Акбарова Мунира Шавкатовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
“Бадиий матндаги ғайриодатий бирикмаларнинг лингвопоетик хусусиятлари”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.PhD/Fil2157.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қўқон давлат педагогика институти.
Илмий маслаҳатчи: Жамолитдинова Дилноза Мирҳожитдиновна, филология фанлари доктори, профессор.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институти, DSc.02/30.12.2019.Fil.46.03.
Расмий оппонентлар: ЙЎлдошев Маъруфжон Муҳаммаджонович, филология фанлари доктори, профессор; Искандарова Шарифа Мадалиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади бадиий матнда қўлланадиган ғайриодатий бирикмаларнинг семантик, грамматик ҳамда лингвопоетик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
матнга лингвопоетик куч берувчи окказионал бирикмалар, оксюморон ва ноодатий бирикмаларнинг муайян бадиий мақсадни ифодаловчи ҳамда умумлаштирувчи каби белгилари аниқланиб, ўзбек тилшунослигига “ғайриодатий бирикмалар” янги илмий термин сифатида олиб кирилган;
ғайриодатий бирикмаларни ҳосил қилишда тил бирликлариларнинг  бирламчи идрок этиш вақтида ўзида олиб юрадиган семантик юки унинг урғули, алоҳида мантиқсизлиги ва ғайритабиийлиги сабабли семантик валентликнинг қасддан бузилиши асосий омил эканлиги далилланган;
бадиий матнда сифат+от заиф табассум, сифат+феъл совуқ вишилламоқ, от+феъл шамол ўкирар, от+от сукунат сели, сифатдош+от ўкирган денгиз каби ғайриодатий бирикмаларнинг яратишда от, сифат, феъл сўз туркумларининг фаол иштироки, шунингдек, сон, равиш, олмош сўз туркумларининг эса нофаол бўлиши аниқланган;
ғайриодатий бирикмалар бадиий матнда сўз бирикмаси Халқимизнинг энг кирлик кунларини тасвирламоқчиман, кенгайтирилган бирикма Алимардоннинг қўллари пардадан пардага енгил кўчар, тошқин садолар текис парвоз этар эди, бутун гап Оқ зулмат орасидан қарғаларнинг хосияциз фиғони эшитилади тарзларида юзага чиқиши ва шу орқали матннинг бадиий-эстетик қийматини ошириши очиб берилган;
ғайриодатий бирикмалар ёзувчининг индивидуал-бадиий услубини шакллантирадиган ва бадиий-эстетик, экспрессив-эмоционал актуаллашув хусусиятини намоён этадиган синтактик бирликлар сифатида ширин хотира, ширин хотира каби бирликларда бадиий нутқ бирлигидан ўзидаги “янгилик” белгиси орқали тил бирлиги томон силжиши ҳамда вақт ўтиши билан “янгилик” бўёғини йўқотиб, оғзаки нутққа ширин хотира, аччиқ ғам каби одатий бирикма сифатида кўчиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Бадиий матнда қўлланадиган ғайриодатий бирикмаларнинг лингвопоетик хусусиятлари тадқиқи бўйича эришилган илмий натижалар асосида:
ўзбек тилшунослигида “ғайриодатий бирикмалар” терминини янги термин сифатида турғунлаштириш, уларнинг оксюморон ва окказионализм билан ўзаро муносабатини аниқлаш, оксюморонни тилшунослик нуқтайи назаридан ғайриодатий бирикмалар термини остида тадқиқ қилиш мумкинлиги ҳамда ғайриодатий бирикмаларни ҳосил қилишда сўзлардаги семантик валентликнинг қасддан бузилиши асосий омил эканлиги ҳақидаги хулосалардан 2016-2017-йилларда олиб борилган ЖДПИ–МУЗ-2015-0725140051 “Бошланғич синф ўқувчиларининг нутқини бойитишда инглизча-русча-ўзбекча фраземалар луғатини яратиш ва амалиётга татбиқ этиш” инновацион тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Жиззах давлат педагогика институтининг 2023-йил 2-декабрдаги 04-1455-сон маълумотномаси). Натижада мазкур лойиҳа янги илмий-назарий маълумотлар билан бойитилган;
ғайриодатий бирикмаларни ҳосил қилишда тил бирликлариларнинг  бирламчи идрок этиш вақтида ўзида олиб юрадиган семантик юки унинг урғули, алоҳида мантиқсизлиги ва ғайритабиийлиги сабабли семантик валентликнинг қасддан бузилиши асосий омил эканлиги бўйича чиқарилган хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари Академиясида 2021-2022-йилларда “Ўзбек ҳарбий санъати тарихи” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари Академиясининг 2023-йил 11-октябрдаги 10/2025-сон маълумотномаси). Натижада мазкур лойиҳа янги илмий-назарий маълумотлар билан бойитилган;
ғайриодатий бирикмалар ёзувчининг индивидуал-бадиий услубини шакллантирадиган ва бадиий-эстетик, экспрессив-эмоционал актуаллашув хусусиятини намоён этадиган синтактик бирликлар сифатида ширин хотира, ширин хотира каби бирликларда бадиий нутқ бирлигидан ўзидаги “янгилик” белгиси орқали тил бирлиги томон силжиши ҳамда вақт ўтиши билан “янгилик” бўёғини йўқотиб, оғзаки нутққа ширин хотира, аччиқ ғам каби одатий бирикма сифатида кўчиши мумкинлиги ҳақидаги хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали”да эфирга узатилган “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён” номли дастурлар ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2023-йил 7-августдаги 04-36-1178-сон маълумотномаси). Натижада дастурлар ссенарийси назарий ва амалий жиҳатдан бойиган.