Киличев Байрамали Эргашовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумот
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи): “Бухоро вилояти топонимларининг лингвистик тадқиқи”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.DSc/Fil370.
Илмий раҳбар: Каримов Суюн Амирович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи (муассасалар), ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.09.
Расмий оппонентлар: Баҳриддинова Башорат Маъдиевна, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Туробов Абдурайим Маликович, филология фанлари доктори (DSc), профессор, Дўсимов Зариббой, филология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Бухоро вилойати топонимларини лингвистик жиҳатдан баҳолаб, уларга хос боълган семантик ва этимологик хусусийатларни аниқлашдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Бухоро вилояти топонимлар тизими ўзининг тарихийлиги, мавзу йўналишлари бўйича ранг-баранглиги, элат, уруғларнинг аралашуви ва иштироки, турли тилларнинг таъсири остида шаклланганлиги, киши исмлари, аҳолининг касб-кор, ҳудуднинг релефи сифатида асосий қисмини  ойконимлар, гидронимлар, некронимлар, оронимлар сифатида тил хусусиятлари, дунёқараши, миллий анъана ҳамда урф-одатларига боғлиқ ҳолда асосланган;
Бухоро вилояти топонимлари этимологияси, лексик-семантик хусусиятлари фонетик, морфемик, морфологик таркибий тузилиши, грамматик моделларининг юзага келиши, шаклланишига асос бўлган авлийо, бозор, мачит/масжид, коъприк, коъча, овул, қалъа, қишлоқ каби индикаторлар ҳамда работ, метан/митан, обод каби компонентларнинг лисоний омиллари, диахрон ва синхронлиги ўзбек тили топонимикаси назариясига мувофиқ далилланган;  
топонимларнинг ҳудудий: макротопонимия ва микротопонимия // хронологик:  вақт, давр билан боғлиқ хусусиятлари // маъновий: лексик-семантик, этимологик жиҳатлари // морфем: топонимларнинг таркиби, ундаги асоснинг шакли ва қўшимчаларнинг мавжудлиги ҳамда вазифаси // грамматик таркиб: топонимлар таркибида қандай сўз туркумларига оид бирликларнинг мавжудлиги // ясалиш: топонимларнинг ясалиши билан боғлиқ ҳолатлари, туб ёки ясама эканлиги исботланган;
вилоятдаги ўз қатламига оид топонимларни мавзу жиҳатдан: 1) ўзбекча антропонимлар, 2) жойнинг релеф хусусияти, 3) гидронимик атамалар, 4) ўсимлик, дарахт номлари, 5) касб-ҳунарни ифодаловчи, 6) ранг-тус билдирувчи, 7) ҳажм, шакл, масофа, юза, ўлчов, ўрин, ёш маъносини билдирувчи, 8) сонни, миқдорни ифодаловчи, 9) уруғ, қабила номлари, 10) ороним бирликлар, 11) шахс ифодаловчи 12) қуш, парранда, 13) ҳашарот, қурт-қумурсқа, 14) нарса номлари асосида шаклланган таснифлари аниқланган;   
содда топонимларнинг антропоним асосли: Абай, Бобур, Сади \\ топоним асосли: Балх, Варахша \\ гидроним асосли: Арна, Даҳана \\  ороним асосли: Ҳисор, Тепа, Қир \\ этноним асосли: Баҳрин, Дўрман \\  фитоним асосли: Бўстон, Қайрағоч \\ географик обект асосли: Қўрғон, Работ \\ амал, унвон, табақа номи асосли: Авлиё, Хўжа \\  аниқ от асосли: Кулба, Қозон \\  мавҳум маъноли сўз асосли Адолат, Бахт каби кўринишлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Олинган илмий натижалар қуйидаги ишларда жорийланган:
Бухоро вилояти топонимлар тизими ўзининг тарихийлиги, мавзу йўналишлари бўйича ранг-баранглиги, элат, уруғларнинг аралашуви ва иштироки, турли тилларнинг таъсири остида шаклланганлиги, киши исмлари, аҳолининг касб-кор, ҳудуднинг релефи сифатида асосий қисмини  ойконимлар, гидронимлар, некронимлар, оронимлар сифатида тил хусусиятлари, дунёқараши, миллий анъана ҳамда урф-одатларига оид хулосалардан Европа Иттифоқи томонидан Эрасмус + дастурининг 561624-ЭРР-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС + CБҲЕ ИМЕП:рақамли “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизастиялаш ва халқаролаштириш” номли инновастион тадқиқотлар лойиҳаси доирасида диссертация илмий натижаларидан (2016 – 2018-йй) фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 18-октябрдаги 855/02-сон маълумотномаси). Натижада диссертацияда ҳудуд аҳолисининг тил хусусиятлари, дунёқараши, миллий анъана ҳамда урф-одатлари билан боғлиқ хулосаларга таянилган;
Бухоро вилояти топонимлари этимологияси, лексик-семантик хусусиятлари фонетик, морфемик, морфологик таркибий тузилиши, грамматик моделларининг юзага келиши, шаклланишига асос бўлган авлийо, бозор, мачит/масжид, коъприк, коъча, овул, қалъа, қишлоқ каби индикаторлар ҳамда работ, метан/митан, обод каби компонентларнинг лисоний омиллари, диахрон ва синхронлиги ўзбек тили топонимикаси назариясига мувофиқ маълумотлардан ФА-Ф1-005-рақамли “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳани амалга оширишда (2017 – 2020-йй.) фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтининг 2023-йил 26-октябрдаги 420/1-сонли маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида бажарилган изланишларнинг кенгайишига эришилган.
топонимларнинг ҳудудий: макротопонимия ва микротопонимия // хронологик:  вақт, давр билан боғлиқ хусусиятлари // маъновий: лексик-семантик, этимологик жиҳатлари // морфем: топонимларнинг таркиби, ундаги асоснинг шакли ва қўшимчаларнинг мавжудлиги ҳамда вазифаси // грамматик таркиб: топонимлар таркибида қандай сўз туркумларига оид бирликларнинг мавжудлиги // ясалиш: топонимларнинг ясалиши билан боғлиқ хулосалардан “Ўзбек тили миллий корпусини лойиҳалаш ва дастурий мажмуа ишлаб чиқиш” мавзусидаги амалий лойиҳасини бажаришда (2021 – 2023-йй.) фойдаланилган (Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети Самарқанд филиалининг 2023-йил 17-октябрдаги 798/01-01-сонли маълумотномаси). Натижада топонимларнинг маъновий гуруҳлари бойитилган.
вилоятдаги ўз қатламига оид топонимларни мавзу жиҳатдан: 1) ўзбекча антропонимлар, 2) жойнинг релеф хусусияти, 3) гидронимик атамалар, 4) ўсимлик, дарахт номлари, 5) касб-ҳунарни ифодаловчи, 6) ранг-тус билдирувчи, 7) ҳажм, шакл, масофа, юза, ўлчов, ўрин, ёш маъносини билдирувчи, 8) сонни, миқдорни ифодаловчи, 9) уруғ, қабила номлари, 10) ороним бирликлар, 11) шахс ифодаловчи 12) қуш, парранда, 13) ҳашарот, қурт-қумурсқа, 14) нарса номлари асосида шаклланган таснифларга оид хулосалардан Бухоро вилойати ҳокимлиги ҳузуридаги топонимик комиссийа томонидан ҳудуднинг табиий-географик обектлари, аҳоли манзиллари номларини оъзгартириш, йангиларига ном беришда фойдаланилган (Бухоро вилойати “Географик обектларни номлаш ва қайта номлаш масалалари” боъйича вилойат комиссийасининг 2023-йил 21-нойабрдаги 11/2623-сон маълумотномаси). Натижада ўз қатламига оид топонимларнинг  мавзувий гуруҳларидан кенг фойдаланилган.
содда топонимларнинг антропоним асосли: Абай, Бобур, Сади \\ топоним асосли: Балх, Варахша \\ гидроним асосли: Арна, Даҳана \\  ороним асосли: Ҳисор, Тепа, Қир \\ этноним асосли: Баҳрин, Дўрман \\  фитоним асосли: Бўстон, Қайрағоч \\ географик обект асосли: Қўрғон, Работ \\ амал, унвон, табақа номи асосли: Авлиё, Хўжа \\  аниқ от асосли: Кулба, Қозон \\  мавҳум маъноли сўз асосли Адолат, Бахт каби илмий изланишлардан Бухоро вилояти телерадиокомпаниясининг “Ассалом, Бухоро”, “Саккизинчи мўжиза”, “Диёр” кўрсатувларида фойдаланилган. Тадқиқотчи томонидан телетомошабинларга вилоят ҳудудидаги топонимларнинг тарихи, пайдо бўлиш ҳолатлари, маънолари, уларнинг миллий-маданий қадрият сифатида асраб-авайланиши, жой номларининг тўғри ёзилиши борасида хулоса ва тавсиялар берилган (Бухоро вилояти телерадиокомпаниясининг 2023-йил 28-ноябрдаги 02-09-323-сон маълумотномаси). Натижада телекўрсатувлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни илмий далиллар билан бойитилиб, кўрсатувларнинг илмий-оммабоплик хусусияти орттирилган.