Адилбекова Дилором Бахтиеровнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Онадаги сурункали токсик гепатит шароитида туғилган авлоднинг меъда-ичак қон томир тўқималарининг постнатал тараққиёти», 14.00.02–Морфология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.DSc/Tib268.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.27.06. 2017.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Мавлян-Ходжаев Равшан Шухратович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ахмедов Шавкат Махмудович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Тешаев Шухрат Жумаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Халқаро қозоқ-турк университети (Қозоғистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади: онадаги сурункали токсик гепатит шароитида туғилган авлодлар меъда-ичак тизими қон томир тўқималарининг эрта постнатал онтогенез даврида шаклланиши морфофункционал хусусиятларини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк маротаба сурункали токсик гепатитга чалинган она каламушлардан туғилган авлодларда меъда, ингичка ичак, йўғон ичак ва уларнинг аъзо ичи қон томирлари постнатал шаклланиши хусусиятлари комплекс тарзда морфологик ва морфометрик жиҳатдан ўрганилган;
она каламушдаги сурункали жигар патологияси, улардан туғилган ва озиқлантирилган каламуш болалари меъда-ичак тизими аъзолари қон томир-тўқима структураларининг постнатал ўсиши ва шаклланишига салбий таъсир кўрсатиши исботланган;
меъдада меъда чуқурчаларининг чуқурлиги, меъда безлари узунлиги ва шиллиқ парданинг хусусий пластинкаси қалинлиги камайиши, қопловчи эпителий ҳужайралари ва меъданинг хусусий безлари ўртача сонининг камайиши, шунингдек асосий ва париетал ҳужайраларнинг дифференциалланиши ва функционал зўриқишини бузилишининг субмикроскопик белгилари билан бирга кечганлиги, ингичка ичакда салбий таъсир оқибатлари крипталарнинг камбиал ҳужайралари митотик фаоллигининг камайиши ва энтероцитлар пролиферацияси, дифференциалланиши жараёнларининг секинлашиши натижасида “крипта-ворсинка” тизими компонентлари ўсиш суръатининг орқада қолиши кўринишларида намоён бўлиши исботланган;
соғлом каламушлар ва сурункали токсик гепатитли каламушлар сути авлод меъда-ичак тизими аъзоларининг қон томир ўзани ва тўқималари постнатал ривожланиши ва шаклланишига ўзига хос таъсир қилиши исботланган;
соғлом каламушлардан туғилган авлодларни сурункали токсик гепатитли каламушлар кўкрак сути билан озиқлантирилганда авлод меъда ва ичаги қон томир-тўқима структуралари постнатал ривожланиши суръатига бир мунча тормозловчи таъсир кўрсатиши, меъда шиллиқ қаватидаги меъда чуқурчалари шаклланиши жараёнларининг секинлашиши, ингичка ичакда “крипта-ворсинка” тизими ва йўғон ичакдаги крипталар ва улар ҳужайралари миқдорий параметрларининг камайиши жараёнларида намоён бўлиши исботланган;
сурункали токсик гепатитли каламушлардан туғилган авлодни соғлом каламушлар сути билан озиқлантириш меъда-ичак тракти аъзоларининг қон томир-тўқима структуралари постнатал ривожланиши, шаклланиши суръатларига ижобий таьсир қилиши, бу жараёнларнинг сезиларли даражадаги тезлашишига олиб келиши исботланган;
каламушларнинг ҳомиладор бўлишигача бўлган даврларда сурункали токсик гепатитини гепатопротекторлар ва витаминлар комплекси билан даволаш, она каламуш гепатитининг авлодга салбий таъсири самарасини сезиларли даражада пасайишига ва авлодларда меъда-ичак тизими аъзоларининг қон томир-тўқималари постнатал ривожланиши ва шакланиши жараёнларининг яхшиланишига олиб келиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Онадаги сурункали токсик гепатит шароитида туғилган авлодда меъда-ичак тизими қон томир-тўқималарининг постнатал шаклланиши бўйича олинган натижалар асосида:
«Онадаги сурункали токсик гепатит шароитида авлоднинг меъда-ичак тракти қон томир-тўқима структураларининг постнатал шаклланиши» услубий тавсияномаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2015 йил 15 июндаги 6-сон маълумотномаси). Мазкур услубий тавсиянома онадаги сурункали жигар патологияси таъсирини аниқлаш ва уларнинг салбий таъсирининг олдини олиш ва профилактик чора-тадбирларини ишлаб чиқиш имконини берган;
«Постнатальное формирование желудочно-кишечного тракта потомства в условиях хронического токсического гепатита у матери» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган ва соғлиқни сақлаш амалиётига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2016 йил 9 мартдаги 197-сон маълумотномаси). Мазкур услубий тавсиянома сурункали токсик гепатит шароитида туғилган авлод меъда-ичак тизимидаги патоморфологик ўзгаришларни аниқлаш ва ташхислаш бу таъсирлар оқибатида юзага келадиган салбий оқибатларнинг олдини олиш ва даволаш механизмларини ишлаб чиқиш имконини берган;
онадаги сурункали токсик гепатит шароитида туғилган авлодда меъда-ичак тизими қон томир-тўқималарининг постнатал шаклланиши жараёнларини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан Тошкент тиббиёт академияси ва Республика шошилинч тез тиббий ёрдам илмий маркази экспериментал лабораториялари фаолиятига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2017 йил 23 мартдаги 8Н-д/11-сон маълумотномаси). Олинган илмий натижаларнинг амалиётга жорий қилиниши авлод ҳаётининг илк даврларида она жигари патологиясининг салбий таъсирини эрта ташхислаш ва башоратлаш усулларини ишлаб чиқишга имкон яратган. Бу ўз навбатида, она касаллигининг салбий таъсирларини олдини олиш ва даволаш самарадорлигини ошириш, ногиронликка олиб келишини 20–35% қисқаришига ва даволанишга кетадиган сарф-харажатларни камайтиради ҳамда ҳомиладорлик ёки илк болалик даврларида она жигари патологияси салбий таъсири шароитида бўлган болаларда туғилгандан кейинги узоқ даврларда юзага келадиган касалликларни олдини олиш имконини берган.
