Пирматова Нигора Викторовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «COVID-19 ўтказган сурункали юрак етишмовчилиги бўлган беморларда буйрак дисфункциясининг хусусиятлари» 14.00.05–Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.DSc/Tib626.
Илмий маслаҳатчи: Гадаев Абдиғаффар Гадаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.02.
Расмий оппонентлар: Нуриллаева Наргиза Мухтархановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор, Мавлянов Искандар Рахимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор, Муллабаева Гузал Учқуновна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади сурункали юрак етишмовчилиги Ⅲ-Ⅳ функционал синфлари мавжуд беморларда турли таркибли стандарт даво муолажалари негизида буйрак дисфункциясининг клиник ва патогенетик хусусиятларини, ҳамда коптокчалар шикастланишнинг эрта белгиси сифатида нефриннинг ролини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
СЮЕ Ⅲ-Ⅳ функционал синфи мавжуд умумқабул қилинган биокимёвий текширишларда буйрак функционал ҳолатида дастлабки ўзгаришлар аниқланмаган беморларда, сийдикда подоцитлар дисфункциясининг эрта белгиси сифатида нефринурия пайдо бўлиши исботланган;
СЮЕ мавжуд беморларда турли таркибли даво муолажаларининг коптокчалар филтрацияси тезлиги ва тубуляр дисфункцияга таьсири цистатин С ёрдамида баҳоланган;  
СЮЕ Ⅲ-Ⅳ функционал синфи мавжуд беморларда нефринурия ва буйрак функциясини кўрсатувчи бошқа кўрсатгичлар билан корреляцион боғлиқликлар аниқланган;
СЮЕ Ⅲ-Ⅳ функционал синфлари мавжуд беморларда сакубитрил/валсартан ва эмпаглифлозинни биргаликда қўллаш СЮЕ ва буйрак функционал ҳолатига ижобий таьсир кўрсатиши асосланган;
СЮЕ мавжуд COVID-19 ўтказган беморларда турли таркибли стандарт даво муолажаларининг ҳаёт сифатига таьсири Канзас ва Миннесот сўровномалари ёрдамида солиштирма баҳоланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент тиббиёт академиясининг Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2024 йил 26 февралдаги 02-24/102-х сон хулосасига кўра:
Биринчи илмий янгиликнинг моҳияти: Сурункали юрак етишмовчилигининг Ⅲ-IV функционал синфида буйрак дисфункциясининг эрта босқичларида подотситлар дисфункцияси кузатилади ва бу сийдикда нефринурия кўринишида номоён бўлган;
Илмий янгиликнинг аҳамияти: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда сийдикда нефринурияни аниқлаш аньанавий маркерларга нисбатан буйрак дисфункциясини эрта аниқлаш имконини бериши исботланган.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тадқиқот натижалари ТТА кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитатсия бўлимларига 18.12.2023-йил, 175-сонли, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 01.12.2023-йил, 405-У-сонли, Ҳорев медиcал хусусий клиникасининг 28.11.2023-йил 54-сонли буйруғи асосида тиббиёт амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2024-йил 20 февралдаги 09-14050 - сонли хати юборилган.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали юрак етишмовчилиги билан оғриган беморларда буйраклар дисфункциясини эрта аниқлаш, бемор ҳаётига хавф солувчи асоратларни, жумладан сурункали буйрак касаллигини олдини олиш, даволаш стратегиясини тўғри танлаш ва унинг самарадорлигини баҳолаш имконини беради.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда сийдикда нефринурияни аниқлаш касалликнинг эрта даврида буйрак дисфункциясини ташхислаш имконини беради. Унга асосланган ҳолда танланган ва ўз вақтида олиб борилган самарали даво асосий касалликни авжланишини, сурункали буйрак касаллигини ривожланишини камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш имконини беради. Усулнинг самарадорлиги қуйидагича ҳисобланди: Эвр =(Д1-Д2)×(Г+Йе)×Н-0.15×К. Бунда Д1- даволаш усули тадбиқ этилгунга қадар беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Д2-даволаш усули тадбиқ этилгандан сўнг беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Г – бир ишчининг кунлик даромади; Э– меҳнатга лаёқатсизлик бўйича бериладиган мояна, сум/кун; Н – тадбиқ этилаётган янгилик маштаби (ушбу даволаш усулини йилига тадбиқ этилиши кутилаётган ёки тадбиқ этилган беморлар сони); 0.15– самарадорлининг меʼёрий коеффитсийенти; К- ушбу усулни амалиётга тадбиқ этилишида кутилаётган маблағ сарфи. Эвр = (10-8)×(300000+60000)×80-0.15×500000 = 155 400 000 сўм.
Хулоса: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда сийдикда нефринурияни аниқлаш касалликнинг буйрак дисфункциясини эрта  ташхислаш имконини беради. Унга асосланган ҳолда танланган самарали даво асосий касалликни авжланишини, сурункали буйрак касаллиги ривожланишини ва ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини оширади, касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни кайтириш орқали иқтисодий самара беради.
Иккинчи илмий янгиликнинг моҳияти: Сурункали юрак етишмовчилигининг Ⅲ-Ⅳ функционал синфида коптокчалар дисфункциясини аниқлашда систатин C дан фойдаланиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: сурункали юрак етишмовчилиги билан оғриган беморларда буйрак фаолияти касалликнинг эрта босқичларида бузилиши ва уни ташхислашда коптокчалар филтратсияси тезлигини қон зардобидаги систатин C га асосланган ҳолда ҳисоблаш уни креатинин орқали аниқлашга нисбатан аниқ ва ишончли маʼлумот бериши асосланган. Систатин C креатининдан фарқли равишда бемор ёши жинси, вазни, овқатланиш тартибига боғлиқ эмас.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тадқиқот натижалари тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитатсия бўлимларига 18.12.2023-йил, 175-сонли, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 01.12.2023-йил, 405-У-сонли, Ҳорев медиcал хусусий клиникасининг 28.11.2023-йил 54-сонли буйруғи асосида тиббиёт амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2024-йил 20 февралдаги 09-14050 - сонли хати юборилган.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Сурункали юрак этишмовчилиги билан оғриган беморларда коптокчалар филтратсияси тезлигини систатин C асосида ҳисоблаш буйраклар дисфункциясини эрта аниқлаш билан бир қаторда асосий касалликни авжланиши ва асоратланиш даражасини баҳолаш, бемор ҳаётига хавф солувчи асоратларни, жумладан сурункали буйрак касаллигини олдини олиш, даволаш стратегиясини тўғри танлаш имконини беради.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Сурункали юрак этишмовчилиги мавжуд беморларда коптокчалар филтратсияси тезлиги систатин C га асосан ҳисоблаш қўшимча маблағ талаб этмайди. Уни телефонда ёки компютерда махсус универсал калкулятор ёрдамида ҳисоблаш мумкин. Унга асосланган ҳолда танланган ва ўз вақтида олиб борилган самарали даво асосий касалликни авжланишини, сурункали буйрак касаллиги ривожланишини, ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш имконини беради. Усулнинг самарадорлиги қуйидагича ҳисобланди: Э=(Д1-Д2)×(Г+Йе)×Н-0.15×К. Бунда Д1- даволаш усули тадбиқ этилгунга қадар беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Д2- даволаш усули тадбиқ этилгандан сўнг беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Г – бир ишчининг кунлик даромади; Э –меҳнатга лаёқатсизлик бўйича бериладиган мояна, сум/кун; Н –тадбиқ этилаётган янгилик масштаби (ушбу даволаш усулини йилига тадбиқ этилиши кутилаётган ёки тадбиқ этилган беморлар сони); 0.15– самарадорлининг меьёрий коэффициенти; К- ушбу усулни амалиётга тадбиқ этилишида кутилаётган маблағ сарфи. Э = (10-8) × (200000+60000) × 180 - 0.15× 500000 = 374 325 000 сўм.
Хулоса: олинган натижаларга кўра сурункали юрак етишмовчилиги билан касалланган беморларда қон зардобида систатин C га асосан коптокчалар филтратсияси тезлигини ҳисоблаш орқали буйраклар дисфункциясини эрта ташхислаш, сурункали буйрак касаллигини олдини олиш мақсадида монанд даво олиб бориш беморларнинг касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда бир бемор учун даволаш учун кетадиган харажатларни 2 079 583 сўмгача кайтириш орқали иқтисодий самара берган.
Учинчи илмий янгиликнинг моҳияти: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд буйрак дисфункцияси аниқланган беморларда нефринурия ва чап қоринча қон отиш фракцияси, микроалбуминурия, коллаген IV, систатин C ва коптокчалар филтратсияси тезлиги билан ишончли коррелятсион боғлиқликлар аниқланган;
Илмий янгиликнинг аҳамияти: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда буйрак фаолияти касалликнинг эрта босқичларида бузилишини кўрсатувчи нефринурия билан чап қоринча қон отиш фракцияси, микроалбуминурия, коллаген IV, коптокчалар филтратсияси тезлиги орасида ишончли коррелятсион боғлиқлик мавжудлиги исботланган. Ушбу кўрсатгичлар мос равишда р=-0,268, р=0.734, р=0.602, р=0.583 ва р=-0.458 га тенг бўлди нефринурия бошқа кўрсатгичларга нисбатан юқори сезувчанликка эга эканлиги тасдиқланган.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тадқиқот натижалари Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитатсия бўлимларига 18.12.2023-йил, 175-сонли, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 01.12.2023-йил, 405-У-сонли, Ҳорев медиcал хусусий клиникасининг 28.11.2023-йил 54-сонли буйруғи асосида тиббиёт амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2024-йил 20 февралдаги 09-14050 - сонли хати юборилган.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда нефринурия микроалбуминурия ва систатин-C га нисбатан буйрак дисфункциясининг эрта даврида юзага келиб асосий касалликни авжланиши ва асоратланиш даражасини баҳолаш, бемор ҳаётига хавф солувчи асоратларни, жумладан сурункали буйрак касаллигини олдини олиш, даволаш стратегиясини тўғри танлаш имконини беради.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда нефринурияни аниқлаш орқали ўз вақтида олиб борилган самарали даво асосий касалликни авжланишини, сурункали буйрак касаллиги ривожланишини камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш, ҳаёт сифатини яхшилаш имконини беради. Сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда нефринурияни аниқлаш лаборатор кўрсатгичларга сарфланадиган ортиқча сарф ҳаражатларни тежаш имконини беради. Бу бир бемор учун ўртача 150 000 сўмни ташкил этади.
Хулоса: олинган натижаларга кўра сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда нефринурияни аниқлаш орқали буйраклар дисфункциясини эрта ташхислаш, сурункали буйрак касалини олдини олиш, монанд даво олиб бориш беморларнинг касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни кайтириш орқали иқтисодий самара беради.
Тўртинчи илмий янгиликнинг моҳияти: сурункали юрак етишмовчилигининг Ⅲ-Ⅳ функционал синфида сакубитрил/валсартан ва эмпаглифлозинни биргаликда қўллаш асосий касалликнинг кечишига, шу жумладан юрак функционал ҳолатига ижобий таъсири аниқланди.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: ушбу гуруҳ беморларни даволашда таркибида сакубитрил/валсартан ва эмпаглифлозин бўлган стандарт давони қўллаш юрак функционал ҳолатига ҳамда буйрак дисфункцияси маркерларига ишончли даражада ижобий таʼсир этиши аниқланган. Олинган натижалар асосида шаклланган тавсияларни амалиётга тадбиқ этилиши сурункали юрак етишмовчилигида буйрак фаолияти бузилишини эрта ташхислаш, унинг авжланишини секинлаштириш, касаллик оқибатида юзага келиши мумкин бўлган нохуш асоратларни олдини олиш ҳамда даволашни муқобиллаштириш билан ифодаланган.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тадқиқот натижалари Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитатсия бўлимларига 18.12.2023-йил, 175-сонли, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 01.12.2023-йил, 405-У-сонли, Ҳорев медиcал хусусий клиникасининг 28.11.2023-йил 54-сонли буйруғи асосида тиббиёт амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2024-йил 20 февралдаги 09-14050 - сонли хати юборилган.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда стандарт даво негизида сакубитрил/валсартан ва эмпаглифлозин препаратларни биргаликда қўллаш, юрак функционал ҳолатига ижобий тасир кўрсатиб, уларнинг жисмоний юкламаларга чидамлилигини ҳамда ҳаёт сифати оширади. Ушбу натижалар асосий касалликни авжланишини, сурункали буйрак касаллиги ривожланишини олдини олади, тўсатдан ўлим ва ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини оширган.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда даво муолажаларини оптималлаштириш орқали ҳар бир бемор учун ўрта ҳисобда 1 620 000 сўм миқдорида маблағ тежалади. Шунингдек, беморларнинг шифохонага қайта ётишлар сони камайганлиги сабабли ҳар бир бемордан йил давомида қўшимча 3 240 000 сўм миқдорда пул маблағлари иқтисод қилинади.
Хулоса: сурункали юрак етишмовчилигининг Ⅲ-Ⅳ функционал синфида сакубитрил/валсартан ва эмпаглифлозинни биргаликда қўллаш асосий касалликнинг кечишига, шу жумладан юрак функционал ҳолатига ижобий таъсири буйраклар дисфункцияси авж олиб боришини камайтириб сурункали буйрак касаллиги ривожланишини олдинин олиш, беморлар умрини узайтириш ва ҳаёт сифатини яхшилаш имкониятини беради.
Бешинчи илмий янгиликнинг моҳияти: сурункали юрак етишмовчилигининг Ⅲ-Ⅳ функционал синфида турли таркибли даво муолажаларидан сўнг ҳаёт сифати кўрсатгичлари Канзас ва Миннесот сўровномалари ёрдамида солиштирма ўрганилди ва уларнинг биринчисини устунлик томонлари ёритилди.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда сакубитрил/валсартан ва эмпаглифлозин препаратларини бирга қўллаш юрак функционал ҳолатига ишончли даражада ижобий таʼсир кўрсатиб ҳаёт сифатини яхшилайди. Беморларнинг ҳаёт сифати кўрсатгичларини Канзас сўровномаси ёрдамида баҳолаш муҳум ижтимоий аҳамиятга.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тадқиқот натижалари Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитатсия бўлимларига 18.12.2023-йил, 175-сонли, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 01.12.2023-йил, 405-У-сонли, Ҳорев медиcал хусусий клиникасининг 28.11.2023-йил 54-сонли буйруғи асосида тиббиёт амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2024-йил 20 февралдаги 09-14050 - сонли хати юборилган.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда таркибида сакубитрил/валсартан ва эмпаглифлозин бўлган стандарт даво муолажаларидан сўнг ҳаёт сифати кўрсатгичларини сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда мувофиқ баҳолаш орқали асосий касалликни кечишини назорат қилиш имконини беради. Ушбу натижалар беморларда тўсатдан ўлим ва ногиронликни камайтириб уларнинг ўртача умр давомийлигини оширган.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда таркибида сакубитрил/валсартан ва эмпаглифлозин бўлган стандарт даво муолажаларидан сўнг ҳаёт сифати кўрсатгичларини Канзас сўровномаси ёрдамида баҳолаш, беморларни шифохонада даволаниш кунларини қисқариши, даволаш учун кетадиган харажатлар миқдорини камайтириш имконини берган. Ушбу тадбирларни амалга ошириш учун ортиқча лаборатор-асбобий текширишлар керак эмаслиги, тор мутахасисликка эга бўлган шифокорларга эҳтиёж йўқлиги, ортиқча сарф харажатлар билан махсус тайёргарлик шарт эмаслиги ҳисобига иқтисодий самарадорликка эришилган. Бунда бир нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларидан 1 254 000 миллион сўм атрофида иқтисод қилиш имконини берган.
Хулоса: сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда стандарт даво муолажаларидан сўнг ҳаёт сифати кўрсатгичларини Канзас сўровномаси ёрдамида баҳолаш касаллик кечишини башоратлаш, беморлар умрини узайтириш ва асоратлани олдини олиш имкониятини беради.
Пирматова Нигора Викторовнанинг тиббиёт фанлари бўйича фан доктори (DSc) илмий даражасини олиш учун “COVID-19 ўтказган сурункали юрак етишмовчилиги бўлган беморларда буйрак дисфункциясининг хусусиятлари” мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2024-йил 20 февралдаги 09-14050 - сонли хати юборилган