Нуриллаева Зарина Хасановнанинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тожик-форс изоҳли луғатларида сўзларни изоҳлашнинг ўзига хос хусусиятлари (“Бурҳони қотеъ” материаллари асосида), 10.00.05 – Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (тожик тили ва тожик адабиёти) (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.4.PhD/Fil1661.
Илмий раҳбар: Шокиров Туғрал Сирожович, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, DSc.03/05.05.2023.Fil.02.11.
Расмий оппонентлар: Алимова Холида, филология фанлари доктори, профессор; Жўраева Мушаррафа, филология фанлари доктори, профессор. 
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади форс-тожик лексикографияси тарихи ва унинг вужудга келиш тамойиллари, ХВИИИ-ХИХ аср Ҳиндистон луғатнавислик мактаби, “Бурҳони қотеъ” луғати муаллифининг луғат моддалари ва сўзларни тасриф қилиш усулларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ҳиндистонда луғатлар яратиш мактабининг ХВИИИ-ХИХ асрларда такомиллашуви, мазкур луғатда сўзларнинг фонологик, лексикологик, морфологик хусусиятлари ҳамда фразеологик бирликларни қиёслаш, шарҳлаш асосида олд ва орқа қўшимчаларнинг бо, бе, но, дар, фур каби фаол, гун, ваш, осо, сор сингари нофаоллиги аниқланган;
луғатда араб, турк, ҳинд, юнон, рум, авесто ва суғд, паҳлавий, ҳинд тилларига хос бўлган сўзларнинг лексик-семантик, рамзий-мажозий ва тарихий-этимологик ҳамда композицияси, маъно турлари, жуфт ва такрорийлиги каби конструктив хусусиятлари очиб берилган;
“Бурҳони қотеъ”да “мухаффаф (қисқартма), “мураххам” (якунланмаган), “муарраб” (араблашган), “тавобеъ, итбу” (тобе сўзлар), “муродифот” (бир маъноли)”, “аздод” (зид маъноли), “ноқиз” (нуқсонли, қусрли) каби  истилоҳларнинг луғавий асослари далилланган;
сўз моддаларини шарҳлашда ҳаволалар, ҳаволалар ичра ҳавола услубининг  имловий, услубий, синтагматик аҳамиятга эгалиги ҳамда арабча инфинитив ёки муштақ (махсус қолипли) сўзларнинг қўшимча  бадиий, публисистик, жонли сўзлашув каби лингвостилистик усуллари мавжудлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тожик-форс изоҳли луғатларида сўз маъноларини ифодалашнинг ўзига хос хусусиятлари муаммосини тадқиқ этишда олинган илмий натижалар асосида:
Ўрта Осиё ва Шарқ халқлари тарихида яратилган лексикография тарихини даврлаштириш тенденсиялари, Ҳиндистонда луғатлар яратиш мактабининг такомллашуви, мазкур луғатда сўзларнинг фонологик, лексикологик, морфологик хусусиятлари ҳамда фразеологик бирикмаларни қиёслаш, шарҳлаш,  олд ва орқа қўшимчаларнинг бо, бе, но, дар, фур каби фаол, гун, го, осо, сор сингари нофаоллиги борасидаги принципларидан ЎзРФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан 2017-2020 йилларда бажарилган ФА-Ф1-ОО5 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослигини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (ЎзР ФА Қорақалпоғистон бўлимининг 2022-йил 14-октябрдаги 17-01/176-сон далолатномаси) Илмий натижаларнинг қўлланиши орқали “Бурҳони қотеъ” муаллифининг халқ оғзаки ижод намуналарига хос бўлган омиёна тил хусусиятларига дахлдор элементларга муносабати ва уларнинг семантик-структур ҳамда реал тилшунослик нуқтаи назаридан талқин қилиш усули ҳақидаги қарашларини ўрганишга замин бўлган;
Луғатда араб, турк, ҳинд, юнон, рум, авесто ва суғд, паҳлавий, ҳинд тилларига хос бўлган сўзларнинг лексик-семантик, рамзий-мажозий ва тарихий-этимологик ҳамда композицияси, маъно турлари, жуфт ва такрорийлиги каби конструктив хусусиятларига бағишланган илмий-назарий қарашлардан ЎзРФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан 2012-2016 йилларда бажарилган ФА-Ф1-ГОО3 рақамли “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функсионал сўз ясалиши” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (ЎзР ФА Қорақалпоғистон бўлимининг 2022-йил 19-октябрдаги 17-01/177-сон далолатномаси) Илмий натижаларининг қўлланиши орқали Муҳаммадҳусайн Бурҳоннинг тил сатҳининг фонетик, лексик ва морфологик хусусиятларига оид қарашлари, луғат сўзларнинг семантик ва структуравий тафсилотларни таҳлил қилиш, миллий тилшиносликда луғавий бирикмаларнинг тарихий этимологик, қиёсий-тавсифий таҳлил қилиниши,  луғатларда тилга боғлиқ аспектларни талқин этиш принциплари, луғат манбаларни тавсифлаш ва уларни тадқиқ этиш методларини таснифлашга асосланган;
Сўз моддаларини шарҳлашда ҳаволалар, ҳаволалар ичра ҳавола услубининг  имловий, услубий, синтагматик аҳамияти ҳамда арабча инфинитив ёки муштақ (махсус қолипли) сўзларнинг қўшимча  бадиий, публисистик, жонли сўзлашув каби лингвостилистик усулларига оид илмий-назарий қарашлардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида 2016-2018 йилларда амалга оширилган Эвропа Иттифоқининг эразмус +дастурининг 561624-ЭРР-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС+CБҲЕ ИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва ҳалқаролаштириш” номли инновацион тадқиқотлар лойиҳасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 27-июндаги 1900/30-сон маълумотномаси) Илмий натижаларининг қўлланиши орқали тожик-форс тилшунослигида “Бурҳони қотеъ”-нинг луғавий бирикмалари тарихий этимологик, қиёсий-тавсифий жиҳатдан таҳлил қилинганлиги, муаллиф томонидан тилнинг фонетик, лексик ва морфологик хусусиятларига оид қарашлари, луғат сўзларнинг семантик ва структуравий тафсилотларни таҳлил қилиш борасидаги илмий ва назарий қарашларни ёритиш принциплари аниқланган; 
“Бурҳони қотеъ”да “мухаффаф (қисқартма), “мураххам” (якунланмаган), “муарраб” (араблашган), “тавобеъ, итбу” (тобе сўзлар), “муродифот” (бир маъноли)”, “аздод” (зид маъноли), “ноқиз” (нуқсонли, қусрли) каби  истилоҳларнинг луғавий асосларидан Самарқанд давлат чет тиллар институтида Эвропа Иттифоқининг ТЕМПУС дастури 2014-2016 йилларга мўлжалланган Темпус Прожеcт 544161- ТЕМПУС-1-2013-1-УК-ТЕМПУС-ЖПCР Астон Университй ДеТЕЛ “Девелопинг тҳе Теачинг оф эуропеан ЛангуаГЭС: Модернизинг Лангуаге Теачинг тҳроугҳ тҳе девелопмент оф блендед Мастерс Программес” лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 11 июлдаги 1985/30-сон маълумотномаси). Жумладан, Муҳаммадҳусайн Бурҳоннинг “Бурҳони қотеъ” луғат асарида ҳинд-эвропа тилларига хос бўлган сўзларнинг этимологиясини аниқлаш усуллари, сўзларнинг тарихий ва генетик структурасига оид назарий қарашлар, таққосланувчи тиларнинг  фонетик, лексик ва морфологик хусусиятларига оид илмий қарашлар, миллий тилшиносликда луғавий бирикмаларнинг тарихий этимологик, луғат манбаларни таснивлаш ва уларни тадқиқ этиш методларини ўрганиш юзасидан чиқарилган хулоса ва ишлаб чиқилган тавсияларидан фойдаланилган;
Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон” телерадиоканали “Бедорлик”, “Таълим ва тараққиёт”, “Рангинкамон” эшиттиришларининг ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилди. Жумладан, ушбу эшиттиришлар тадқиқотчи З.Нуриллаева тадқиқ этган Муҳаммадҳусайн ибн Халафи Табрезийнинг “Бурҳони қотеъ” асарининг Шарқ халқлари тамаддунида тутган ўрни унинг замонавий тилшунослик ва лекскография тарихидаги ўрни, бу луғатнинг илмий-назарий ва амалий аҳамияти ҳақидаги хулосалари ва илмий натижаларидан айрим кўрсатувларнинг ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2022-йил 13-сентябрдаги 07-37/1499-сон маълумотномаси). Радиодастурларда берилган илмий хулосалар тингловчиларда миллий қадрият, миллий бойлик, миллий тафаккур тушунчаларини шакллантиришда амалий аҳамиятга эга бўлган.