Алиханов Борий Батировичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Маҳаллий хомашё ва саноат чиқиндилари асосида анион сирт фаол моддалар ва юқори зичликга эга бурғулаш эритмалар олиш технологиясини ишлаб чиқиш», 02.00.11 - Коллоид ва мембрана кимёси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/Т4063.
Илмий раҳбар: Кадиров Абдусамиг Абдувасикович, техника фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти DSc.02/30.12.2019. K/T.35.01.
Расмий оппонентлар: Абдикамалова Азиза Бахтияровна, кимё фанлари доктори, катта илмий ходим; Мухамедов Қобилжон Ғафурович техника фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади органик ва ноорганик саноат чиқиндиларидан анион сирт фаол моддаларни олиш технологиясини ишлаб чиқиш ва гидрофоб ҳамда барқарорлаштирувчи хусусиятларга эга фосфогипс асосидаги юқори зичликдаги бурғулаш эритмаларини ишлаб чиқариш, ишлатилган бурғулаш эритмаларини қайта қўллаш технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
саноат чиқиндиларидан синтез қилинган маҳаллий монтмориллонит ва гидрослюда гиллари, акрил полимерлар, фосфогипс, анион сирт фаол моддалар асосида юқори зичликка эга барқарорлашган бурғулаш суюқликларини олиш илмий асосланган; ингредиентларнинг табиати, тури ва таркибига қараб уларнинг физик-кимёвий хоссаларини  бошкариш ва технологик хоссалари аниқланган;
дистилланган ёғ кислота куб колдиғи, натрий гидроксид, иккиламчи алюминий ва иссиқлик электр станцияларининг (ИЕС) золошлак қолдиқларига асосланган донадор сирт фаол моддалар ОГСЗ олиш усули ва технологияси ишлаб чиқилган;
ОГСЗ сирт фаол моддалари ва акрил полимерларининг (Унифлок,К-9) бурғулаш суюқлигига қўшимчаларнинг оптимал концентрацияси аниқланди, реологик ва барқарорлашадиган хусусиятларга эга композициянинг синергик таъсири ҳамда, бурғулаш суспензиясига 10-15% сувли эритма шаклида ОГСЗ сирт фаол моддаси қўшилиши унга гидрофоб хосса, бу қудуқ деворларининг гилли жинслари бўкишини ва улардаги бурғулаш деворини ўпириш ҳодисаларининг олдини олиши аниқланган;
бурғулашда чиқиндисиз технологияларни яратиш мақсадида таркибида бентонит, нефть, полимерлар, сирт фаол моддалар, мойловчи қўшимчалари бўлган кўп компонентли бурғулаш суюқлигини қайта ишлатиш мақсадида, Оролбўйининг қуриган туби ҳудудида тупроқ ва қумларни мустаҳкамлаш усули ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Маҳаллий хомашё ва саноат чиқиндилари асосида анион сирт фаол моддалар ва юқори зичликга эга бурғулаш эритмалар олиш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
бентонит гили, фосфогипс, органик ва ноорганик чиқиндилардан олинган сирт фаол модда (СФМ) ва акрил полимер асосида бурғулаш эритмаси олиш технологияси “Ўзбек геология қидирув” АЖда амалиётга жорий этилган (“Ўзбек геология қидирув” АЖнинг 2024 йил 20 февралдаги 01-14-193-сон маълумотномаси). Натижада, импорт қилинадиган қиммат сирт фаол модда арзон маҳаллий аналог билан алмаштириш ва бурғулаш эритманинг таннарҳи 25-30%га камайтириш имконини берган;
анион сирт фаол моддалар (СФМ) ёрдамида олинган эмульсион-полимер бурғулаш эритмаси 140-сон бригадасининг бурғулаш қудуқларида “Ўзбек геология қидирув” АЖнинг “2025 йилда амалиётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалар рўйхати”га киритилган (“Ўзбек геология қидирув” АЖнинг 2024 йил 20 февралдаги 01-14-193-сон маълумотномаси). Натижада, катта чуқурликларда рудаларни бурғулаш имкониятини беради.