Маликова Ирода Абдурайимовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Нутқий фаолиятнинг парадигматик асослари тадқиқи”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.3.PhD/Fil12024.
Илмий раҳбар: Абдиев Муродқосим Болбекович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Наманган давлат университети, PhD.03/04.06.2020.Fil.76.04.
Расмий оппонентлар: Ҳакимов Муҳаммаджон Хўжахонович, филология фанлари доктори, профессор; Султонова Шоҳиста Мухаммаджоновна, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Бухора давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади нутқий фаолиятнинг парадигматик асослари тавсифини бериш, фонетик, лексик, морфологик ва матнлар тарзида келадиган гап структурасининг морфологик ҳамда синтактик шакл муштараклигига асосланган парадигмаларни очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
нутқий фаолиятда тил бирликларининг вертикал ва горизонтал ҳаракати тил системаси реаллашувини таъминловчи асосий омил эканлигини далиллаш орқали анъанавий тилшуносликдаги қарашларни парадигматик, когнитив, деривацион ва пресуппозиция аспектидаги ёндашувлар билан бойитилиши зарурлиги исботланган;
нутқий фаолиятда фонетик, лексик, морфологик ҳамда синтактик парадигма воситаларини аниқлаш ва шу асосда тил бирликларининг аниқ моделлар базасида фонологик, морфологик, синтактик ифодаланиши очиб берилган;
гап структурасида гап бўлаклари ва уларнинг семантикаси нутқий фаолиятда яққол акс этиши сабабли, уларнинг ўзига хос лексик-семантик ва деривацион тамойиллари асосланган;
нутқий фаолиятниниг матн парадигмасида барча бирликлар кесишиши сабабли уларнинг жонли нутқ билан боғлиқлиги далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Нутқий фаолиятда парадигматика ҳодисаларининг тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
нутқий фаолиятда тил бирликларининг вертикал ва горизонтал ҳаракати тил системаси реаллашувини таъминловчи асосий омил эканлигини далиллаш орқали анъанавий тилшуносликдаги қарашларни парадигматик, когнитив, деривацион ва пресуппозиция аспектидаги ёндашувлар билан бойитилиши зарурлиги бўйича берилган илмий хулоса ва тавсияларидан ЎзРФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2012-2016-йилларда бажарилган ФА-Ф1-ГОО3 рақамли “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функсионал сўз ясалиши” фундаментал лойиҳанинг назарий қисмини ёритишда фойдаланилган (ЎзР ФА Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 10-сентябрдаги 75/1-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек ва қорақалпоқ тилларини лингвомаданий, когнитив, социолингвистик ва психолингвистик каби замонавий йўналишларда таҳлил этишга эришилган;
нутқий фаолиятда фонетик, лексик, морфологик ҳамда синтактик парадигма воситаларини аниқлаш ва шу асосда тил бирликларининг аниқ моделлар базасида фонологик, морфологик, синтактик ифодаланиши бўйича олинган илмий-назарий натижалардан Темпус Прожеcт 544161-ТЕМПУС-1-2013-1-УК-Темпус-ЖПCР Астон Университи ДеТЕЛ “Девелопинг тҳе Теачинг оф Эуропеан ЛангуаГЭС: Модернизинг Лангуаге Теачинг тҳроунг тҳе девелопмент оф блендед Масрерс Программес” лойиҳасида магистратура талабалари учун ташкил этилган онлайн курсларда ўқув материали сифатида фойдаланилган (СамДЧТИнинг 2023-йил 05-сентябрдаги 274/02-сон маълумотномаси). Натижада мазкур лойиҳа доирасида олиб борилган тадқиқотларнинг таҳлил қисмида тил бирликларининг вертикал ва горизонтал ҳаракати тил системаси реаллашувини таъминловчи асосий омил эканлиги аниқланган;
гап структурасида гап бўлаклари ва уларнинг семантикаси нутқий фаолиятда яққол акс этиши сабабли, уларнинг ўзига хос лексик-семантик ва деривацион тамойиллари оид илмий қарашлар ва хулосалардан уни халқаролаштириш мақсадида 561624-ЕРР-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС + CБҲЕ ИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” номли инновацион тадқиқотлар лойиҳасининг амалий қисмида фойдаланилган (СамДЧТИнинг 2023-йил 05-сентябрдаги 273/02-сон маълумотномаси). Натижада нутқий фаолиятда парадигматика ҳодисасини халқаролаштиришга катта ҳисса қўшилган;
нутқий фаолиятниниг матн парадигмасида барча бирликлар кесишиши сабабли уларнинг жонли нутқ билан боғлиқлигига оид илмий қарашлари ва хулосаларидан И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” номли инновацион тадқиқот лойиҳасининг назарий қисмида фойдаланилган (СамДЧТИнинг 2023-йил 05-сентябрдаги 278/02-сон маълумотномаси). Натижада нутқий фаолиятда парадигматика ҳодисаси замонавий йўналишда таҳлил этишга эришилган.