Xidoyatova Dilbar Nabievnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Tranzitor ishemik xurujlarning etiopatogenetik tuzilmasi va bemorlarda insul`tni oldini olish nuktai nazaridan differensial yondashuvlar”, 14.00.13 – Nevrologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2020.2.DSc/Tib422.
Ilmiy rahbar: Gafurov Baxtiyar Gafurovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi, DSc.04/30.12.2019.Tib.31.01.
Rasmiy opponentlar: Raximbaeva Gul`nara Sattarovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Abdullaeva Nargiza Nurmamatovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Nurgujaev Erkin Smagulovich, tibbiet fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot nomi: Ozarbayjon davlat tibbiet universiteti.
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi TIA o‘tkazgan bemorlarda insultning ikkilamchi profilaktikasiga differensial yondashuvlar buyicha taklif va tavsiyalar ishlab chikishdan iborat.   
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor tranzitor ishemik xurujlarning patogenezi va kechish darajalariga qarab insul`t kelib chiqishidagi kiyosiy prognostik ahamiyati isbotlangan;
ilk bor insul`tni ikkilamchi profilaktikasi maqsadida  tranzitor ishemik xurujlarga uchragan bemorlarda AVSD2 baholash shkalasi  natijalariga ko‘ra kelgusidagi insul`tni profilaksiga karatilgan davolash rejalari takomillashtirilgan;
simptomsiz kechadigan  uyqu arteriyalarining aterosklerozi (stenozi) bo‘lgan bemorlar orasida tranzitor ishemik xuruj o‘tkazganlarda endovaskulyar davolash (ballonli angioplastika va stent qo‘yish) usuli samaradorligi isbotlangan;
yurak ritmini buzilishi bilan kechgan tranzitor ishemik xurujlar o‘tkazgan bemorlar uchun insul`tni oldini olish maqsadida konservativ davo yurak ritmini korreksiyalash va antikoagulyant dori vositalari qo‘llash orqali takomillashtirilgan;
erta va uzoq muddatli davolash natijalar asosida tranzitor ishemik xujumdan keyin takroriy ishemik insult profilaktikasida karotid endarterektomiyaga nisbatan karotid arteriya stendlash usuli samaradorliligi aniqlangan.  
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazi ekspert kengashining 2023 yil 25 yanvardagi 16-son xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: ilk bor tranzitor ishemik xurujlarning patogenezi va kechish darajalariga qarab insul`t kelib chiqishidagi kiyosiy prognostik ahamiyati isbotlangan, va shu tariqa kasalxonaga yotqizishning yangi sxemasi TIA bilan og‘rigan bemorlarning kasallikning dastlabki bosqichida kasallikning sababini aniqlash va amalda qo‘llanilgan patogenetik terapiyani amalga oshirish. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli klinikasi va Viloyat somatik shifoxonasi amaliyotiga tatbiq etilgan (31.05.2023 yildagi 7n-r/35 12-sonli xamda TTAning kup tarmokli klinikasi buyicha 27.03.2023 yildagi 04-r\18 sonli buyruqlari bilan tasdiqlangan). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: AVCD2 baholash shkalasi natijalariga asoslangan diagnostika usuli va shu tariqa TIA bilan kasallangan bemorlarni kasalxonaga yotqizishning yangi sxemasi ishlab chiqilgan bo‘lib, bu kasallikning sababini kasallikning dastlabki bosqichida aniqlash va patogenetik terapiya o‘tkazish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: kasalxonada davolanish muddatini qisqartirish va xarajatlarni kamaytirish xisobiga iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: AVCD2 baholash shkalasidan foydalanish (yosh, arterial gipertenziya, parez yoki afaziya mavjudligi, simptomlarning davomiyligi 60 daqiqadan ortiq, qandli diabet) va shu tariqa TIA bilan og‘rigan bemorlarni kasalxonaga yotqizishning yangi sxemasi ishlab chiqilgan bo‘lib, bu kasallikning sababini tashxislashga kasallikning dastlabki bosqichida. kasallik va patogenetik terapiyani o‘tkazish imkonini beradi va bu esa bir bemor uchun 2083097 so‘mni iqtisod kilish ikonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish: ”Ishemik insul`tlarni kelib chiqishida tranzitor ishemik xurujning xavf-xatarligi darajasi” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalarida joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Tibbiyot xodimlarini kasbiy malakasini rivojlantirish markazining 2023 yil 29 sentyabrdagi 7n-z/23-sonli xulosasi yuborilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: ilk bor insul`tni ikkilamchi profilaktikasi maqsadida  tranzitor ishemik xurujlarga uchragan bemorlarda AVSD2 baholash shkalasi  natijalariga ko‘ra kelgusidagi insul`tni profilaksiga karatilgan davolash rejalari takomillashtirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli klinikasi va Viloyat somatik shifoxonasi amaliyotiga tatbiq etilgan (31.05.2023 yildagi 7n-r/35 12-sonli xamda TTAning kup tarmokli klinikasi buyicha 27.03.2023 yildagi 04-r\18 sonli buyruqlari bilan tasdiqlangan). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: quyidagi shkalalar bo‘yicha ball to‘plagan neyropsixologik testlarning taklif qilingan usullari to‘plami (MMSE, Rankin, shkala NIHSS shkalasi), o‘choqli miya o‘zgarishlarini aniqlash (bosh miyaning MSKT, MRT) va qon tomir havzalari (miya angiografiyasi, ultratovush, dupleks skanerlash) subtipni o‘z vaqtida aniqlashga imkon beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi kasalxonada davolanish muddatini qisqartirish va xarajatlarni kamaytirishdan iborat bo‘lib, bu bir bemorga 2083097 so‘mni iktisod kilish imkonini berdi. Xulosa: TIA kasalligini erta tashxislash past darajasi hamda bu holat shifokorlarning xavf omillari va kasallikning erta harakat bilan bog‘liq bo‘lmagan belgilariga etarlicha e’tibor bermasligi keyinchalik asoratlangan xususiyatlari samarali davolash uchun bir bemor uchun 2083097 so‘mni iqtisod qilishga erishiladi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish: ”Ishemik insul`tlarni kelib chiqishida tranzitor ishemik xurujning xavf-xatarligi darajasi” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalarida joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Tibbiyot xodimlarini kasbiy malakasini rivojlantirish markazining 2023 yil 29 sentyabrdagi 7n-z/23-sonli xulosasi yuborilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: simptomsiz kechadigan  uyqu arteriyalarining aterosklerozi (stenozi) bo‘lgan bemorlar orasida tranzitor ishemik xuruj o‘tkazganlarda endovaskulyar davolash (ballonli angioplastika va stent qo‘yish) usuli samaradorligi isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli klinikasi va Viloyat somatik shifoxonasi amaliyotiga tatbiq etilgan (31.05.2023 yildagi 7n-r/35 12-sonli xamda TTAning kup tarmokli klinikasi buyicha 27.03.2023 yildagi 04-r\18 sonli buyruqlari bilan tasdiqlangan). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:  qon tomir xavf omillarining TIA kechishiga ta’sirini baxolash TIA klinik kechishining kuchayishini o‘z vaqtida oldini olish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: kasalxonada qolish muddati 10 kundan 8 kungacha qisqartirildi. Bemorlar kasalxonadan tashqarida bo‘lgan davrda (boshqa tibbiyot muassasalarida davolanish uchun) davolanish kursining bir necha kunga qisqarishi tufayli dori-darmonlarga bo‘lgan ehtiyoj kamaydi. Xulosa: integratsiyalashgan diagnostika usulidan foydalanish kasallikning sababini kasallikning dastlabki bosqichida aniqlash va patogenetik terapiya o‘tkazish va bir bemorga 2083097 sum iktisod kilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish: ”Ishemik insul`tlarni kelib chiqishida tranzitor ishemik xurujning xavf-xatarligi darajasi” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalarida joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Tibbiyot xodimlarini kasbiy malakasini rivojlantirish markazining 2023 yil 29 sentyabrdagi 7n-z/23-sonli xulosasi yuborilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: yurak ritmini buzilishi bilan kechgan tranzitor ishemik xurujlar o‘tkazgan bemorlar uchun insul`tni oldini olish maqsadida konservativ davo yurak ritmini korreksiyalash va antikoagulyant dori vositalari qo‘llash orqali takomillashtirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli klinikasi va Viloyat somatik shifoxonasi amaliyotiga tatbiq etilgan (31.05.2023 yildagi 7n-r/35 12-sonli xamda TTAning kup tarmokli klinikasi buyicha 27.03.2023 yildagi 04-r\18 sonli buyruqlari bilan tasdiqlangan). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:  qon tomir xavf omillarining TIA kechishiga ta’sirini baxolash TIA klinik kechishining kuchayishini o‘z vaqtida oldini olish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: kasalxonada qolish muddati o‘rtacha  2,2 koyka kunga qisqartirildi, bu esa 2083097 so‘mni tejash imkonini berdi. Xulosa: TIA kasalligi bilan xastlangan bemorlarni erta bosqichda tashxislashni yaxshilash kasallik avj olishini kamaytirish va individuallashgan farmakoterapiya tavsiya qilish imkoniyatini beruvchi sog‘liqni saqlashni birlamchi bo‘g‘ini shifokorlari uchun Parkinson kasalligi erta tashxislash va rivojlanishini oldini olish uchun dasturiy ta’minot  samaradorligini tatbiq etish orqali bir bemor uchun 2083097 so‘mni iqtisod qilishga erishilgan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish: ”Ishemik insul`tlarni kelib chiqishida tranzitor ishemik xurujning xavf-xatarligi darajasi” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalarida joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Tibbiyot xodimlarini kasbiy malakasini rivojlantirish markazining 2023 yil 29 sentyabrdagi 7n-z/23-sonli xulosasi yuborilgan.
beshinchi ilmiy yangilik: erta va uzoq muddatli davolash natijalar asosida tranzitor ishemik xujumdan keyin takroriy ishemik insult profilaktikasida karotid endarterektomiyaga nisbatan karotid arteriya stendlash usuli samaradorliligi aniqlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Toshkent tibbiyot akademiyasi ko‘p tarmoqli klinikasi va Viloyat somatik shifoxonasi amaliyotiga tatbiq etilgan (31.05.2023 yildagi 7n-r/35 12-sonli xamda TTAning kup tarmokli klinikasi buyicha 27.03.2023 yildagi 04-r\18 sonli buyruqlari bilan tasdiqlangan). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:  qon tomir xavf omillarining TIA kechishiga ta’sirini baxolash TIA klinik kechishining kuchayishini o‘z vaqtida oldini olish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: kasalxonada qolish muddati 10 kundan 8 kungacha qisqartirildi. Bemorlar kasalxonadan tashqarida bo‘lgan davrda (boshqa tibbiyot muassasalarida davolanish uchun) davolanish kursining bir necha kunga qisqarishi tufayli dori-darmonlarga bo‘lgan ehtiyoj kamaydi. Xulosa: TIA kasalligi bilan xastlangan bemorlarni erta bosqichda tashxislashni yaxshilash kasallik avj olishini kamaytirish va individuallashgan farmakoterapiya tavsiya qilish imkoniyatini beruvchi sog‘liqni saqlashni birlamchi bo‘g‘ini shifokorlari uchun TIA kasalligi erta tashxislash va insul`t kelib chikishini oldini olish uchun dasturiy ta’minot  samaradorligini tatbiq etish orqali bir bemor uchun 2083097 so‘mni iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish: ”Ishemik insul`tlarni kelib chiqishida tranzitor ishemik xurujning xavf-xatarligi darajasi” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalarida joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Tibbiyot xodimlarini kasbiy malakasini rivojlantirish markazining 2023 yil 29 sentyabrdagi 7n-z/23-sonli xulosasi yuborilgan.