Хамидова Гулноз Сайфидиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.  
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ревматоид артрит билан касалланган беморлардаги ассоциацияланган гастропатиянинг клиник ва молекуляр-генетик жиҳатлари” 14.00.05 - Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).                                            .                                                                       
Дисертация мавзуси рўйҳатга олинган рақам:  B2022.2.PhD/Tib2680.
Илмий раҳбар: Шодикулова Гуландом Зикрияевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали.                                                                                                   
ИК фаоилят кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали, PhD.04/30.09.2020.Tib.123.01.                                  
Расмий оппонентлар: Жабборов Озимбай Отаханович, тиббиёт фанлари доктори, профессор;  Алиахунова Мавжуда Юсупахуновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади клиник, инструментал, лаборатор ва генетик тадқиқотлар асосида РА билан касалланган беморларда ЯҚНВ қўллаш натижасида ривожланган гастропатияларни эрта ташхислаш, прогнозлаш ва даволаш мезонларини такомиллаштиришдан иборат.    
III .Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ревматоид артрит билан касалланган беморларда ЯҚНВ қабул қилиш фонида гастропатиянинг ривожланиши ва оғир кечишининг энг мухим белгилари: эпигастрал сохадаги оғрик, кўнгил айниши, метеоризм ва ошқозон шиллиқ қаватидаги эрозив ўзгаришлар аниқланган;
ревматоид артрит билан касалланган беморларда ЯҚНВ-ассосацияланган гастропатия ривожланишида гипохромик анемия, гиперфибриногенемия, АЦПП, РФ ва CРО микдорининг сезиларли даражада ошиши, шунингдек H. pylori инфекцияси касаллик кечишини прогнозлаш учун диагностик маркер эканлиги асосланган;
илк бор ревматоид артрит билан касалланган беморларда ЯҚНВ-ассосацияланган гастропатияларнинг шакллантиришда CYP2C19*2 (681GA) гени А аллели ва CYP2C19*17 (806СТ) бир нуклеотидли фермент гени Т алели, С/Т ва Т/Т генотипи ташувчиларида гастропатиялар ривожланиш хавфи юқори эканлиги исботланган.
клиник, лаборатор-инструментал, генетик тадқиқотлар асосида ревматоидли артрит билан касалланган беморларда ЯҚНВ-ассосацияланган гастропатияларни эрта ташхислаш, прогнозлаш ва даволаш мезонлари такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент тиббиёт академиясининг Урганч филиалининг 2024 йил 30 апрелдаги №14/221-сон хулосасига кўра:                                                                                          
биринчи илмий янгилик: ревматоид артрит билан касалланган беморларда ЯҚНВ қабул қилиш фонида гастропатиянинг ривожланиши ва оғир кечишининг энг мухим белгилари: эпигастрал сохадаги оғрик, кўнгил айниши, метеоризм ва ошқозон шиллиқ қаватидаги эрозив ўзгаришлар аниқланган ва Хоразм вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 21.07.2023-йилдаги 45-сонли буйруғи ҳамда Урганч шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича 03.07.23-йилдаги 38-сонли буйруқи билан амалиётга жорий етилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: таклиф қилинган текшириш ва даволаш усули беморларнинг ётоқда ётадиган кунлар сонини қисқартиради, даволаш самарадорлигини оширади, даволаш натижалари беморларни жамиятда фаол ҳаёт тарзига қайтишига, умрининг узайишига ва ўлим ҳамда ногиронлик кўрсаткичининг камайишига ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иқтисодий самарадорликка ревматоид артрит билан касалланган беморларда ЯҚНВ- ассоциацияланган гастропатиянинг асоратлари ва қайталанишини олдини олиш билан эришилган. Ушбу беморларни олиб бориш тактикасида клиник белгиларни эрта аниқланганда: прейскурантга кўра шифохонада 1 кун қолиш 200000 сўмни ташкил қилади; 1 кунга ўртача 1 нафар бемор учун 357000 сўм дори воситалари сарфланади. 1 нафар бемор ҳисобидан 1 кунга 557000 сўмни ташкил етади. Хулоса: беморнинг шифохонада қолиш муддатини 10 кунда 5570000 сўмни ташкил етади ва 5 кунгача қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 1000000 сўмга камайтирилиши ва шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига 1785000 сўм дори-дармон кам харажат қилишга эришилган. Бу эса ўз навбатида йил давомида юқори иқтисодий самарадорликка олиб келган.                                                                            
иккинчи илмий янгилик: ревматоид артрит билан касалланган беморларда ЯҚНВ-ассосацияланган гастропатия ривожланишида гипохромик анемия, гиперфибриногенемия, АЦПП, РФ ва CРО микдорининг сезиларли даражада ошиши, шунингдек H. pylori инфекцияси касаллик кечишини прогнозлаш учун диагностик маркер эканлиги асосланган. Ревматоид артрит билан оғриган беморларда ЯҚНВ билан боғлиқ гастропатия ривожланишининг асосий лаборатор-инструментал башоратчилари аниқланган ва Хоразм вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 21.07.2023-йилдаги 45-сонли буйруғи ҳамда Урганч шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича 03.07.23-йилдаги 38-сонли буйруқ билан амалиётга жорий етилган.Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: даволаш натижалари беморларни жамиятда фаол ҳаёт тарзига қайтишига, умрининг узайишига ва ўлим ҳамда ногиронлик кўрсаткичининг камайишига ёрдам берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: иқтисодий самарадорликка беморларда касалликнинг асоратларини камайтириш, шифохонага мурожаат қилиш сонининг пасайиши ва эрта ташхислаш билан эришилган, 1 нафар бемор учун ушбу келтирилган текширув амалиёти беморларнинг даволанишдан кейинги касалхонадан ташқари реабилитацияси ва даволаш харажатларининг қуйидагича иқтисод бўлишига олиб келди: қайта кўрик – 120000 сўм; “ЭГДС – 100000 сўм; ИФA-97000 сўм; AЦПП таҳлили- 88 000 сўм; умумий қон анализи-60 000 сўм дори-дармонлар харажати – 357000 сўм (умумий иқтисодий самарадорлик 1 нафар бемор учун 8220000 сўмни ташкил қилди). Хулоса: ревматоид артрит билан касалланган беморлардаги ЯҚНВ-ассоциацияланган гастропатияни тадқиқот қилиш жараёнида беморларда ўтказилган тадқиқот натижалари ревматоид артрит билан касалланган беморлардаги ЯҚНВ-ассоциацияланган гастропатия касаллигининг оғир шаклларини ривожланиш хавф омилларини ҳисобга олиш билан гастропатияни эрта прогнозлаш имконини берди. Ушбу эрта диагностик усулларнинг жорий қилиниши 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 398000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 424000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: илк бор ревматоид артрит билан касалланган беморларда ЯҚНВ-ассосацияланган гастропатияларнинг шакллантиришда CYP2C19*2 (681GA) гени А аллели ва CYP2C19*17 (806СТ) бир нуклеотидли фермент гени Т алели, С/Т ва Т/Т генотипи ташувчиларида гастропатиялар ривожланиш хавфи юқори эканлиги исботланган. Ревматоид артрит билан касалланган беморлардаги ЯҚНВ-ассоциацияланган гастропатияни тадқиқот қилиш жараёнида беморларда. (CYP2C9*2(430ST), CYP2C19*3 (636GA) фермент генларнинг ноқулай аллел ва генотипик вариантлари аниқланмади ва бу генларнинг РА беморларда ЯҚНВ-гастропатия чақириш хавфи аниқланмади, CYP2C19*2(681GA), CYP2C19*17 (806СT) фермент генларининг полиморфик локусларининг тарқалиш хусусиятлари аниқланди, фермент генларнинг ноқулай аллел ва генотипик вариантларини аниқлаш РА беморларда ЯҚНВ-гастропатия хавфини ишончли равишда ошириши Хоразм вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 21.07.2023-йилдаги 45-сонли буйруғи ҳамда Урганч шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича 03.07.23-йилдаги 38-сонли буйруқ билан амалиётга жорий етилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: даволаш натижалари беморларни жамиятда фаол ҳаёт тарзига қайтишига, умрининг узайишига ва ўлим ҳамда ногиронлик кўрсаткичининг камайишига ёрдам берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иқтисодий самарадорликка беморларни ревматоид артрит билан касалланган беморлардаги ЯҚНВ- ассоциацияланган гастропатиянинг асоратлари ва қайталанишини олдини олиш учун ерта ташхислаш, асоратлар ривожланганда даволашнинг умумий қийматини камайтириш билан еришилган. Касалликни келтириб чиқарувчи омилларнинг аниқланишига ва генетик таҳлиллар беморларнинг шифохонада умумий ётиши ва даволанишини камайтиришга сабаб бўлади ҳамда бир ойда беморлар умумий харажатлари бемор учун 16710000 сўм сарф қилинади ва 10 кунни 5 кунга қисқариши ҳисобидан бир ойда 8355000 сўмга иқтисод қилиш имконини беради. Хулоса: Ревматоид артрит билан касалланган беморлардаги ассоциацияланган гастропатиянинг ривожланишига CYP2C19*2(681GA), CYP2C19*17 (806СT) фермент генларининг полиморфик локусларининг тарқалиш хусусиятлари ва фермент генларнинг ноқулай аллел ва генотипик вариантларини аниқланиши олиб келадиган предиктор генлар бўлиб ерта прогнозлаш учун аҳамиятлидир. CYP2С9*2 (430ST), CYP2C19*2 (636GA) фермент генларининг полиморфик локусларининг тарқалиш хусусиятлари фермент генларнинг ноқулай аллел ва генотипик вариантларини ўрганилганда юқоридаги Харди-Вайнберг кўрсаткичи формуласига кўра ишончлилик интервали 1,2 ва 1,3 бўлиб бу манфий натижа кўрсатган, яъни бу генлар ушбу касалликни чақиришда аҳамиятсиз эканлиги аниқланган.                
тўртинчи илмий янгилик: ревматоид артрит билан касалланган беморларда ЯҚНВ- гастропатия молекуляр-генетик тадқиқотларни комплекс баҳолаш асосида касалликни оғирлик даражасига боғлиқ холда олиб боришда ишлаб чиқилган ва тавсия этилган прогностик мезонларини соғлиқни сақлаш амалиётига тадбиқ этилиши асосланган. Ушбу ишнинг амалий аҳамияти шундан иборатки, комплекс тадқиқотлар асосида фермент генларининг салбий аллел ва генотипик вариантлари CYP2C19*2 (681GA) ва CYP2C19*17 (806СT) ревматоид артрит билан оғриган беморларда ЯҚНВ-гастропатиянинг ривожланиш эҳтимолини оширишда муҳимлиги исботланди, ўз навбатида уларни аниқлаш гастропатия ривожланиш ҳолатларини камайтиради ва сифатини яхшилайди ва ушбу патология билан оғриган беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилайди ва бу предикторларни қўллаш Хоразм вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 21.07.2023-йилдаги 45-сонли буйруғи ҳамда Урганч шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича 03.07.23-йилдаги 38-сонли буйруқ билан амалиётга жорий етилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: даволаш натижалари беморларни жамиятда фаол ҳаёт тарзига қайтишига, умрининг узайишига ва ўлим ҳамда ногиронлик кўрсаткичининг камайишига ёрдам берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иқтисодий самарадорликка беморларда ЯҚНВ-гастропатиянинг касалликларининг қайталанишини ва асоратларини олдини олиш учун эрта ташхислаш, асоратлар ривожланганда даволашнинг умумий қийматини камайтириш орқали эришилган. 1 нафар бемор учун 2 785 000 сўм иқтисод қилинган. Хулоса: ревматоид артрит билан оғриган беморларда ЯҚНВ-гастропатия ривожланишининг асосий клиник, инструментал ва лаборатор белгилари аниқланди; беморларда гастропатия ҳосил бўлиш хавфини оширишда CYP2C19*2 (681GA) ва CYP2C19*17 (806СT) фермент генларининг иштироки исботланди. Ушбу ишнинг амалий аҳамияти шундан иборатки, комплекс тадқиқотлар асосида фермент генларининг CYP2C19*2 (681GA) ва CYP2C19*17 (806СT) салбий аллел ва генотипик вариантлари ревматоид артрит билан оғриган беморларда ЯҚНВ-гастропатиянинг ривожланиш эҳтимолини оширишда муҳимлиги исботланди, ўз навбатида уларни аниқлаш гастропатия ривожланиш ҳолатларини камайтиради ва сифатини яхшилайди ва ушбу патология билан оғриган беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилайди. Шунингдек H. pylori миқдорини аниқланиши хам беморларда касалликнинг оғирлик даражасини баҳолашда предиктор бўлиб ҳисобланади ва касалликнинг оғирлик даражасидаги хавфли гуруҳга киргизилди. “Ревматоидли артрит билан касалланган беморлардаги  ЯҚНВ-ассосацияланган гастропатиянинг клиник ва молекуляр-генетик жиҳатлари” мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этишлиши Тошкент тиббиёт академиясининг Урганч филиалининг 19.07.2023 йилдаги № 01/4676-1 ва  01/4698-1 хатлари юборилди.