Аллаева Дилдор Хаитовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Оч тусли бўз тупроқлар шароитида рыжик етиштиришнинг мақбул агротехнология элементларини ишлаб чиқиш (Қашқадарё вилояти мисолида)”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.PhD/Qx816.
Илмий раҳбар: Узақов Ғуломжон Оқбутаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Жанубий деҳқончилик илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Дон ва дуккакли экинлар илмий−тадқиқот институти, PhD.05/31.03.2023.Qx.159.01.
Расмий оппонентлар: Бобомирзаев Пирназар Хурсанович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Мўминов Абдували Акбаралиевич, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қашқадарё вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида рыжик навларидан юқори ва сифатли ҳосил етиштиришда уруғ экиш муддатлари ва меъёрларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
рыжикнинг янги “Пензяк” ва “Карат” навлари мисолида уруғ экиш муддатлари ва меъёрларини уруғ ҳосилдорлигига ва ҳосил сифатига таъсири аниқланган;
Қашқадарё вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида кузги рыжик навларини етиштиришнинг энг мақбул муддати ва уруғ сарф меъёри 20-октябр муддатида гектарига 10 млн дона унувчан уруғ ҳисобида экиш юқори самара бериши исботланган;
Кузги рыжикнинг “Пензяк” ва “Карат” навларини уч хил (10-октябр, 20-октябр, 1-ноябр) муддатларда тўрт хил (8,0-10,0-12,0-14,0 кг/га) уруғ экиш меъёрида экиб етиштирилганида, юқори уруғ ҳосилдорлиги 10-октябр муддатида гектарига 10 млн дона унувчан уруғ ҳисобида экилган вариантларда кузатилиб, бошқа муддат ва меъёрларда экилган вариантларга нисбатан уруғ ҳосилдорлиги “Пензяк” навида 2,3 ц/га дан 10,4 ц/га гача, “Карат” навида 0,7 ц/га дан 9,7 ц/га гача юқори бўлганлиги аниқланган;
Кузги рыжикнинг “Пензяк” ва “Карат” навлари уруғларини 20-октябр муддатида гектарига 10 млн дона унувчан уруғ ҳисобида экиб етиштириш рентабеллик кўрсаткичини “Пензяк” навида 249,5 фоизга, “Карат” навида 220,5 фоизга этиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қашқадарё вилоятининг суғориладиган оч тусли бўз тупроқлари шароитида кузги рыжик етиштириш агротехникасини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
Фермер, деҳқон хўжаликлари ва кластерлар учун “Қашқадарё вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида рыжик етиштириш агротехнологияси” номли тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 14 сентябрдаги 04/21-21-06/1037-son маълумотномаси). Мазкур тавсиянома бугунги кунда кузги рыжик навларини етиштиришда муҳим кўрсатма сифатида хизмат қилмоқда;
Кузги рыжикнинг “Пензяк” ҳамда “Карат” навлари Ғузор тумани жойлашган Жанубий деҳқончилик илмий-тадқиқот институтининг Агро-участкасида 20 гектар, Қамаши туманида жойлашган Жанубий деҳқончилик илмий-тадқиқот институтининг Агро-участкасида 5,0 гектар, “Ғофуржон Жумаев Инвест” фермер хўжалигида 4,0 гектар, “Оқ гузар асл даласи” фермер хўжалигида 8,0 гектар, “Илхомбой Сариевич” фермер хўжалигида 5,0 гектар, “Жовли бобо ўғли Бахтиёр” фермер хўжалигида 4,0 гектар, Косон тумани “Равшанов Мирислом Холиқулович” МЧЖ даласида 6,0 гектар, “Барчиной издошлари” фермер хўжалигида 11,0 гектар, жами 63,0 гектар майдонга жорий қилинган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 14 сентябрдаги 04/21-21-06/1037-son маълумотномаси). Натижада уруғларни экишнинг энг мақбул муддати “Пензяк” ҳамда “Карат” навларида 20-октабр муддатида гектарига 10,0 млн. дона унувчан уруғ ҳисобида экилиб етиштирилганида юқори самарадорликка эришилган;
Кузги рыжикнинг “Пензяк” ҳамда “Карат” навлари уруғларини 20-октабр муддатида гектарига 10,0 млн дона унувчан уруғ ҳисобида етиштириш етиштириш технологияси Ғузор, Қамаши, Косон туманларида жорий этилган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 14 сентябрдаги 04/21-21-06/1037-son маълумотномаси). Натижада ушбу технологияни қўллаш орқали уруғ ҳосилдорлиги “Пензяк” навида 20,5 ц/га, “Карат” навида 19,2 ц/га етиб, рентабеллик даражаси “Пензяк” навида 100,4 фоизга, “Карат” навида 90,0 фоизга етишига эришилган.