Narzulaev Ilgor Dilmurodovich
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Vertebrobazilyar etishmovchilik fonida yaxshi sifatli paroksizmal pozision bosh aylanishi bo‘lgan bemorlarning diagnostikasi va reabilitatsiyasiga tizimli yondashuv», 14.00.04 – Otorinolaringologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.1.PhD/Tib3286.
Ilmiy rahbar: Nasretdinova Maxzuna Taxsinovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarkand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarkand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Rasmiy opponentlar: Shamsiev Jaxongir Fazlidinovich, tibbiyot fanlari doktori, professor, Djamaludinov Yunuskadi Asxabalievich, tibbiyot fanlari doktori, professor, (Rossiya Federatsiyasi).
Yetakchi tashkilot: Ozarbayjon tibbiyot universiteti (Ozarbayjon Respublikasi)
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: vertebrobazilyar etishmovchilik fonida kuzatiladigan xavfsiz xurujsimon holatiy bosh aylanishi mavjud bemorlarni tashxislash va reabilitatsiya qilishga tizimli yondashuvdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
vertebrobazilyar etishmovchilik fonida kuzatiladigan xavfsiz xurujsimon holatiy bosh aylanishi mavjud bemorlarda okulyar vestibulyar miogen chaqirilgan potensiallarni dinamik (vestibulyar reabilitatsiyadan oldin va undan 7 kundan keyin) ro‘yxatga olish yordamida utrikulyus disfunksiyasining darajasi aniqlangan;
vertebrobazilyar etishmovchilik fonida kuzatiladigan xavfsiz xurujsimon holatiy bosh aylanishi mavjud bemorlarda D vitamini tankisligini aniklash, kasallikning qaytalanuvchi shakllarining rivojlanishiga sabab bo‘lishi, kasallikning og‘irroq kechishi hamda ifodalangan intensivlikdagi bosh aylanishi xurujlarini keltirib chiqarishi isbotlangan;
kal`siy metabolizmining buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan qaytalanuvchi XXHBA li bemorlarda muvaffaqiyatli o‘tkazilgan vestibulyar reabilitatsiyadan so‘ng 7-kunda okulyar VMChPlarning klinik jihatdan ahamiyatli (40% dan ortiq) asimmetriyasi tufayli asosan ipsilateral XXHBA qaytalanishining yuzaga kelishi (15% qaytalanmaydigan XXHBA ga qaraganda 78%) gipokal`semiya (ushbu guruhdagi 2,5% qaytalanishlarsiz XXHBAli bemorlarga qaraganda 44%), gipokal`siuriya bilan asoslanganligi (ushbu guruhdagi 5% qaytalanishlarsiz XXHBAli bemorlarda qaraganda 44%) isbotlangan;
ilk bor, kengaytirilgan keng qamrovli otonevrologik tekshiruv natijalari XXHBA bilan kasallangan bemorlarda buzilishlarning tabiati va lokalizatsiyasini aniqlashga xamda eshitish va vestibulyar analizatorning shikastlanish darajasini belgilashi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2024 yildagi 2 apreldagi 30-son xulosasiga ko‘ra (ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2024 yil 2 aprel № 2568 sonli xat yuborilgan):
birinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: okulyar vestibulyar miogen chaqirilgan potensiallarni dinamik (vestibulyar reabilitatsiyadan oldin va undan 7 kundan keyin) ro‘yxatga olish yordamida baholanishi mumkin bo‘lgan utrikulyus disfunksiyasining darajasi XXHBA qaytalanib kechish tabiatiga ta’sir qilishi aniqlangan; Ilmiy yangilikning ahamiyati: Tadqiqot natijalarining amaliy axamiyati shundan iboratki, xurujsimon xolatiy holatiy bosh aylanishi mavjud bo‘lgan okulyar vestibulyar miogen chakirtirilgan potensialni qayd etishda amplitudasining 40 % dan ortiq klinik jihatdan ahamiyatli asimmetriyasi aniqlangan, davolashdan oldin qayd qayd etishda zararlangan tomonda javob amplitudasining ifodalangan darajada o‘sishi xamda muvaffaqiyatli o‘tkazilgan repozision davolashda otolit membranasi yuzasida otolitlar refikatsiyasi natijasida utrikulyus funksiyasi yaxshilanganligi haqida dalolat beradi iqtisodiy samaradorlikni oshirish imkoniyatini beradi; Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Samarqand shaxar tibbiyot birlashmasi markaziy shifoxonasida 2024 yil 27-mart 6-sonli buyruq bilan, RShTYoIM TVFda 2024 yil 30 martdagi 751-7-107-TB/2024-sonli buyruq bilan klinik amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Bosh aylanishi bezovta qiladigan bemorlarni jismoniy reabilitatsiya qilishning ishlab chiqilgan usuli uzoq muddatli va barqaror ijobiy ta’sir ko‘rsatadi hamda bemorning hayot sifatini yaxshilashga imkon beradi, asoratlarni kamaytirish va tibbiy yordam sifatini oshirish imkonini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: vestibulyar buzilishlari mavjud bo‘lgan bemorlarni tashxisot etish va reabilitatsiya qilish jihatlarini bunday ko‘p qirrali o‘rganish ma’lum darajada qo‘yilgan savollarga javob berishga va iqtisodiy samaradorlikni oshirish imkoniyatini beradi. Xulosa: VB bilan kasallangan bemorlarda diagnostika va davolash buyicha taklif etilgan algoritm va kompleks yondashuvdan foydalanish bemorlarda MK patologiyasini tashxislash hamda bashoratlash, statsionar sharoitida 1 nafar bemor uchun 2 kun hisobiga byudjet mablag‘larini 130 000 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanishi: “Vertebrobazilyar etishmovchilik fonida yaxshi sifatli paroksizmal pozision bosh aylanishi bo‘lgan bemorlarning diagnostikasi va reabilitatsiyasiga tizimli yondashuv” mavzusidagi ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2024 yil 2 aprel № 2568 sonli xat yuborilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: Vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida kechuvchi xurujsimon xolatiy bosh aylanishi mavjud bemorlarda D vitamin tanqisligi va uning kasallikning kechishi bilan o‘zaro bog‘liqligini D vitamini tanqisligi va uning kasallikning kechishi bilan o‘zaro bog‘liqligini aniqlash kasallikning qaytalanuvchi shakllarining rivojlanishiga sabab bo‘lishi, shuningdek kasallikning og‘irroq kechishini hamda ifodalangan intensivlikdagi bosh aylanishi xurujlarini keltirib chiqarishi ifodalangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Tadqiqot natijalarning ilmiy axamiyati shundan iboratki, periferik va markaziy vestibulyar buzilishlarning klinik xususiyatlari aniqlangan va amaliyotchi shifokorlar uchun vestibulyar buzilishlarning zararlanish darajasi va og‘irlik darajasini aniqlash imkonini beruvchi tashxisot tadbirlarining algoritmi ishlab chiqilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Samarqand shaxar tibbiyot birlashmasi markaziy shifoxonasida 2024 yil 27-mart 6-sonli buyruq bilan, RShTYoIM TVFda 2024 yil 30 martdagi 751-7-107-TB/2024-sonli buyruq bilan klinik amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:Vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida kechuvchi xurujsimon xolatiy bosh aylanishi mavjud bemorlarda D vitamin tanqisligi va uning kasallikning kechishi bilan o‘zaro bog‘liqligini va stabilometrik ko‘rsatkichlariga qarab hamda an’anaviy otonevrologik ko‘riklarida, kasallikni beqarorlashish xavfini xamda prognozini baholash uchun dastur yaratilgan va erta tashxislash mezonlari takomillashtirilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida kechuvchi xurujsimon xolatiy bosh aylanishi mavjud bemorlarda erta tashxislash natijasida asoratlar soni kamaytirilgan va statsionarda davolash yotoq kuni 2 kunga qisqarganligi hisobida 280 000 so‘m davlat byudjeti mablag‘larini iqtisod qilish imkonini berdi. Xulosa: Bosh aylanishi bilan og‘rigan bemorlarda takomillashtirilgan diagnostika-davolash chora tadbirlarni qo‘llash natijasida 1 nafar bemor hisobiga davlat byudjeti mablag‘larini 360 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanishi: “Vertebrobazilyar etishmovchilik fonida yaxshi sifatli paroksizmal pozision bosh aylanishi bo‘lgan bemorlarning diagnostikasi va reabilitatsiyasiga tizimli yondashuv” mavzusidagi ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2024 yil 2 aprel № 2568 sonli xat yuborilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: kal`siy metabolizmining buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan qaytalanuvchi XXHBA li bemorlarda muvaffaqiyatli o‘tkazilgan vestibulyar reabilitatsiyadan so‘ng 7-kunda okulyar VMChPlarning klinik jihatdan ahamiyatli (40% dan ortiq) asimmetriyasi tufayli asosan ipsilateral XXHBA qaytalanishining yuzaga kelishi (15% qaytalanmaydigan XXHBA ga qaraganda 78%) gipokal`semiya (ushbu guruhdagi 2,5% qaytalanishlarsiz XXHBAli bemorlarga qaraganda 44%), gipokal`siuriya bilan asoslanganligi (ushbu guruhdagi 5% qaytalanishlarsiz XXHBAli bemorlarda qaraganda 44%) isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Tadqiqot natijalarining amaliy axamiyati shundan iboratki, kal`siy metabolizmining buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan qaytalanuvchi XXHBA li bemorlarda muvaffaqiyatli o‘tkazilgan vestibulyar reabilitatsiya bunday ko‘p qirrali o‘rganish ma’lum darajada qo‘yilgan savollarga javob berishga va iqtisodiy samaradorlikni oshirish imkoniyatini beradi; Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Samarqand shaxar tibbiyot birlashmasi markaziy shifoxonasida 2024 yil 27-mart 6-sonli buyruq bilan, RShTYoIM TVFda 2024 yil 30 martdagi 751-7-107-TB/2024-sonli buyruq bilan klinik amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida XXHBA bor bemorlarni jismoniy reabilitatsiya qilishning ishlab chiqilgan usuli uzoq muddatli va barqaror ijobiy ta’sir ko‘rsatadi hamda bemorning hayot sifatini yaxshilashga imkon beradi, asoratlarni kamaytirish va tibbiy yordam sifatini oshirish imkonini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: vestibulyar buzilishlari mavjud bo‘lgan bemorlarni tashxisot etish va reabilitatsiya qilish jihatlarini bunday ko‘p qirrali o‘rganish ma’lum darajada qo‘yilgan savollarga javob berishga va iqtisodiy samaradorlikni oshirish imkoniyatini beradi. Xulosa: Vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida XXHBA bor bemorlarni jismoniy reabilitatsiya buyicha taklif etilgan kompleks yondashuvdan foydalanish bemorlarda statsionar sharoitida 1 nafar bemor uchun 2 kun hisobiga byudjet mablag‘larini 68 000 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanishi: “Vertebrobazilyar etishmovchilik fonida yaxshi sifatli paroksizmal pozision bosh aylanishi bo‘lgan bemorlarning diagnostikasi va reabilitatsiyasiga tizimli yondashuv” mavzusidagi ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2024 yil 2 aprel № 2568 sonli xat yuborilgan.
turtinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida XXBA buzilishlarning zararlanish darajasini, bemorlarda kasallikning og‘irlik darajasini aniqlash hamda bemor uchun ko‘pgina hollarda kerak bo‘lmagan tekshirishlarni o‘tkazmaslik va zarur bo‘lgan keyingi diagnostik muolajalar spektrini aniqlashga imkon bergan vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida XXBA buzilishlari mavjud bemorlarda kompyuter-stabilometrik usul bilan birgalikda otonevrologik tekshiruvlar kompleksi o‘tkazilgan. Ilk marotaba yaratilgan kompyuter dasturi vestibulyar buzilishlarning pereferik yoki markaziy zararlanishi va bemorlarda kasallikning kechishi darajasini aniqlashga imkon berdi; Ilmiy yangilikning ahamiyati: Tadqiqot natijalarning ilmiy axamiyati shundan iboratki, periferik va markaziy vestibulyar buzilishlarning klinik xususiyatlari aniqlangan vestibulyar buzilishlarning zararlanish darajasi va og‘irlik darajasini aniqlash imkonini beruvchi tashxisot tadbirlarining algoritmi ishlab chiqilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Samarqand shaxar tibbiyot birlashmasi markaziy shifoxonasida 2024 yil 27-mart 6-sonli buyruq bilan, RShTYoIM TVFda 2024 yil 30 martdagi 751-7-107-TB/2024-sonli buyruq bilan klinik amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida XXBA buzilishlarning mavjud bemorlarda kasallikning og‘irlik darajasi, faolligi va stabilometrik kursatkichlariga qarab hamda an’anaviy otonevrologik kuriklarida, kasallikni beqarorlashish xavfini xamda prognozini baholash uchun dastur yaratilgan va erta tashxislash mezonlari takomillashtirilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida XXBA buzilishlarning mavjud bemorlarda notugri tashxislash sonini kamaytirish va ambulator davolashga 560 000so‘m davlat byudjeti mablag‘larini iqtisod qilish imkonini berdi. Xulosa: Vertebro-bazilyar etishmovchilik fonida XXBA bilan og‘rigan bemorlarda takomillashtirilgan diagnostika-davolash chora tadbirlarni qo‘llash natijasida 1 nafar bemor hisobiga davlat byudjeti mablag‘larini 560 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanishi: “Vertebrobazilyar etishmovchilik fonida yaxshi sifatli paroksizmal pozision bosh aylanishi bo‘lgan bemorlarning diagnostikasi va reabilitatsiyasiga tizimli yondashuv” mavzusidagi ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2024 yil 2 aprel № 2568 sonli xat yuborilgan.
