Мамажонов Бохадиржон Солижановичнинг
фан доктори (DSс) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон.

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Умуртқа поғона бел соҳасининг дегенератив-дистрофик касалликларининг жаррохлик усулида даволашнинг патоморфологик асослари”, 14.00.15 - Патологик анатомия ва 14.00.22 - Травматология ва ортопедия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.DcS /Tib860.
Илмий раҳбарлар: Исроилов Ражаббой, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Худайбердиев Қобил Турсунович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти  
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти ҳузуридаги DSc.04/30.09.2020.Tib.122.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Хасанова  Мукаррама Алимаредановна,  тиббиёт фанлари доктори, доцент; Хамраев Алишер Шахобович, тиббиёт фанлари номзоди, доцент; Крутко Александр Владимирович, тиббиёт фанлари доктори (Россия Федерацияси).
Етакчи ташкилот: Абу Али Ибн Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети (Тожикистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади умуртқа поғонаси бел соҳасидаги дегенератив-дистрофик касалликларининг жарроҳлик усулида даволашнинг патоморфологик хусусиятларни баҳолашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
умуртқа поғона бел сохаси дегенератив-дистрофик касалликларининг клиник-анамнестик ва инструментал маълумотларининг ўзига хос хусусиятлари аниқланган;
умуртқа поғона бел соҳаси остеохондроз, протрузия ва чуррасининг барча тўқима тузилмаларида, яъни тоғайли диск, фиброз парда, умуртқа суяги, сариқ боғлам ва чуқур скелет мушакларларнинг ҳар бирига хос бўлиб ривожланган патоморфологик ўзгаришларнинг патогенетик ва морфогенетик хусусиятлари асосланган;
умуртқа ғалвирак суякни тоғайли диск томондан қоплаган эластик толали парда толаларининг парчаланиши, дағал оқсилга айланиши, ғалвирак суякнинг дистрофия ва деструкцияга учраши натижасида тоғайли диск тўқима тузилмаларининг ғалвирак суякка ботиб киришидан Шморл чурраси шаклланиши исботланган;
спондилоартрозда умуртқанинг қиррали бўғими таркиби ва атрофидаги барча тўқима тузилмалар, жумладан бўғим тоғайи, тоғаёсти суяк, бойламлари, фиброз пардаси ва атрофидаги мушаклари дистрофия, деструкция ва калцинозга учраганлиги тасдиқланди, умуртқа суяги  дирилдоқ моддаси таркибидаги  толали тузилмаларнинг морфометрик жихатлари тартибсиз толали тузилмаларнинг  назорат гурухига нисбатан 3,2-4,2 баробарга ошганлиги аниқланган.
Шморл чуррада тоғайли дискнинг ғалвирак суякка ботиб кириши, ғалвирак суяк тўқима тузилмаларининг деструкцияси, унда қон қуйилиш, фиброзли дисплазия ва калциноз ривожланиши, спондилез касаллигида остеофитлар пайдо бўлиши, уларнинг фиброз парда ва тоғайли дискка ботиб кириши ва уларда деструкция, оҳакланиш ва хондроматоз пайдо бўлиши, спондилоартрозда умуртқанинг қиррали бўғими таркиби ва атрофидаги барча тўқима тузилмаларда дегенератив ўзгаришлар ривожланиши асосланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Андижон давлат тиббиёт институти мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2024 йил 05 январдаги 06/29-сон ҳулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғликни сақлаш муассасаларига жорий етиш бўйича Андижон давлат тиббиёт институтининг 2024 йил 05 январдаги 8н-з/63-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган):
биринчи илмий янгилик: умуртқа поғона бел соҳаси остеохондроз, протрузия ва чуррасининг барча тўқима тузилмаларида, яъни тоғайли диск, фиброз парда, умуртқа суяги, сариқ боғлам ва чуқур скелет мушакларларнинг ҳар бирига хос бўлиб ривожланган патоморфологик ўзгаришларнинг патогенетик ва морфогенетик хусусиятлари асосланганлиги Фарғона вилояти патологик анатомия бюроси бўича (02.10.2023 й.; №25), Андижон вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (04.10.2023 й.; №23/1) Наманган вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (06.10.2023 й.; №11), ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий  маркази Фарғона филиали бўйича (03.01.2024 й.;№31) буйруғи билан амалиётга жорий етилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия этилган алгоритм ва услубларнинг даволаш амалётига жорий этилиши натижасида умуртқа поғона бел соҳаси остеохондроз, протрузия ва чуррасининг барча тўқима тузилмаларида, яъни тоғайли диск, фиброз парда, умуртқа суяги, сариқ боғлам ва чуқур скелет мушакларларнинг ҳар бирига хос бўлган патоморфологик ўзгаришларнинг патогенетик ва морфогенетик хусусиятларини инобатга олган тартибда умуртқа поғонаси  бел соҳасида  юзага келадиган дегенератив касалликларининг самарали ташхислаш ва  ўзига хос бўлган даволаш  тартибини татбиқ этилиши натижасида  беморларнинг  аҳволини яхшилаш орқали ногиронликни олдини олиш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия этилган клиник-анамнестик ва патоморфологик ташхислаш, даволаш тартиби қўлланилганда, қўшимча текширишлар ўтказилиши талаб этилмаслиги натижасида тадқиқотга талаб этиладиган даволаш вақти 2-3 кунга қисқариши ҳисобига иқтисод қилишга эришилган (анъанавий ташхис ва даволаш усулининг ўртача нархи 1 нафар бемор учун 2250000 сўмни ташкил қилса, тавсия этилган усулнинг нархи 1300000 сўм). Хулоса: тавсия етилган ташхислаш ва даволаш усулидан фойдаланган ҳолда муолажаларни ўтказиш вақтини 1-1,5 баробар қисқартириб, 1 нафар бемор ҳисобига буджет маблағларини 950000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: умуртқа ғалвирак суякни тоғайли диск томондан қоплаган еластик толали парда толаларининг парчаланиши, дағал оқсилга айланиши, ғалвирак суякнинг дистрофия ва деструкцияга учраши натижасида тоғайли диск тўқима тузилмаларининг ғалвирак суякка ботиб киришидан Шморл чурраси шаклланиши исботланганлиги Фарғона вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (02.10.2023 й.; №25), Андижон вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (04.10.2023 й.; №23/1) Наманган вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (06.10.2023 й.; №11), ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий  маркази Фарғона филиали бўйича (03.01.2024 й.;№31) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Шморл чурраси шаклланиши умуртқа ғалвирак суякни тоғайли диск томонидан қоплаган эластик толали парда толаларининг парчаланиши, дағал оқсилга айланиши, ғалвирак суякнинг дистрофия ва деструкцияга учраши натижасида тоғайли диск тўқима тузилмаларининг ғалвирак суякка ботиб кириши каби алгоритми ишлаб чиқилган ва унинг натижасида пациентларнинг бел соҳасидаги чуррасини даволаш натижасида ногиронликни олдини олиш орқали уларларнинг ишлаш қобилиятини тиклаш самарадорлигини оширишга хизмат қилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия этилган умуртқа поғонаси бел соҳаси чуррасини аниқлаш бўйича ташхислаш усули ва даволаш тактикасини танлаш клиник-патоморфологик натижаларини ҳисобга олган ҳолда, умуртқа ғалвирак суякни тоғайли диск томонидан қоплаган эластик толали парда толаларининг парчаланиши, дағал оқсилга айланиши, ғалвирак суякнинг дистрофия ва деструкцияга учраши натижасида тоғайли диск тўқима тузилмаларининг ғалвирак суякка ботиб киришидан Шморл чурраси ташхислашда (УАШ, травматолог кўриги, МРТ, рентген) билан жарроҳлик амалиётидаги харажатларни, ташрихсиз даволанишда 75-85% гача тежалишига олиб келади. Хулоса: умуртқа ғалвирак суякни тоғайли диск томонидан қоплаган эластик толали парда толаларининг парчаланиши, дағал оқсилга айланиши, ғалвирак суякнинг дистрофия ва деструкцияга учраши натижасида тоғайли диск тўқима тузилмаларининг ғалвирак суякка ботиб киришидан Шморл чурраси  даволаш  натижасида 1 нафар бемор ҳисобига буджет маблағларини 1350000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: умуртқа поғона бел соҳасининг барча дегенератив-дистрофик касалликларига хос морфологик мезонлар ишлаб чиқилди, жумладан:  Шморл чуррасида тоғайли дискнинг ғалвирак суякка ботиб кириши, ғалвирак суяк тўқима тузилмаларининг деструкцияси, унда қон қуйилиш, фиброзли дисплазия ва калциноз ривожланиши, спондилез касаллигида остеофитлар пайдо бўлиши, уларнинг фиброз парда ва тоғайли дискка ботиб кириши ва уларда деструкция, оҳакланиш ва хондроматоз пайдо бўлиши, спондилоартрозда умуртқанинг қиррали бўғими таркиби ва атрофидаги барча тўқима тузилмаларда дегенератив ўзгаришлар ривожланиши асослангани Фарғона вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (02.10.2023 й.; №25), Андижон вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (04.10.2023 й.; №23/1) Наманган вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (06.10.2023 й.; №11), ҳамда Республика шошилинч тез тиббий ёрдам илмий  маркази Фарғона филиали бўйича (03.01.2024 й.;№31) буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган ташхислаш тартиби умуртқа поғонаси бел соҳаси дегенератив-дистрофик касалликларидан спондилез касаллиги морфогенези, яъни умуртқа суякда тартибсиз тузилишли остеофитлар пайдо бўлиши, уларнинг фиброз пардага ботиб кириши ва уни деструкциялаши, тоғайли дискнинг дирилдоқ ядросида деструкция, оҳакланиш ва хондроматоз каби дегенератив ўзгаришлар ривожланганлиги билан давом этиши тасдиқланган ва уни самарали ташхислаш ва даволашнинг самарали алгоритми ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия этилган умуртқа дегенератив-дистрофик касаллигини аниқлаш бўйича ташхислаш ва даволаш тактикасини танлаш клиник ва патоморфологик натижаларини ҳисобга олган ҳолда, иқтисодий самарадорликни юқорилиги 50-65% гача маблағлар тежалиши билан изоҳланади. Хулоса: бундай умуртқа поғонаси бел соҳасидаги клиник морфологик хусусиятларини тўлиқ ўрганиб борилиши,  травматолог ва нейрожарроҳлар учун касаллик келиб чиқиш сабабларини 100% аниқлаш, тўғри таҳлил қилиш ва даволаш алгоритмини тўғри танланишига имкон беради ва беморларнинг касбий ногиронлигини олдини олиш  орқали ишлаш қобилиятини тиклашга шароит яратилганлиги  билан изоҳланади;
тўртинчи илмий янгилик: дистрофик-дегенератив касалликларда умуртқа поғона қаттиқ ва юмшоқ тўқималарида ривожланадиган ўзгаришларнинг морфогенези, патоморфологиясини ва ортопедик хусусиятларини инобатга олиб, каминвазив даражадаги жарроҳлик амалиёти ишлаб чиқилганлиги Фарғона вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (02.10.2023 й.; №25), Андижон вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (04.10.2023 й.; №23/1) Наманган вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (06.10.2023 й.; №11) ҳамда Республика шошилинч тез тиббий ёрдам илмий  маркази Фарғона филиали бўйича (03.01.2024 й.;№31) буйруғи билан амалиётга жорий етилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: умуртқа поғона бел соҳасининг барча дегенератив-дистрофик касалликларда умуртқа поғона қаттиқ ва юмшоқ тўқималарида ривожланадиган ўзгаришларнинг морфогенези, патоморфологиясини ва ортопедик хусусиятларини инобатга олиб, каминвазив даражадаги жарроҳлик амалиёти ишлаб чиқилиб, травматология соҳасида қўлланилиши тавсия этилиши пациентларнинг бел соҳасидаги чуррани даволаш натижасида ногиронликни олдини олиш орқали уларнинг жисмоний ишлаш қобилиятини тиклаш самарадорлигини оширишга хизмат қилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия этилган умуртқа поғонаси бел соҳаси чуррасини аниқлаш бўйича ташхислаш усули ва даволаш тактикасини танлаш даволаш вақти 2-3кунга қисқариши ҳисобига иқтисод қилишга эришилган (анъанавий ташхис ва даволаш усулининг ўртача нархи 1 нафар бемор учун 2250000 сўмни ташкил қилса, тавсия этилган усулнинг нархи 1300000 сўм). Хулоса: тавсия этилган ташхислаш ва даволаш усулидан фойдаланган ҳолда муолажаларни ўтказиш вақтини 1-1,5 баробар қисқартириб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 950000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
бешинчи илмий янгилик: умуртқа поғона диск чурраси, спондилези ва спондилоартрозига боғлиқ қаттиқ ва юмшоқ тўқималарида ривожланадиган морфологик ўзгаришлар беморларнинг ёши, жинсига қараб ўрганилиб ва йўлдош касалликлари инобатга олиниб, ортопедик тартиб ва дори воситаларини асосли тавсия қилиш, жарроҳликдан сўнг кузатилиши мумкин бўлган асоратлар профилактикаси ишлаб чиқилганлиги Фарғона вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (02.10.2023 й.; №25), Андижон вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (04.10.2023 й.; №23/1) Наманган вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (06.10.2023 й.; №11) ҳамда Республика шошилинч  тез тиббий ёрдам илмий  маркази Фарғона филиали бўйича (03.01.2024 й.;№31) буйруғи билан амалиётга жорий етилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: умуртқа поғона диск чурраси, спондилези ва спондилоартрозига боғлиқ қаттиқ ва юмшоқ тўқималарида ривожланадиган морфологик ўзгаришлар беморларнинг ёши, жинсига  боғлиқлиги, жарроҳлик амалиётидан кейинги кузатилиши мумкин бўлган асоратлар профилактикаси ишлаб чиқилган, ушбу профлактик тавсиянинг травматология соҳасида қўлланилишини тавсия этилиши беморларнинг бел соҳасидаги чуррасини даволаш натижасида ногиронликни олдини олиш, жисмоний қобилиятини тиклашга хизмат қилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия этилган умуртқа поғонаси бел соҳаси чуррасини аниқлаш бўйича ташхислаш усули ва даволаш тактикасини танлаш даволаш вақти 2-3 қисқариши ҳисобига иқтисод қилишга эришилган (анъанавий ташхис ва даволаш усулининг ўртача нархи 1 нафар бемор учун 2250000 сўмни ташкил қилса, тавсия этилган усулнинг нархи 1300000 сўм). Хулоса: тавсия этилган ташхислаш ва даволаш усулидан фойдаланган ҳолда муолажаларни ўтказиш вақтини 1-1,5 баробар қисқартириб, 1 нафар бемор ҳисобига буджет маблағларини 950000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.