Нуруллаев Азамхон Комилжон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тоғ ва тоғолди ҳудуди эрозияга учраган тупроқлар ҳолатини ГАТ технологиялари асосида баҳолаш (Бойсун тумани тупроқлари мисолида)», 03.00.13 – Тупроқшунослик (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/B1070.
Илмий раҳбар: Джалилова Гулнора Тулкуновна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистонм миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, PhD.03/5.05.2023.Б/Qx.01.17.
Расмий оппонентлар: Рузметов Максуд Исмоилович қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Хақбердиев Обид Эшниёзович биология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: тоғ ва тоғолди ҳудуди тупроқларининг эрозияга учраганлик ҳолатини эрозияни вужудга келтирувчи табиий омилларини ҳисобга олган ҳолда моделлар асосида баҳолаш (Бойсун тумани тупроқлари мисолида) дан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тадқиқот ҳудуди СРТМ тасвирларини қайта ишлаш тупроқларининг вертикал минтақаланиш қонуниятига кўра тарқалиш ареаллари ва чегараларини аниқлашда самарали эканлиги исботланган;
ГАТда яратилган релефнинг морфометрик кўрсаткичлари акс эттирилган картографик моделлар нотекис релеф шароитида эрозия жараёнларини баҳолашда қиялик нишаблиги ва экспозицияси бўйича аниқ маълумотлар бериши исботланган;
илк бор яратилган сунъий ёмғирлатиш модели нотекис релеф шароитида эрозия жараёнларини баҳолашда турли жадалликдаги, миқдордаги ёғин ва қиялик нишаблиги орасидаги боғлиқлик қонуниятларини аниқлашда реал маълумотлар бериши илмий асосланган;
ГАТда яратилган картографик моделлар ва сунъий ёмғирлатиш модели натижалари асосида тупроқларнинг эрозияга учраши ҳамда хавфлилик даражасига кўра баҳолаш мезонлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тоғ ва тоғолди ҳудуди эрозияга учраган тупроқлар ҳолатини замонавий ёндашувлар асосида баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Сурхондарё вилояти Бойсун тумани релефининг морфометрик хусусиятларини тавсифловчи уч ўлчамли ТИН модели ва у асосида яратилган картографик моделлар Бойсун тумани Қишлоқ хўжалиги бошқармасида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 27 ноябрдаги 04/29-05/6088-сонли маълумотномаси). Натижада, ҳудуднинг тоғ ва тоғолди тупроқларида кечувчи эрозия жараёнларини аниқлаш, эрозияга мойил ҳудудларни баҳолаш, эрозияга учраган тупроқларнинг ҳолатини яхшилаш ва муҳофазалаш, тупроқ эрозияси бўйича электрон мониторинг тизимини яратиш учун илмий асос бўлиб хизмат қилган;
ГНСС (Тримбле) ускунаси ёрдамида белгиланган таянч нуқталардаги тупроқ кесмаларининг морфогенетик хусусиятлари келтирилган атрибутив маълумотлар базаси Бойсун тумани Қишлоқ хўжалиги бошқармасида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 27 ноябрдаги 04/29-05/6088-сонли маълумотномаси). Натижада, тупроқлар классификацияси ва таснифини мукаммалаштириш, географик қонуниятларга аниқлик киритиш, геоахборот тизимлари асосида қишлоқ хўжалиши ерларини мониторинг қилишнинг такомиллашган механизмини ишлаб чиқиш учун илмий асос бўлиб хизмат қилган;
“Бойсун тумани тоғли ҳудудларда тупроқ эрозиясини келтириб чиқарувчи омилларнинг диагностик белгилари” номли дастурий таъминот Бойсун тумани Қишлоқ хўжалиги бошқармасида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 27 ноябрдаги 04/29-05/6088-сонли маълумотномаси). Натижада, мазкур дастурий таъминот орқали тупроқ ахборот тизимлари маълумотлар базасини шакллантириш имконини берган;
яратилган “Сунъий ёмғирлатиш шароитида тупроқ ювилишини аниқлаш модели” лаборатория ускунаси Бойсун тумани Қишлоқ хўжалиги бошқармасида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 27 ноябрдаги 04/29-05/6088-сонли маълумотномаси). Натижада, мазкур лаборатория ускунаси ёрдамида талабалар, илмий ходимлар ва турли ердан фойдаланувчилар учун тупроқ эрозияси жараёнлари тўғрисида назарий ва амалий билимлар олиш имконини берган.