга хос универсал компонентларини аниқлаш ва уларнинг бадиий таржима матнларида  қўлланилиши инглиз тилида диний, мифологик, фалсафий тушунчалар орқали ифодаланган бўлса, ўзбек тилида эътиқодий қарашлар, ғоя ва фикрларнинг таъсири бевосита тилга кўчиши орқали далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва ўзбек тилларида эмотив, тақлид ва модал сўзларнинг лингвопрагматик тадқиқи мавзусида олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
таълим мақсадларини кўзлаган ҳолда инглиз тилида эмотив, тақлид, модал сўзлар прагматикаси, семиотикаси, гап қурилишидаги ўрни далилланган, алоҳида сўз туркумларининг морфологик, прагмасемантик, когнитив манзараси қиёсий очиб берилган ҳамда таржима методлари ишлаб чиқилган ушбу диссертациянинг илмий назарий хулосаларидан Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетида Европа Иттифоқининг ЭРАСМУС+дастури доирасида Англиянинг Лондон Метрополитен университети ҳамда Латвиянинг Резекна технологиялар Академияси билан ҳамкорликда 2015-2019-йилларда бажарилган “561624-ЭПП-1-2015-1-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП ИМЕП” “Ўзбекистонда таълим ва олий таълим соҳасидаги жараёнларнинг модернизациялаш ва халқаролашуви” мавзусидаги халқаро лойиҳа доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2023-йил 6-июндаги 06/282-сон маълумотномаси). Натижада хорижий тил ўқитувчиларининг малакасини ошириш бўйича янги ўқув-қўлланма ва дастурларни яратишга ва такомиллаштиришга эришилган;
эмотив, тақлид ҳамда модал сўзларнинг тизими, тил ва нутқда шаклланишининг ижтимоий-руҳий асослари ва таснифланиш тамойиллари ҳамда морфологик, фоностилистик хусусиятлари билан чамбарчас боғлиқлигига оид илмий натижа ва маълумотлардан Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети ҳузурида Давлат илмий-техника дастури доирасида бажарилган ИЛ 21091378-рақамли “Олий таълим муассасаларида профессор-ўқитувчиларни касбий саралашнинг психологик диагностикаси тизимини шакллантириш” мавзусида инновацион лойиҳасида белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2023-йил 8-июндаги ИРД/23.132-сон маълумотномаси). Натижада диссертация материаллари “Лингвопрагматика” ва “Психолингвистика” каби фанларнинг ўқитилишида ҳамда мазкур амалий лойиҳа бўйича электрон ресурслар, босма дарслик учун манбалар ва назарий ҳамда амалий материаллар тайёрланаётганида муҳим манба бўлиб хизмат қилган;
ҳар икки тилдаги эмотив, тақлид ва модал сўзларнинг матн экспрессивлигини оширишдаги когнитив моҳияти ва прагматик жиҳатлари билан боғлиқ илмий-назарий хулосалардан Бухоро давлат университетида А-ОТ-2021-2-рақамли “Тиббиётга оид атамалар электрон платформасини яратиш” (2020-2021-йй.) мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Бухоро давлат университетининг 2023-йил 19-июндаги 06/08-1-9-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек тилида айрим эмотив сўзлар воситасида инсоннинг оғриқ ва дардни ҳис этиш ҳолати берилиши, бунда уларнинг лексик-семантик, стилистик, лингвопрагматик, этнопрагматик, лингвомаданий хусусиятлари тадқиқи билан боғлиқ назарий хулосалар асосида тиббий ҳолатни баҳолашга оид сўзларни белгилаб кўрсатиш мумкинлиги далилланган;
қиёсланаётган тиллар алоҳида сўз туркумларининг синтактик ва деривацион хусусиятларига эга бўлиш, уларнинг тўхтовсиз тараққий этиб боришга доир натижалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида ФА-Ф1-ОО5-рақамли “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (ЎзРФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 7-декабрдаги 450/1-сон маълумотномаси). Натижада оламнинг лисоний манзараси билан боғлиқ обектив ҳақиқатни англашда эмоционаллик, модаллик, образлилик, экспрессивлик, интенсивлик каби маъноларни ифодалаган алоҳида сўз туркумларининг лексик-семантик ва семиотик тузилиши ҳамда семантик кўчимлар воқеланиши тил-тафаккур-билиш-ҳиссиёт кетма-кетлиги асосида ёритилганлиги, алоҳида сўз туркумларининг матн экспрессивлигини оширишдаги когнитив моҳияти ва матндаги консептуал муносабатлар ва уларнинг прагматик жиҳатлари тасвирий ифодалар орқали – пресуппозиция, эмпатия, симпатия, импликация интеграцияси асосида мувофиқлаштирилганлиги каби илмий хулосалар асосида лойиҳа доирасида ўқув адабиётлари, тарқатма материалларини тайёрлаш асосий манбалардан бири бўлиб хизмат қилган;
алоҳида сўз туркумларининг икки маданиятга хос универсал компонентларини аниқлаш ва уларнинг бадиий таржима матнларда қўлланилиш ҳамда улар асосида ишлаб чиқилган тавсияларнинг амалиётга татбиқ этиш юзасидан Ўзбекистон халқаро ислом академиясида ИЛ-531212015-рақамли “Туркистон мухторияти тарихини ёритувчи www.мухторият.уз электрон платфпорма ва мобил иловасини яратиш” номли амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон халқаро ислом академиясининг 2023-йил 16-декабрдаги 05-783-сон маълумотномаси). Натижада алоҳида сўз туркумларининг икки маданиятга хос универсал компонентларини аниқлаш ва уларнинг бадиий таржима матнларида қўлланилиши инглиз тилида диний, мифологик, фалсафий тушунчалар орқали ифодаланган бўлса, ўзбек тилида эътиқодий қарашлар, ғоя ва фикрларнинг таъсири бевосита тилга кўчиш мулоқот вазияти билан шартланганлиги аниқланган.