Hayitov Rizamat Shonazarovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Buxoro viloyatida tarqalgan kamyob o‘simliklar kadastri va populyasiyalarining zamonaviy holati», 03.00.05 – Botanika (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.3.PhD/B634.
Ilmiy rahbar: Shomurodov Xabibullo Fayzulloevich, biologiya fanlari doktori (DSc), professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasalar nomi: Navoiy davlat pedagogika instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Botanika instituti, DSc.02/30.12.2019.B.39.01.
Rasmiy opponentlar: Xasanov Furkat Orinbaevich, biologiya fanlari doktori, professor; Azimov Ibragimjon Toshpulatovich, biologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Buxoro davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Buxoro viloyatida tarqalgan kamyob va yo‘qolib borayotgan o‘simliklar populyasiyalarining zamonaviy holatini baholashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor Buxoro viloyatida tarqalgan kamyob va yo‘qolib borayotgan o‘simliklarning kadastri tuzilgan;
ilk bor Calligonum zakirovii (Khalk.) Czerep. (2 ta senopopulyasiyasi), Iris hippolyti (Vved). Kamelin (1 ta senopopulyasiyasi) va Onobrychis tavernierifolia Stocks ex Boiss. (2 ta senopopulyasiyasi) turlarining turli ekologik-fitotsenotik sharoitlarda 5 ta senotik populyasiyalari tavsiflangan;
senopopulyasiyalarning ontogenetik strukturalari hamda yoshga ko‘ra tiplari ochib berilgan;
Iris hippolyti va Onobrychis tavernierifolia turlarining ontogenezi tavsiflangan va senotik populyasiyalarining vitalitet holati baholangan;
Rhamnus erythroxyloides subsp. sintenisii osturi vegetativ organlarining kseromorf belgilari ochib berildi va uning O‘zbekistonda tarqalgan senotik populyasiyalarining strukturalari aniqlandi
Rhamnus erythroxyloides subsp. sintenisii ostturining tarqalishini modellashtirish asosida Qizilqum qoldiq tog‘laridagi lokal populyasiyalarining fragmentlashuvi va tarqalishi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Buxoro viloyatida tarqalgan kamyob va yo‘qolib borayotgan turlar kadastrini tadqiq qilish doirasida olingan natijalar asosida:
Buxoro viloyatida tarqalgan kamyob o‘simliklarning senopopulyasiyalariga turli omillarning ta’sirini baholashga doir ma’lumotlar tabiatni muhofaza qilish Buxoro viloyati Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmasi faoliyatiga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasining 2021 yil 14 dekabr 03-03/1-1851-son ma’lumotnomasi). Olingan natijalar O‘zbekiston Respublikasi “Qizil kitobi” ning navbatdagi nashrlari uchun muhim manba sifatida foydalanish imkonini bergan;
kamyob, endem va yo‘qolib borayotgan turlarning tarqalishi va ularning holatini aks ettiruvchi GAT xaritalaridan Buxoro viloyatidagi o‘simliklarni kadastri va monitoringini amalga oshirishda Buxoro viloyati Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmasi o‘zining amaliy faoliyatida foydalangan (O‘zbekiston Respublikasi ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasining 2021 yil 14 dekabr 03-03/1- 1851-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalar kamyob turlar senopopulyasiyalarining hozirgi holatini baholash va ularni muhofaza qilish chora-tadbirlarini ishlab chiqish imkonini bergan;
muallif tomonidan yig‘ilgan 115 turga mansub 300 dan ortiq gerbariy namunalari O‘zbekiston Milliy gerbariy fondiga (TASh) topshirilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining 2024 yil 11 martdagi 4/1255-559-sonli ma’lumotnomasi). Natijada O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan noyob, yo‘qolib borayotgan va endemik turlarning yangi gerbariy namunalari TASh ning O‘rta Osiyo bo‘limi kolleksiyasini sezilarli darajada boyitgan hamda O‘zbekiston florasi haqidagi axborot-tahlil tizimini kengaytirish imkonini bergan.
