Алибекова Зилола Абдулҳайит қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи):  “Ўзбек ва инглиз тилларида мавҳум отларнинг лингвокултурологик аспекти”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.PhD/Fil2231.
Илмий раҳбар: Раупова Лайло Рахимовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат чет тиллари институти, PhD.03/29.12.2022.Fil.156.01.
Расмий оппонентлар: Акбарова Зуҳра Акмалжоновна филология фанлари доктори, доцент; Жумабоева Жамила Шариповна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек ва инглиз тилларидаги мавҳум отларни қиёсий таҳлил қилиш орқали уларнинг лингвокултурологик хусусиятлари ҳамда уларнинг лексикографик талқинларини мукаммаллаштириш ҳамда таржима масалаларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тилшуносликда абстракт номларни тавсифлаш ва тадқиқ этишнинг этнолингвистик, прагматик, лингвокултурологик, изоҳли ва таржима луғатлардаги лексикографик талқинларини ойдинлаштириш, ассоциатив луғатларни тузиш, лексик абстракциянинг сўз туркумларида воқеланишини ва матн ҳосил қилиш имкониятларини очиб бериш сингари тамойиллари мавжудлиги аниқланган;
ўзбек тилидаги “севги”, “муҳаббат”, “ишқ” каби мавҳум отларнинг этимологияси дастлаб “сäб”, “сëв” феълларига, ва инглиз тилидаги “эрос”, “пҳилиа”, “строге” каби мавҳум отларнинг этимологияси эса “луве”, “луфу”, “лувен”, “ловен”, “луфиан” каби кўринишларда бўлганлиги, мазкур отларнинг икки тилда қадим замонлардан бери қўлланилиб келганлиги ва ҳар бир тилда маълум таркибий ўзгаришларга учраганлиги исботланган;    
инглиз тилидаги “Труе мерит ис лике а дееп ривер, тҳе деепер ит ис тҳе лесс ноисе ит макес” халқ мақоли ўзбек тилидаги “Савоби ошкорадан, гуноҳи пинҳона афзал” мақоли билан қиёсланиб, ҳар икки халқ маданиятида бир хил “савоб” мавҳум оти тушунчаси билан боғлиқлиги аниқланган;
инглиз тилида ўзбек тилидан фарқли равишда тил бирликларини, хусусан, мавҳум отларни ҳам жиддий тадқиқ этиб, махсус теглаб, луғатларини, луғатларда берилишини турли матнларда келишини тез ва аниқ излаш имкониятига мослаб берганлиги, ўзбек тилидаги барча сўзларни туркумлик хусусиятларини чуқур таҳлил қилган ҳолда уларнинг махсус луғатларини ишлаб чиқиш ва луғатларда акс эттириш муҳим аҳамиятга эгалиги очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Ўзбек ва инглиз тилларида мавҳум отларнинг лингвокултурологик аспекти” мавзусидаги диссертациянинг илмий натижаларидан:
тилшуносликда абстракт номларни тавсифлаш ва тадқиқ этишнинг этнолингвистик, прагматик, лингвокултурологик, изоҳли ва таржима луғатлардаги лексикографик талқинларини ойдинлаштириш, ассоциатив луғатларни тузиш, лексик абстракциянинг сўз туркумларида воқеланишини ва матн ҳосил қилиш имкониятларини очиб бериш сингари тамойиллари мавжудлиги, инглиз тилидаги “Труе мерит ис лике а дееп ривер, тҳе деепер ит ис тҳе лесс ноисе ит макес” халқ мақоли ўзбек тилидаги “Савоби ошкорадан, гуноҳи пинҳона афзал” мақоли билан қиёсланиб, ҳар икки халқ маданиятида бир хил “савоб” мавҳум оти тушунчаси билан боғлиқлиги ҳақидаги хулосалардан Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида бажарилган АМ-ФЗ-201908172 “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” номли инновацион илмий лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 28 июлдаги 01-2329-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳанинг назарий қисмининг янги фикрлар, илмий ғоялар ҳамда ўзбек тили корпуси ҳақидаги назарий тушунчалар билан бойитилишига эришилган;
ўзбек тилидаги “севги”, “муҳаббат”, “ишқ” каби мавҳум отларнинг этимологияси дастлаб “сäб”, “сëв” феълларига, ва инглиз тилидаги “эрос”, “пҳилиа”, “строге” каби мавҳум отларнинг этимологияси эса “луве”, “луфу”, “лувен”, “ловен”, “луфиан” каби кўринишларда бўлганлиги, мазкур отларнинг икки тилда қадим замонлардан бери қўлланилиб келганлиги ва ҳар бир тилда маълум таркибий ўзгаришларга учраганлиги, инглиз тилида ўзбек тилидан фарқли равишда тил бирликларини, хусусан, мавҳум отларни ҳам жиддий тадқиқ этиб, махсус теглаб, луғатларини, луғатларда берилишини турли матнларда келишини тез ва аниқ излаш имкониятига мослаб берганлиги, ўзбек тилидаги барча сўзларни туркумлик хусусиятларини чуқур таҳлил қилган ҳолда уларнинг махсус луғатларини ишлаб чиқиш ва луғатларда акс эттириш айни долзарб вазифалардан эканлиги тўғрисидаги хулосалардан Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида бажарилган  ПЗ-202004165 рақамли “Умумий ўрта таълимнинг бошланғич синф ўқувчиларида ёзма ва оғзаки нутқ компетенсияларини ривожлантирувчи электрон платформа яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети томонидан 2022-йил 28-июлдаги 01-2331-сон маълумотнома). Натижада лойиҳанинг ўзбек тили ва инглиз тилидаги мавҳум отларни ифодаловчи сўзларнинг лингвокултурологик хусусиятлари ҳақидаги хулосалар ҳамда амалий қисмининг мавҳум отларни ифодаловчи бирликлар билан бойитилишига эришилган;
жаҳон тилшунослиги илмий парадигмасига “тил шахси” категориясининг киритилиши, тилшунослик назаридан четда қолган, лекин тилшуносликка яқин бўлган фанларда кенг қўлланилган шахс, онг, тафаккур, фаолият, хулқ, вазият сингари тушунчаларнинг ўзлаштирилиши, ХХИ асрдан тилнинг ички тузилишини когнитив, лингвокултурологик вазифа билан биргаликда ўрганишга эътибор берила бошланганлиги, абстракт номлар ментал, семантик-консептуал, грамматик жиҳатдан ўрганилганлигига оид хулосалардан Ўзбекистон  телерадиокомпанияси “Маҳалла” телерадиоканали ижодкорлари томонидан 2022-2023-йилларда эфирга узатилган “Минбар”, “Адабиёт гулшани” кўрсатув ва эшиттиришларини  тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг 2023 йил 15 августдаги маълумотномаси). Натижада телетомошабинлар мулоқот инсон тафаккури фаолиятининг маҳсули  эканлиги бўлиб, бу жараёнда нутқ эгалари томонидан турли мақсадларга йўналтирилган ранг-баранг мавҳум отлар иштирокида нутқий тузилмалар ҳосил қилиниши ва уларнинг лингвокултурологик тадқиқотлари ҳам амалга оширилиши бугунги тилшунослик учун муҳимлиги, ижтимоий, маънавий жиҳатдан жамиятда эришилган барча муваффақиятлар замирида мавҳум отларнинг тадқиқи орқали муайян тил эгаларига хос тафаккур, маънавият ва маданият ҳам акс этишига алоҳида эътибор қаратиш лозимлиги тўғрисидаги маълумотлардан кўрсатувлар давомида баҳраманд бўлган.