Arnopol`skaya Dina Iosifovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Harbiy xizmatga chaqirilishi lozim bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarida kardiovaskulyar xavfni nazorat qilish va tuzatish», 14.00.43 – Profilaktik tibbiyot (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.3.DSc/Tib939.
Ilmiy rahbar: Muxamedova Muyassar Gafurjanovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari harbiy tibbiyot akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: O‘zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari xarbiy tibbiyot akademiyasi xuzuridagi DSc.34/04.07.2023.Tib. 171.01.
Rasmiy opponentlar: Raimkulova Narina Robertovna, tibbiyot fanlari doktori, Kurtieva Shadiya Asanovna, tibbiyot fanlari doktori, Bekmetova Feruza Matsafaevna tibbiyot fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: O‘zbekiston Respublikasining birlamchi sog‘liqni saqlash muassasalari negizida harbiy yoshdagi erkaklarda yurak-qon tomir xavf omillarining tarqalishini o‘rganish va ularni bartaraf etish dasturini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor O‘zbekiston Respublikasi sharoitida chaqiruv yoshdagi erkaklarda turli kardiovaskulyar xavf omillarining tarqalishi aniqlangan;
ilk bor yurak-qon tomir xavf omillari bo‘lgan chaqiruv yoshdagi erkaklarda murakkab metabolik siljish: glyukozaga tolerantlikni buzilishi, giperxolesterinemiya, giperurikemiya, gipergomotsisteinemiya borligi aniqlangan;
ilk bor harbiy yoshdagi erkaklarning elektrokardiografik ko‘rsatkichlar yordamida aritmogen bashorat qiluvchi mezonlari aniqlangan;
ilk bor harbiy yoshdagi erkaklarda aniqlangan kardiovaskulyar xavf turlari: aterotrombotik, metabolik, aritmiyaga qarab, taklif qilingan chora-tadbirlar samaradorligi asoslangan;
ilk bor shakllangan shaxsiy ma’lumotlar bazasining yaratilishi asosida xavf omillarini aniqlash, bartaraf etish va dori-darmonsiz davolash usullarining individual populyasion strategiyasi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari harbiy tibbiyot akademiyasi ekspert kengashining 2024 yildagi 28 fevraldagi 03/7-son xulosasiga ko‘ra (ilmiy yangilikni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari harbiy tibbiyot akademiyasining 2024 yildagi 28 fevraldagi 03/7-sonli xati Sog‘liqni saqlash vazirligiga taqdim etilgan):
birinchi ilmiy yangilik: O‘zbekiston Respublikasi sharoitida chaqiruv yoshdagi erkaklarda turli kardiovaskulyar xavf omillarining tarqalishi aniqlangani Sirdaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 18.10.2022 yildagi 120-son, Samarqand viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 15.01.2023 yildagi 55-son, Qashqadaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 10.03.2023 yildagi 105-son, Namangan viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 28.05.2023 yildagi 115-son, Toshkent shahar Sergeli tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 20.02.2024 yildagi 121-son hamda Yunusobod tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 22.02.2024 yildagi 110-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tadqiqot davomida ishlab chiqilgan anketadan foydalanish birlamchi tibbiy-sanitariya yordami muassasalari bazasida imkon qadar qisqa vaqt ichida foydalanish mumkin bo‘lgan, keng tarqalgan va informatsion usullardan foydalangan holda va tibbiyot xodimlariga qo‘shimcha yuklamasiz yurak-qon tomir xavfi yuqori bo‘lgan odamlarni aniqlash imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: ishlab chiqilgan anketa Sirdaryo, Samarqand, Qashqadaryo, Namangan viloyatlar, Toshkent shahrining Sergeli va Yunusobod tumanlaridagi yurak-qon tomir kasalliklari xavfi yuqori bo‘lgan odamlar guruhini aniqlash uchun birlamchi tibbiy yordamning amaliy faoliyatiga joriy etildi, bu nafaqat xavfni o‘z vaqtida aniqlashga, balki imkon qadar tezroq xavfni tuzatish variantlarini ishlab chiqishga imkon beradi. Xulosa: xavfning o‘z vaqtida kamayishi yurak-qon tomir kasalliklari va o‘lim holatlarining oldini olish imkonini bermoqda, iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichi esa ishlagan yillari saqlanib qolganini hisobga olgan holda, hayotini saqlab qolgan 1 kishi hisobiga byudjet mablag‘larini 2291760 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan;
ikkinchi ilmiy yangilik: ilk bor yurak-qon tomir xavf omillari bo‘lgan chaqiruv yoshdagi erkaklarda murakkab metabolik siljish: glyukozaga tolerantlikni buzilishi, giperxolesterinemiya, giperurikemiya, gipergomotsisteinemiya borligi aniqlangani Sirdaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 18.10.2022 yildagi 120-son, Samarqand viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 15.01.2023 yildagi 55-son, Qashqadaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 10.03.2023 yildagi 105-son, Namangan viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 28.05.2023 yildagi 115-son, Toshkent shahar Sergeli tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 20.02.2024 yildagi 121-son hamda Yunusobod tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 22.02.2024 yildagi 110-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: yurak-qon tomir xavfi ortishi fonida rivojlanayotgan metabolik deviatsiyalarni tushunish metabolik tizimlar faoliyatidagi kuchlanishni kamaytiradigan va xavf darajasini kamaytiradigan tuzatish usullarini o‘z vaqtida, optimal va etarli darajada qo‘llash imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: Sirdaryo, Samarqand, Qashqadaryo, Namangan viloyatlar, Toshkent shahrining Sergeli va Yunusobod tumanlaridagi birlamchi tibbiy-sanitariya yordami muassasalari negizida xolesterin konsentratsiyasini kamaytirish hisobiga yurak-qon tomir kasalliklarini korreksiyalashning ishlab chiqilgan usullarini joriy etish yurak-qon tomir kasalliklarining nisbiy xavfini ikki baravar kamaytirish imkonini berdi. Xulosa: bu esa saqlanib qolgan inson hayotini hisobga olgan holda, hayotini saqlab qolingan har bir bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 2291760 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan;
uchinchi ilmiy yangilik: ilk bor harbiy yoshdagi erkaklarning elektrokardiografik ko‘rsatkichlar yordamida aritmogen bashorat qiluvchi mezonlari aniqlangani Sirdaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 18.10.2022 yildagi 120-son, Samarqand viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 15.01.2023 yildagi 55-son, Qashqadaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 10.03.2023 yildagi 105-son, Namangan viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 28.05.2023 yildagi 115-son, Toshkent shahar Sergeli tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 20.02.2024 yildagi 121-son hamda Yunusobod tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 22.02.2024 yildagi 110-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: yurak-qon tomir tizimining tarkibiy va funksional qayta qurish belgilarining aniqlangan belgilari ateroskleroz va surunkali yurak etishmovchiligi jarayonlarining shakllanishi va rivojlanishini ko‘rsatadi, bu xavf omillari bo‘lmagan shaxslarga nisbatan mutlaq va nisbiy jihatdan yurak-qon tomir xavfini oshiradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: Sirdaryo, Samarqand, Qashqadaryo, Namangan viloyatlar, Toshkent shahrining Sergeli va Yunusobod tumanlaridagi birlamchi tibbiy-sanitariya yordami muassasalari negizida xolesterin konsentratsiyasini kamaytirish hisobiga yurak-qon tomir kasalliklarini korreksiyalashning ishlab chiqilgan usullarini joriy etish yurak-qon tomir kasalliklarining nisbiy xavfini ikki baravar kamaytirish imkonini berdi. Xulosa: bu esa saqlanib qolgan inson hayotini hisobga olgan holda, hayotini saqlab qolingan har bir bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 2291760 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilk bor harbiy yoshdagi erkaklarda aniqlangan kardiovaskulyar xavf turlari: aterotrombotik, metabolik, aritmiyaga qarab, taklif qilingan chora-tadbirlar samaradorligi baholangani aniqlangani Sirdaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 18.10.2022 yildagi 120-son, Samarqand viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 15.01.2023 yildagi 55-son, Qashqadaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 10.03.2023 yildagi 105-son, Namangan viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 28.05.2023 yildagi 115-son, Toshkent shahar Sergeli tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 20.02.2024 yildagi 121-son hamda Yunusobod tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 22.02.2024 yildagi 110-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ovqatlanish va jismoniy faollik bo‘yicha quyidagi tavsiyalarga rioya qilish 81,89%, chekishni tashlash - 17,75% (231 kishidan 41 kishi)ni tashkil etdi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: Sirdaryo, Samarqand, Qashqadaryo, Namangan viloyatlar, Toshkent shahrining Sergeli va Yunusobod tumanlaridagi birlamchi tibbiy-sanitariya yordami muassasalari negizida xolesterin konsentratsiyasini kamaytirish hisobiga yurak-qon tomir kasalliklarini korreksiyalashning ishlab chiqilgan usullarini joriy etish yurak-qon tomir kasalliklarining nisbiy xavfini ikki baravar kamaytirish imkonini berdi. Xulosa: bu esa saqlanib qolgan inson hayotini hisobga olgan holda, hayotini saqlab qolingan har bir bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 2291760 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan;
beshinchi ilmiy yangilik: ilk bor shakllangan shaxsiy ma’lumotlar bazasining yaratilishi asosida xavf omillarini aniqlash, bartaraf etish va dori-darmonsiz davolash usullarining individual populyasion strategiyasi ishlab chiqilgani Sirdaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 18.10.2022 yildagi 120-son, Samarqand viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 15.01.2023 yildagi 55-son, Qashqadaryo viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 10.03.2023 yildagi 105-son, Namangan viloyat sog‘liqni saqlash boshqarmasi bo‘yicha 28.05.2023 yildagi 115-son, Toshkent shahar Sergeli tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 20.02.2024 yildagi 121-son hamda Yunusobod tuman ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikasi bo‘yicha 22.02.2024 yildagi 110-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: yoshlarda patofiziologik mexanizmlarning plastikligi hisobiga ishlab chiqilgan dori vositalaridan tashqari chora-tadbirlar dasturidan foydalanish o‘rtacha nisbiy 10 yillik xavfni 2,91±1,63 barobardan 2,09±1,03 martagacha (n<0,001) va mutlaq 30 yillik xavf - 44,42% ga (dinamik farqning ishonchliligi n <0,001) kamaytirish imkonini berdi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: Sirdaryo, Samarqand, Qashqadaryo, Namangan viloyatlar, Toshkent shahrining Sergeli va Yunusobod tumanlaridagi birlamchi tibbiy-sanitariya yordami muassasalari negizida xolesterin konsentratsiyasini kamaytirish hisobiga yurak-qon tomir kasalliklarini korreksiyalashning ishlab chiqilgan usullarini joriy etish yurak-qon tomir kasalliklarining nisbiy xavfini ikki baravar kamaytirish imkonini berdi. Xulosa: bu esa saqlanib qolgan inson hayotini hisobga olgan holda, hayotini saqlab qolingan har bir bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 2291760 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
