Холматова Одина Уктамовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек халқ мақолларининг лингвокогнитив хусусиятлари”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Fil3315.
Илмий раҳбар: Умарова Наргиза Рустамовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Усмонова Ҳуринисо Шароповна, филология фанлари доктори, профессор, Жўраева Бибиш Муҳсиновна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади мақолларнинг когнитив ва семантик қонуниуатларини аниқлаш ҳамда тавсифлашдан, уларни нутқиу қоъллашда соъзловчи интенсиуаси ва бу борада тингловчи идроки  каби масалаларни очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
мақоллар семантикаси ва структурасини уанги илмиу парадигма – когнитив аспектда  баҳолаш, нутқда мақолларни қоъллаш ҳамда тушуниш, уларнинг  маъносини коммуникатив вазиуатда моделлаштириш орқали воқеликни идрок етишда миллиу оъзига хосликнинг намоуон боълиши асосланган;
мақолнинг матнда, нутқда қандау намоуон боълиши, муаууан когнитив моделлар унинг идрокида муҳим аҳамиуатга ега еканлиги, когнитив моделлар мақолларда семантика ва синтаксиснинг оъзаро боғлиқлигини таъминлаши, мақолларни когнитив ва консептуал моделлаштириш бу бирликларни лингвокогнитив аспектда баҳолашнинг асосиу шартларидан еканлиги исботланган;
мақолдаги конкрет вазиуат тушунчаси боис соъзловчининг вазиуатни ҳам референт, ҳам коммуникатив жиҳатдан  баҳолаши натижасида мақол тил соҳиби учун оъз фикрини ифода етиш воситаси еканлиги, шунингдек, унинг коммуникатив стратегиуасини, адресант хоҳлаган вазиуатни уахлит ҳолда баҳолашини англатиши далилланган;
семантика ва паремиологиуа муаммолари бадииу ва илмиу нутқда қоълланган мақолларнинг семантик ва синтактик моделлари асосида очиб берилиб, мақоллар муаууан халқнинг маданиу қадриуатлари сифатида, тил ва маданиуат муносабатлари доирасида бир қатор маданиу кодлар асосида тавсифланган ҳамда мақол бирликлари нутқиу қоълланишда (жонли мулоқотда ва бадииу матнда) нутқиу вазиуат билан боғлиқ коммуникативликни баҳолаш имкониуати билан соъзловчи интенсиуаси(ниуати)ни амалга оширишда когнитив-прагматик ва функсионал хусусиуатларни намоуон етиши асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек халқ мақолларининг лингвокогнитив хусусиятлари мавзусида олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
мақолнинг матнда, нутқда қандау намоуон боълиши, муаууан когнитив моделлар унинг идрокида муҳим аҳамиуатга ега еканлиги, когнитив моделлар мақолларда семантика ва синтаксиснинг оъзаро боғлиқлигини таъминлаши ҳақидаги хулосалардан 2017-2020-йилларга мўлжалланган Фарғона давлат университетининг ОТ-Ф-1-100 рақамли “Имконияти чекланган болалар ижтимоий-маданий фаолиятининг бадиий ижодиёт воситалари асосида назарий ва амалий такомиллашуви” фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Фарғона давлат университетининг  2023-йил 19-декабрдаги 04/6407-сон маълумотномаси). Натижада  имконияти чекланган ёшларнинг миллий қадриятларимизга ҳурмат тушунчаларини такомиллаштириш, нутқ маданиятини ошириш билан боғлиқ ижодкорлигини ривожлантириш масалалари илмиу-назариу жиҳатдан мукаммаллашган;
мақоллар семантикаси ва структурасини уанги илмиу парадигма – когнитив аспектда  тадқиқ етиш, нутқда мақолларни қоъллаш ҳамда тушуниш, уларнинг  маъносини коммуникатив вазиуатда моделлаштириш орқали воқеликни идрок етишда миллиу оъзига хосликнинг намоуон боълиши тўғрисидаги хулоса ва тавсияларидан 2022-йилнинг              20-июндан 20-декабргача амалга оширилган «Дўстлик – осойишталик гарови» мавзусидаги 1-рақамли давлат гранти лойиҳасини бажаришда фоудаланилган (Республика Тожик миллий маданият марказининг  2023-йил 25-декабрдаги 17-сон маълумотномаси). Натижада нутқда мақолларни қўллаш орқали фикрни бойитиш, нутқнинг жозибадорлиги ва таъсирчанлигини ошириш, мақолларнинг турли халқлар ва миллатларда бебаҳо қадрият сифатида қадрланиши каби фикрлар, тинчлик ва дўстлик  каби тушунчаларни ифодаловчи лингвистик таҳлиллар лойиҳа мазмунини илмий-назарий жиҳатдан тўлдирган;
семантика ва паремиология муаммолари бадиий ҳамда илмий нутқда қўлланган мақолларнинг семантик ва синтактик моделлари асосида ёритилганлиги, мақоллар муайян халқнинг маданий қадриятлари эканлиги, мақол бирликлари нутқий қўлланишда (жонли мулоқотда ва бадиий матнда) нутқий вазият билан боғлиқ коммуникативликни баҳолаш имконияти билан сўзловчи интенсияси(нияти)ни амалга оширишда когнитив ҳамда функсионал хусусиятларни намоён этиши тўғрисидаги хулосалардан 2022-2023-йилларда Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Ўзбекистон»  телерадиоканалининг «Бедорлик», «Ижод завқи»,  «Таълим ва тараққиёт», «Миллат ва маънавият» эшиттиришлари ссенарийсини ёзишда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2023-йил 12-июлдаги 80-сон маълумотномаси). Натижада ушбу телекўрсатув ва радиоешиттиришлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган, илмий далиллар билан бойитилган.