Худжамова Камоланинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): «Камситилишга қарши курашнинг халқаро-ҳуқуқий асослари», 12.00.10 – Халқаро ҳуқуқ (юридик фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/Yu1359.  
Илмий раҳбар: Тиллабаев Мирзатилло Алишерович, юридик фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: DSc.11/25.08.2022.Yu.24.01
Расмий оппонентлар: Юлдашева Говхержан, юридик фанлар доктори, профессор;       Файзуллаева Нигоракҳон Равшановна, юридик фанлар бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот номи: Ўзбекистон Республикаси Ҳуқуқни муҳофаза қилиш Академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқот мақсади камситишга қарши курашиш соҳасида халқаро мажбуриятларнинг амалга оширилишини такомиллаштиришга қаратилган илмий асосланган таклиф ва тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат .
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
диссертациявий тадқиқоти даражасида камситишнинг олдини олиш ва ундан ҳимоя қилиш муаммоларини, шунингдек, ушбу соҳада мавжуд назария ва ҳуқуқни қўллаш амалиётини ривожлантиришни ҳар томонлама ўрганишдир, хусусан:
миллий ёки этник, диний ва лингвистик озчиликларга мансуб шахсларнинг, шу жумладан хотин-қизлар, ёшлар ва ногиронлиги бўлган шахсларнинг қарорлар қабул қилишнинг барча даражаларида ҳамда низоларнинг олдини олиш, ҳал қилиш, воситачилик, можародан кейинги тикланиш, тинчликни сақлаш, осойишталикни таъминлаш ва тинчликни мустаҳкамлаш бўйича фаолиятларни амалга оширишда тўлиқ, тенг ва салмоқли иштирокини таъминлаш юзасидан таклифлар ишлаб чиқилган;
ирқчилик, ирқий камситиш, ксенофобия ва улар билан боғлиқ бўлган муросасизликка қарши курашишда аниқ ҳаракатларга ўтиш зарурлиги асослаб берилган;
Конституцияда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини, унинг хавфсизлигини, мажбуриятларини таъминлашни ҳуқуқий тартибга солиш ва мустаҳкамлаш билан боғлиқ масалаларни ҳал этиш зарурлиги асослаб берилган;
“Тенг муомала қилиш ва камситмаслик тўғрисида”ги қонунни ишлаб чиқиш ва қабул қилиш зарурати, шунингдек, ушбу соҳада давлат дастурлари ва стратегияларни ишлаб чиқишда янги ёндашувларни янада кенгроқ жорий этиш муҳимлиги илмий асосланган;
“камситилиш” атамаси ва тушунчасининг келиб чиқиши ва ривожланиш қонуниятлари, унинг ҳуқуқий категория сифатидаги хусусиятлари ҳамда дунёда инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ҳуқуқда илгари кўзда тутилмаган камситишнинг янги шакллари, асослари ва турларининг пайдо бўлиш тенденсиялари, камситишдан ҳимояланган шахслар доирасининг кенгайиши, шунингдек, ушбу ҳодисага қарши курашиш доирасидаги ёндашувларнинг ўзгариши ўрганиб чиқилган;
БМТ шартномавий органларининг давлатлар, хусусан, Ўзбекистоннинг камситишга йўл қўймаслик бўйича ўз мажбуриятларини бажариш соҳасидаги миллий маърузаларини кўриб чиқиш юзасидан фаолияти таҳлил қилинган;
қиёсий ўрганиш асосида Ўзбекистоннинг камситишни тақиқлаш ва унга қарши курашиш соҳасида қонунчилик ва ҳуқуқни қўллаш амалиётини янада такомиллаштириш, барча одамларга ўз ҳуқуқларини ва эркинликларини рўёбга чиқаришда тенг имкониятларни ва эркинликларни яратишда ижобий халқаро тажрибадан фойдаланиш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Илмий-тадқиқот натижаларига кўра қуйидагиларни амалга ошириш кераклиги юзасидан таклифлар ишлаб чиқилди:
миллий ёки этник, диний ва лингвистик озчиликларга мансуб шахсларнинг ҳуқуқларини тўлиқ рўёбга чиқариш мақсадига эришиш, шу жумладан, уларнинг ижтимоий-иқтисодий шароитларини яхшилаш ва маргиналлашув муаммосини ҳал этиш, шунингдек, уларни жамият ва давлат бошқаруви жараёнига жалб қилиш орқали уларга нисбатан камситишнинг ҳар қандай турларига барҳам бериш тўгʻрисидаги таклиф Ўзбекистоннинг ушбу соҳадаги позициясини ишлаб чиқишда инобатга олинган (Ўзбекистоннинг Женевадаги БМТ бўлими ҳузуридаги Доимий ваколатхонаси 23-18-сон далолатномаси). Ушбу таклиф БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг 2022-йил 31-мартдаги 49/14-сонли резолюцияси 6(э)-бандининг таҳририда ўз ифодасини топган: “миллий ёки этник, диний ва лингвистик озчиликларга мансуб шахсларнинг, шу жумладан хотин-қизлар, ёшлар ва ногиронлиги бўлган шахсларнинг қарорлар қабул қилишнинг барча даражаларидаги, шунингдек, низоларнинг олдини олиш ва уларни ҳал қилиш, воситачилик, можародан кейинги тикланиш, тинчликни сақлаш, осойишталикни таъминлаш ва тинчликни мустаҳкамлаш бўйича тадбирларни амалга оширишдаги тўлиқ, тенг ва салмоқли иштирокини таъминлаш;
ирқчилик, ирқий камситиш, ксенофобия ва улар билан боғлиқ бўлган муросасизлик инсон ҳуқуқларидан фойдаланишга чуқур салбий таъсир кўрсатишини ва шунинг учун давлатлар томонидан ушбу ҳолатларга нисбатан умумий ва ҳар томонлама жавоб чораларини кўриш ҳамда ҳолатлар юзасидан аҳолининг хабардорлигини ошириш ва уларни қўллаб-қувватлашни талаб қилиш кераклиги тан олинган. Диссертация муаллифининг тегишли таклифлари Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашнинг 2022-йил 7-октябрдаги 51/32-сонли “Сўздан амалга: ирқчилик, ирқий камситиш, ксенофобия ва унга боғлиқ бўлган муросасизликка қарши курашиш учун аниқ ҳаракатларга глобал чақириқ” қарорининг 6 ва 9-бандларига киритилган (Ўзбекистоннинг БМТнинг Женевадаги бўлими ҳузуридаги Доимий ваколатхонасининг УЗ/23-18-сон далолатномаси). Хусусан, 6-банд “Давлатларга Ирқий камситишнинг барча шаклларига барҳам бериш тўгʻрисидаги халқаро конвенциянинг 14-моддасига мувофиқ Қўмита ваколатини тан олган ҳолда ирқий камситишни тугатиш тўгʻрисида, ўз юрисдикцияси доирасидаги шахслар ёки шахслар гуруҳининг шикоятларини қабул қилиш ва кўриб чиқиш”, шунингдек, 9-банд “Ирқий камситишнинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги халқаро конвенцияга қўшимча стандартларни ишлаб чиқиш тўғрисида” зарур баёнот беришни тавсия қилган;
хотин-қизлар ва аҳолининг бошқа тоифаларига нисбатан камситишнинг олдини олиш бўйича таклифлар Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг янги таҳрири 21-модда (Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари фақат қонунга мувофиқ ва фақат ... жамоат хавфсизлигини ҳамда жамоат тартибини таъминлаш мақсадида зарур бўлган доирада чекланиши мумкин), 42-модда (Ҳомиладорлиги ёки боласи борлиги сабабли аёлларни ишга қабул қилишни рад этиш, ишдан бўшатиш ва уларнинг иш ҳақини камайтириш тақиқланади) ва 57-модда (Меҳнатга лаёқациз ва ёлғиз кексалар, ногиронлиги бўлган шахслар ҳамда аҳолининг ижтимоий жиҳатдан эҳтиёжманд бошқа тоифаларининг ҳуқуқлари давлат ҳимоясидадир) қоидаларини ишлаб чиқишда инобатга олинган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг 2022-йил 29-декабрдаги 04/10-10-207-сон ижроси тўғрисидаги далолатномаси); Натижада янги Конституцияда ушбу қонунлар қабул қилинган;
“Ирқий камситишнинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисида”ги халқаро конвенция ва инсон ҳуқуқлари соҳасидаги бошқа халқаро ҳужжатлар қоидаларини ҳисобга олган ҳолда, Ўзбекистонда тенглик ва камситилмаслик тамойилларини амалга оширишга бағишланган махсус кенг қамровли қонун (ёки бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжат) лойиҳасини ишлаб чиқишга доир таклифлар “Тенглик ва камситишга йўл қўймаслик тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни лойиҳасини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий марказининг 2023-йил 21-ноябрдаги 01/1195-сон далолатномаси). Натижада “Тенглик ва камситишга йўл қўймаслик тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни лойиҳасини ишлаб чиқишда фойдаланилди“Тенглик ва камситишга йўл қўймаслик тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни лойиҳасини ишлаб чиқишда фойдаланилган.