Ҳасанов Улуғбек Абдусалом ўғли
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи):
“Ваҳба Зуҳайлий “Тафсиру-л-мунир” асарининг  замонавий тафсиршуносликдаги ўрни”.    24.00.02 – Қуръоншунослик. Ҳадисшунослик (исломшунослик фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.PhD/Isl47
Илмий раҳбар: Абдуллаев Абдурашид Ганижанович, тарих фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, DSc.35/30.12.2019.Isl/Tar/F.57.01.
Расмий оппонентлар: сиёсий фанлар доктори, профессор Мухаметшин Рафик Мухаметшович; тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим Аллоқулов Абдулатиф Абдуллаевич.
Етакчи ташкилот: Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази.
Диссертация йўналиши: илмий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ваҳба Зуҳайлий “Тафсиру-л-мунир” асарининг замонавий тафсиршунослик тараққиётидаги ўрнини кўрсатиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
муаллиф “Тафсиру-л-мунир”да оятлар тафсиридан сўнг “воқелик фиқҳи” (فقه الحياة) сарлавҳаси остида уларнинг инсон ва замонавий жамият ҳаётига алоқадорлигини кўрсатиб бергани натижасида Қуръонни бугунги кун билан боғлаб тушуниш имконияти ошгани асослаб берилган;
Ваҳба Зуҳайлий тафсири таркибий тузилиши қиёсий таҳлили натижасида муфассир мазмунан бир-бири билан боғлиқ оятларни алоҳида сарлавҳа остида шарҳлаб бериши орқали ҳозирги кунда уларни контексдан ажратиб олган ҳолда тушуниш ва талқин этиш борасида янги услубга асос солгани аниқланган;
“Кимни залолатга кетказишни ирода қилса, унинг кўксини худди осмонга кўтарилаётгандек, тор ва танг қилиб қўядир...” ояти шарҳида муфассир классик тафсир манбаларидан фарқли равишда, инсон юқорига кўтарилгани сари кислород етишмаслиги оқибатида “кўкрак қафасидаги торайиш, сиқилиш”нинг келиб чиқиши деб таъвил қилиш орқали замонлар оша Қуръоннинг янги маънолари очилиб боришини асослаб бергани далилланган;
муфассир бошқа дин вакиллари билан яхши муносабат ўрнатишга оид оятлар изоҳида кўрсатилган ҳукмлар насх бўлмагани (амалдан қолмагани)ни таъкидлаб, оятларда турли дин вакилларини тараққиёт ва ривожланиш йўлида ҳамкорлик қилишга чақирилгани асосида Илоҳий китобда бағрикенглик тарғиб этилгани очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ваҳба Зуҳайлий “Тафсиру-л-мунир асарининг замонавий тафсиршуносликдаги ўрни ва асарда келган оятларни тафсир этишнинг ўзига хос хусусиятлари бўйича олиб борилган тадқиқот натижасида ишлаб чиқилган таклиф ва илмий-амалий тавсиялар асосида:
муаллиф “Тафсиру-л-мунир”да оятлар тафсиридан сўнг “воқелик фиқҳи” (فقه الحياة) сарлавҳаси остида уларнинг инсон ва замонавий жамият ҳаётига алоқадорлигини кўрсатиб бергани натижасида Қуръонни бугунги кун билан боғлаб тушуниш имконияти ошгани асослаб берилгани ҳақидаги илмий хулоса ва тавсиялардан Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳузуридаги Малака ошириш марказида диний таълим муассасаси ўқитувчилари ҳамда имом-хатиблар учун ташкил этилган малака ошириш курслари ўқув режаларини ишлаб чиқишда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Дин ишлари бўйича қўмитанинг 2024-йил 28-февралдаги 02-02/02/1/580-сонли маълумотномаси). Натижада диний таълим ўқитувчилар ва соҳа ходимларининг замонавий тафсиршуносликда шаклланаётган янги ёндашувлар ва тамойиллар тўғрисидаги билимлари ошишига эришилган;

Ваҳба Зуҳайлий тафсири таркибий тузилиши қиёсий таҳлили натижасида муфассир мазмунан бир-бири билан боғлиқ оятларни алоҳида сарлавҳа остида шарҳлаб бериши орқали ҳозирги кунда уларни контексдан ажратиб олган ҳолда тушуниш ва талқин этиш борасида янги услубга асос солгани аниқланганига оид илмий хулосалалардан Имом Термизий халқаро маркази томонидан тайёрланган “Сунани Термизий шарҳи” китобининг мазмунига сингдирилган (Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2024-йил  28-мартдаги 01-08/26-сон маълумотномаси). Натижада оятларнинг мазмунан қамровини ўрганиш ва уларни тушунишда шаклланган маълум тартиб-қоидалар, мезонлар мавжудлиги ҳақидаги маълумотлар илмий жамоатчиликка етиб боришига хизмат қилган;
““Кимни залолатга кетказишни ирода қилса, унинг кўксини худди осмонга кўтарилаётгандек, тор ва танг қилиб қўядир...” ояти шарҳида муфассир классик тафсир манбаларидан фарқли равишда, инсон юқорига кўтарилгани сари кислород етишмаслиги оқибатида “кўкрак қафасидаги торайиш, сиқилиш”нинг келиб чиқиши деб таъвил қилиш орқали замонлар оша Қуръоннинг янги маънолари очилиб боришини асослаб бергани далилланганига оид илмий хулосалардан Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги Тошкент ислом институти талабаларига ўқитиладиган “Тафсир”, “Қуръон қироати ва илмлари” фанларининг ўқув режаларига “Замонавий тафсиршунослик асослари” модулини киритиш ва маъруза матнларини таёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг 2024-йил 28-февралдаги 02-03/527-сонли маълумотномаси). Натижада талабалар ҳамда диний соҳа ходимлари учун ташкил этилган дарслар ва ўқув курслари мазмунан бойитилишига эришилган;
муфассир бошқа дин вакиллари билан яхши муносабат ўрнатишга оид оятлар изоҳида кўрсатилган ҳукмлар насх бўлмагани (амалдан қолмагани)ни таъкидлаб, оятларда турли дин вакилларини тараққиёт ва ривожланиш йўлида ҳамкорлик қилишга чақирилгани асосида Илоҳий китобда бағрикенглик тарғиб этилгани очиб берилганига оид илмий хулосалардан Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази томонидан тайёрланган “Саҳиҳул Бухорий шарҳи” (1-жилд) номли китоб мазмунига сингдирилган (Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2024-йил 19-февралдаги 02/63 сонли маълумотномаси). Натижада, шариатнинг асосий манбаларидаги амалда бўлган шаръий масалаларни тўғри тушуниш ва талқин этиш, бу борадаги айрим тушунчалар мазмуни тўғрисида аҳолида билимлар ошишига хизмат қилган.