Мамадалиева Саидахон Баходирбековнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Жадаллашган ресурстежамкор агротехнологиялар заминида истиқболли ЎзПИТИ-201 ғўза навининг ҳосилдорлиги”, 06.01.01 - Умумий деҳқончилик. Пахтачилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.4.PhD/Qх490.
Илмий раҳбар: Жумабоев Зухриддин Мўминович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялари институти, PhD.05/30.10.2020.Qх.126.01.
Расмий оппонентлар: Ибрагимов Одилжон Олимжонович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Ўразматов Насибжон Назиржонович, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр универститети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида ресурстежамкор технологияларнинг асосий элементи ҳисобланган плёнка остига чигит экиш технологиясида парваришланган ЎзПИТИ-201 ғўза навидан эртаки, юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштиришда мақбул озиқлантириш меъёрлари, кўчат қалинлиги ва сув сарфини илмий асослашдан ва жорий этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида ресурстежамкор технологияларнинг асосий элементи ҳисобланган плёнка остига чигит экиш усулида илк бор қўшқатор ва якка қатор пушталарда ЎзПИТИ-201 ғўза навини чигитлар экилиб, мос равишда 95,5-155,4 минг туп/га кўчат қолдирилганда одатдаги усулда очиққа экилган пушталарга нисбатан 4,2-9,9 минг туп/га кўпроқ кўчатлар яратиш мумкинлиги аниқланган;
ресурстежамкор технологияларнинг асосий элементи ҳисобланган плёнка остига чигит экиш усулини тупроқнинг 0-30 см қатламида қўшқатор усулида экилган вариантларда амал даври охирида озуқа моддалар 0,002-0,003% гача кўпайган бўлса, якка қатор экилган вариантларда 0,001% га камайганлиги аниқланган;
ресурстежамкор технологияларнинг асосий элементи ҳисобланган плёнка остига чигит экиш усулида ЎзПИТИ-201 ғўза навини икки хил экиш муддатида қўшқатор ва якка қатор пушталарга экиш усуллари, оптимал суғориш тартибида маъдан ўғитларни йиллик меъёрига нисбатан 10-15% га камайтирилган меъёрлари N180P125K90 ва суғоришларда 1874 м3 тежалган сув миқдорлари ҳамда мақбул кўчат қалинлиги ишлаб чиқилган;
ресурстежамкор технологияларнинг асосий элементи ҳисобланган плёнка остига чигит экиш усулида ғўза ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлиги ҳамда иқтисодий самарадорлигига таъсири аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқлар шароитида ЎзПИТИ-201 ғўза навидан эртаки, юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштиришда ресурстежовчи технологияларнинг асосий элементи ҳисобланган плёнка остига қўшқатор ва якка қатор пушталарга чигит экиш усулини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
ЎзПИТИ-201 ғўза навини ресурстежамкор технологияларнинг асосий элементи ҳисобланган чигитни шаффоф плёнка остига қўшқатор ва якка қатор пушталарга экилган ғўза парвариши бўйича “ЎзПИТИ-201 ғўза навидан юқори ҳосил олиш бўйича” номли тавсиянома тасдиқланган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 19.11.2022 йилдаги №07/22-04/8606 рақамли маълумотномаси). Ушбу тавсиянома вилоят ва туман қишлоқ хўжалиги соҳаси ходимлари, кўп тармоқли фермер хўжаликларида қўлланма сифатида кенг фойдаланилмоқда ;
тадқиқот натижалари асосида ғўза парваришлашда жадаллашган тежамкор технологияларнинг асосий элементи ҳисобланган чигитларни шафоф плёнка остига қўшқатор ва якка қатор пушталарга экиб парваришлаш технологияси Андижон вилояти Олтинкўл туманида жами 123,8 гектар майдонда жорий қилинди (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 19.11.2022 йилдаги №07/22-04/8606 рақамли маълумотномаси). Мазкур технологияни қўллаш натижасида ЎзПИТИ-201 ғўза навини якка қаторга очиқ усулда 91,8 минг туп/га, якка қатор усулида экилган қора плёнка тўшалган 92,5 минг туп/га кўчат қалинлигида маъдан ўғитларни йиллик меъёри 10-15% га камайган ҳамда ўғитларни йиллик меъёрлари N180Р125К90 кг/га қўлланилган ҳамда суғоришни ЧДНС га нисбатан 70-75-60% оптимал тартибда суғорилганда гектаридан 33,0-34,4 ц/га пахта ҳосили олишга эришилган.
Андижон вилоятининг Олтинкўл туманидаги “Кўхна водий бахори”, “Собиржон орзу умиди” фермер хўжаликларида шаффоф плёнка остига, пушталарга қўшқатор усулда экиш технологиясида гектарига 150,1 минг туп қалинлигида маъданли ўғитларни N180Р125К90 кг/га меъёрида ҳамда ЧДНС га нисбатан 70-75-60% тартибда суғориш жами 43,1 гектар пахта майдонда жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 19.11.2022 йилдаги №07/22-04/8606 рақамли маълумотномаси). Натижада ушбу фермер хўжаликлари майдонларидан 37,5-40,8 центнер пахта ҳосили олинган, рентабеллик даражаси эса 34,2.% ни ташкил қилган.