Рузметова Озода Алимовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
“Математикага оид терминларнинг деривацион ва лексикографик хусусиятлари (инглиз ва ўзбек тиллари мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация рўйҳатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Fil3186.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети
Илмий раҳнар: Эрметова Жамила Исмаиловна, филология фанлари номзоди, доцент.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.55.02.
Расмий оппонентлар: Ахмедов Ойбек Сапарбаевич, филология фанлари доктори, профессор; Юлдашев Дониёр Тахирович, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик
 II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларидаги математик терминларнинг деривацион хусусиятларини чоғиштирма аспектда очиб бериш ва уларнинг лексикографик талқинини амалга оширишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз ва ўзбек тиллари математика терминологик системасининг тарихий тадрижий, ҳозирги даврдаги ҳолати, таркибий ва этимологик фонди баҳоланиб, терминологиянинг назарий қоидалари асосида инглиз ва ўзбек тилларидаги математик терминларнинг дефинитив (аниқ) ва дескриптив (тасвирий) лисоний хусусиятлари аниқланган ҳамда лексик, синтактик ва семантик деривациянинг ўзига хосликлари очиб берилган;
математик терминологиядаги ўз ва ўзлашма қатламнинг статистик кўрсаткичлари аниқланиб, ҳар иккала тил соҳа терминологиясининг сўз ясалиш ва ҳосил қилиш сингари ички (интралингвистик) ресурслари ҳисобига, ҳамда сўз ўзлаштириш, калкалш каби ташқи (экстралингвистик) омиллар натижасида бойиб, такомиллашиб бориши исботланган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги математикага оид терминларнинг деривацион жиҳатдан морфемик-морфологик моделлари ишлаб чиқилиб, 13 та ЛСГ (лексик-семантик гуруҳлар)га ажратиб таснифлаш орқали уларнинг математик амаллар, сонлар, бутунлик, белги, тенглик, вақт, ифода, масофа, миқдор, ҳажм, тасвир, бурчак, шакл маъноларини ифодалаш каби лексик-семантик, бир гуруҳга мансуб бўлишига қарамай турли фазифаларда қўлланилиши сингари функсионал-семантик ва синтактик яъни бирикма терминларнинг тузилишига кўра турли компонентлардан ташкил топиши каби структур-синтактик хусусиятлари очиб берилган;
изоҳли ва таржима луғатларда терминларни таржима қилиш тамойиллари ҳамда усуллари орасидаги умумий ва фарқли жиҳатлар аниқланиб, соҳа терминларини унификациясига (уйғунлаштиришга) эришиш орқали икки тилли (инглизча-ўзбекча, ўзбекча-инглизча) луғатни яратишнинг лексикографик мезонлари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Математикага оид инглиз ва ўзбек тилларидаги терминларнинг деривацион ва лексикографик хусусиятларини тадқиқ қилиш жараёнида ишлаб чиқилган қиёсий типологик таклиф ва тавсиялар, шунингдек, янгиликлар асосида:
инглиз ва ўзбек тиллари математика терминологик системасининг тарихий тадрижий, ҳозирги даврдаги ҳолати, таркибий ва этимологик фонди баҳоланиб, терминологиянинг назарий қоидалари асосида инглиз ва ўзбек тилларидаги математик терминларнинг дефинитив (аниқ) ва дескриптив (тасвирий) лисоний хусусиятлари аниқланган ҳамда лексик, синтактик ва семантик деривациянинг ўзига хосликлари очиб берилганлигига оид натижаларидан Эрасмус + дастурининг 561574-ЭПП-1-2015-1-ЭС-ЭППКА2- CБҲЕ-ЖП - ЭCCУМ: “Эстаблишмент оф Cомпутинг Cентерс анд Cурриcулум Девелопмент ин Матҳематиcал Энгинееринг Мастер программе” номли халқаро фундаментал грант лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Урганч давлат университетининг 2022-йил 03-июндаги 06-121/6-сон маʼлумотномаси). Натижада грант лойиҳаси доирасида ташкиллаштирилган семинар, вебинар ва ўқув курслари учун тайёрланган материалларда учраган математикага оид терминлар талқини ва интерпретацияси муаммолари ҳал қилиниб, инглиз ва ўзбек тилларидаги материалларни тренинг иштирокчиларига тушунарли ва равон тилларда тақдим этилиши таʼминланган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги математик терминларнинг лингвистик хусусиятларини белгилаш, уларнинг мавзуий гуруҳлар таснифини амалга ошириш борасидаги илмий-амалий таклиф ва тавсиялардан АЛ-392103042 “Жанубий Оролбўйи чўл зоналарида ҳудуд иқлимининг исишига олиб келувчи экологик-метеорологик жараёнларни моделлаштириш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ табиий фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 04-апрелдаги 17.01./157-сон маʼлумотномаси). Натижада лойиҳа бўйича айнан моделлаштириш жараёнда учраган математик терминлар лойиҳа иштирокчиларига содда қилиб тушунтирилган, шунингдек, илмий натижалар лойиҳа ҳисоботи ва ресурсларини тайёрлашга хизмат қилган;  
инглиз ва ўзбек тиллари математика терминологик системасининг тарихий тадрижий ривожланиши, ҳозирги даврдаги ҳолати, таркибий ва этимологик фонди илмий жиҳатдан ўрганилганлиги, соҳа терминологиясининг ички ресурслар (интралингвистик) ҳисобига ҳамда ташқи (экстралингвистик) омиллар натижасида бойиб, такомиллашиб боришига оид маълумотлар, ўз ва ўзлашма қатламнинг статистик кўрсаткичлари аниқланган илмий янгиликлари ва таҳлиллари хусусидаги хулосалардан Хоразм телерадиокомпаниясининг “Ассалом, Хоразм” кўрсатувини тайёрлашда фойдаланилган (Хоразм вилоят телерадиокомпаниясининг 2023-йил 12-майдаги 358-сон маълумотномаси). Натижада бу хулосалар Янги Ўзбекистон ёшларида аждодларимизнинг математикага оид бой меросидан  унумли фойдаланган ҳолда ўз  ҳаётига тадбиқ  қилиши , шунингдек, уларнинг мамлакат ижтимоий-иқтисодий, маънавий, илмий тараққиётини ривожлантиришга доир дунёқарашини шакллантиришга хизмат қилган;
математик терминлар бўйича таҳлил қилинган материаллар асосида Президент мактаблари, математикани чуқур ўргатишга ихтисослаштирилган ва умумий ўрта таълим мактаблари ўқувчилари, шунингдек, математикани инглиз тилида ўрганишни хоҳловчилар учун мўлжаланган “Математикага оид терминларнинг ўзбекча-инглизча ва инглизча-ўзбекча изоҳли лугʻати” (Тошкент: “Методист” нашриёти, 2023) нашрдан чиқарилган ҳамда мазкур луғатнинг ЭҲМ дастури ишлаб чиқарилган. Мазкур луғат ёрдамида математикага оид терминларнинг изоҳлари, уларнинг инглизча таржималари билан ўрганишга ёрдам бериши далилланган.