Dalimov Anvar Arabboevichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): "O‘pka postkovid interstisial kasalligi epidemiologiyasi, xavf omillari,  profilaktika va davolash usullarini takomillashtirish)", 14.00.43-Profilaktik tibbiyot (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.PhD/Tib2981.
Ilmiy rahbar: Mamarasulova Dilfuza Zakirjanovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajargan muassasa nomi: Andijon davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Andijon davlat tibbiyot instituti. DSc.04/04.03.2022.Tib.95.02.
Rasmiy opponentlar: Rustamova Mamlakat Tulyabaeva, tibbiyot fanlari doktori, professor; Yakubova  Oltinoy  Abduganievna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi.
Dissertatsiya yo‘nalishi:nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi Farg‘ona vodiysi sharoitida COVID-19 ni  boshidan kechirgan bemorlarda o‘pka interstisial fibrozi shakllanishining prediktor omillarining klinik-patogenetik xususiyatlarini o‘rganish va erta aniqlash algoritmlari hamda profilaktika usullarini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Farg‘ona vodiysi modelida o‘pka parenximasining 50 % va undan ortiq shikastlanishi bilan kechuvchi COVID-19 assotsiatsiyalangan pnevmoniyani boshidan kechirgan bemorlarda postkovid o‘pka interstisial kasalligi shakllanishining xavfi aniqlangan;
fibrotik o‘zgarish xavfini baholash shkalasi ishlab chiqilgan va fibroz o‘zgarishlarni prognozlash nuqtai nazaridan O‘UTT informativ ekanligi  isbotlangan;
erta postinfeksion davrda bemorlardagi 60 kunlik o‘lim holatiga ta’sir etuvchi MSKT, SRO,  periferik qondagi leykotsitlar, populyasiyasida neytrofillar nisbiy hissasining 78 % va undan ortiq (OR – 2,69) saqlanib qolishi prediktorlari aniqlangan;
tadqiqot davomida ishlab chiqilgan, o‘pka parenximasining 50 % va undan ortiq  shikastlanishi bilan COVID-19 assotsiatsiyalangan pnevmoniyani  boshidan kechirgan bemorlarni yuritish algoritmini qo‘llash O‘UTT ma’lumotlari bo‘yicha o‘pka parenximasi zichlashuvining kamayishiga, o‘pka interstisial kasalligi shakllanishi xavfining 1,66 marta (p<0,001) va barcha sabablar bilan 60 kunlik o‘lim holatining kamaytirgan
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 20 iyuldagi 8n-z/370-sonli xulosasiga ko‘ra (Sog‘liqni saqlash vazirligiga ADTI rektori tomonidan 2022 yil 13 iyuldagi 06/1860 sonli xat yuborilgan):
birinchi ilmiy yangilik: pandemiya darajasida keng tarqalgan o‘pka parenximasining 50 % va undan ortiq shikastlanishi bilan kechuvchi COVID-19 assotsiatsiyalangan pnevmoniyani boshidan kechirgan bemorlarda Farg‘ona vodiysi modelida postkovid o‘pka interstisial kasalligi shakllanishining xavfi o‘rganilgan. O‘pka postkovid interstsial kasalligi epidemiologiyasi, xavf omillari, profilaktikasi va davolash usullarini takomillashtirish ,bo‘yicha natijalarni sog‘liqni saqlash amaliyotiga jumladan,  Farg‘ona shaxar tibbiyot birlashmasiga (2023 yil 12 dekabrdagi 423 sonli buyrug‘i bilan),  Andijon viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markaziga 2023 yil 12 dekabrdagi 421 sonli buyrug‘i bilan) amaliyotga tadbiq etilgan.Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:  COVID-19 assotsirlangan pnevmoniyani boshidan kesirgan bemorlarda 50% va undan ortiq zararlanishlarda intertisial to‘qimalar zararlanishi xavfini aniqlash natijasida uni bartaraf qilish va oqibatda surunkali nafas etishmovchiligini oldini olish imkonini yaratadi.  Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Davolashning yangi usullarini joriy etishda vaqtincha mehnatga layoqatsizlik muddatlari qisqarishining iqtisodiy samarasi hisoblab ko‘rilganda olingan iqtisodiy samara: E vaq = (90—30) x (26923,1+13333,4 )x 40 - 0,15 x 171938400=24178100 Xulosa: xavf omillarini aniqlash natijasida davo muolajalarini tavsiya qilish va amaliyotga joriy qilish orqali bemorlarning vaqtinchalik mehnatga layoqatligini yo‘qotish holatini kamaytirish oqibatida 24 178 100 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi.
ikkinchi ilmiy yangilik : Pandemiya davrida COVID-19 bilan kasallangan bemorlarda postkovid o‘pka fibrozi shakllanishiga ta’sir qiluvchi prediktorlari aniqlangan va ularning o‘pka fibroz o‘zgarishiga ta’siri baholangan. Fibroz o‘zgarishlarni baholashda O‘UTT informativ ekanligi aniqlangan. O‘pka postkovid interstsial kasalligi epidemiologiyasi, xavf omillari, profilaktikasi va davolash usullarini takomillashtirish ,bo‘yicha natijalarni sog‘liqni saqlash amaliyotiga jumladan,  Farg‘ona shaxar tibbiyot birlashmasiga (2023 yil 12 dekabrdagi 423 sonli buyrug‘i bilan),  Andijon viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markaziga 2023 yil 12 dekabrdagi 421 sonli buyrug‘i bilan) amaliyotga tadbiq etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: fibroz o‘zgarish prediktorlarini aniqlash natijasida xavf aniqlanadi va O‘UTT o‘tkaziladi, bu tekshiruvning informativligi qoniqarli bo‘lganligi sababli ushbu bemorlarga MSKT tekshiruvi, radiatsion zararning oldi olinadi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: postkovid davrda bemorlarga KT tekshiruvi o‘rniga O‘UTT o‘tkazilishi natijasida har bir bemordan 215 000so‘m, umumiy hisobda 319 nafar bemor uchun (87725000 (275000*319) -19052275(319*60000) = 685850 00) 68585000 so‘m iqtisod   qilindi. Xulosa: bemorlarga O‘UTT tavsiya qilinishi va o‘tkazilishi byudjetdan tashqari mablag‘larni  joriy qilinishi bir nafar bemor hisobidan byudjet mablag‘larini 685850 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi.
uchinchi ilmiy yangilik: erta postkovid davrda bemorlardagi birinchi 60 kunlik o‘lim holatiga ta’sir etuvchi o‘pka parenximasining 50% va undan ortiq zararlanishi va isitma davomiyligi kabi prediktorlar aniqlangan va baholangan. O‘pka postkovid interstsial kasalligi epidemiologiyasi, xavf omillari, profilaktikasi va davolash usullarini takomillashtirish ,bo‘yicha natijalarni sog‘liqni saqlash amaliyotiga jumladan,  Farg‘ona shaxar tibbiyot birlashmasiga (2023 yil 12 dekabrdagi 423 sonli buyrug‘i bilan),  Andijon viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markaziga 2023 yil 12 dekabrdagi 421 sonli buyrug‘i bilan) amaliyotga tadbiq etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: prediktorlar aniqlanishi natijasida 60 kunlik o‘lim ko‘rsatkichlarining pasayishiga erishiladi;  prediktorlar namoyon bo‘lishiga qarab davo muolajalarini o‘tkazish bemorlarning vaqtincha mehnatga layoqatligi davrini qisqartirish imkoninin beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: postkovid davrda bemorlar o‘pkasida fibroz o‘zgarishlarni oldini olish natijasida qayta gospitalizatsiya qilish ko‘rsatkichlarini keskin kamaytirish orqali har bir bemorga kutilayotgan sarf-xarajatlar o‘rtacha 146 000 so‘mni tashkil qiladi (1 kun uchun), ya’ni xarajatlarni 4 martaga kamaytirish imkonini beradi.Xulosa: prediktorlarni aniqlash va bartaraf etish orqali 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 145 315 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: COVID-19 assotsirlangan pnevmoniyaga utkazgan bemorlarda o‘pka interstisial kasalligi rivojlanish xavfini kamaytirishda medikamentoz profilaktika qilish samaradorligi o‘rganilgan. Kasalligni epidemiologiyasi, xavf omillari, profilaktikasi va davolash usullarini takomillashtirish ,bo‘yicha natijalarni sog‘liqni saqlash amaliyotiga jumladan,  Farg‘ona shaxar tibbiyot birlashmasiga (2023 yil 12 dekabr`dagi 423 sonli buyrug‘i bilan),  Andijon viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markaziga 2023 yil 12 dekabrdagi 421 sonli buyrug‘i bilan) amaliyotga tadbiq etildi.  Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:  tashxislash va davolashga nisbatan yangi algoritmini qo‘llash orqali kasallikning asoratlarini olishni ta’minlaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Davolash algoritmi ishlab chiqish orqali davolashdan keyingi uzoq muddatlarda kasallikning qaytalanish darajasini 6 tadan 1 tagacha kamaytirishga erishilgan. Taklif qilinayotgan algorimning tatbiq qilinishi natijasidagi iqtisodiy samaradorlik bemorlarning kasallik tufayli nogironlik darajasini kamaytirishi bilan izohlanadi, ya’ni nogironlik tufayli jismoniy layoqatsiz bemorlar soni mazkur tatqiqot doirasida 5 taga, ya’ni 3,5 martagacha  kamaygan.   Xulosa: 1 nafar nogironga to‘lanadigan nafaqa miqdori 648 000 so‘m («Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga pensiya tayinlash tartibini takomillashtirishga qaratilgan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida” gi Qonuni, 7.10.2022 y.) ekanligidan kelib chiqilsa, tatbiq doirasida 1 bemor xisobidan yillik umumiy 8 376 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi.