Гумарова Алия Анварбековнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кўкрак саратони туморогенезида гиперпролактинемиянинг ӯрни: клинико-генетик, иммуногистокимёвий жиҳатлари”, 14.00.03 – Эндокринология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.PhD.Tib1630.
Илмий раҳбар: Халимова Замира Юсуфовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор
Диссертация бажарилган муассаса номи: Академик Ё.Х.Турақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Академик Ё.Х.Турақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/01.04.2023.Tib.161.01.
Расмий оппонентлар: Наджмутдинова Дилором Камариддиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ходжаев Абдувахид Валиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат тиббиёт институти
II. Тадқиқотнинг мақсади кўкрак саратони туморогенезида гиперпролактинемиянинг ўрни, клинико-генетик, иммуногистокимёвий  жихатларини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
гиперпролактинемия ва пролактиномани шакллантиришда PRL ва PRLR генининг полиморфизмлари (rs147265072) роли юқори эканлиги исботланган;
гиперпролактинемия мавжудлиги билан гистологик типларнинг юқори частотаси (инвазив канал, аденокарцинома, медуллар саратони) ва кўкрак саратонининг молекуляр пастки турлари (уч марта -салбий, люминал бўлмаган HER/neu) ўртасидаги бевосита боғлиқлик исботланган;
пролактиномали беморларда PRLR генининг rs 147265072 полиморфизми ва гиперпролактинемиянинг ўсма бўлмаган шакллари бўлган PRL генининг rs849872 полиморфизми юқори даражада эканлиги исботланган;
кўкрак бези саратони оқибатини ёмонлаштирадиган касаллик инвазив шакллари учраш даражасининг ошишида, HER/neu (67,27%), Ki 67 (52,7%)да гиперпролактинемия аҳамияти асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Академик Ë.Х.Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Эксперт кенгашининг 2023 йил 18 июлдаги 30-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Академик Ë.Х.Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт 2023 йил 18-июл № 30 билан тасдиқланган):
биринчи илмий янгилик:  гиперпролактинемия ва пролактиномани шакллантиришда PRL ва PRLR генининг полиморфизмлари (rs147265072) роли юқори эканлиги исботланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: Гиперпролактинемия симптомларининг яққол намоён бўлиши кўкрак бези саратонининг асосий клиник белгиларининг сезилмаслигига олиб келиб унинг кеч аниқланишига сабаб бўлади. Гиперпролактинемия онкоген функцияларни бажариб люминал B HER2- салбий ва люминал А билан ўсмани бостурувчи роль ўйнаши мумкин. Кўкрак бези саратонини ташхислаш, башорат қилиш ва даволашда пролактин даражасидан фойдаланиш мумкинлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Академик Ё. Х. Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий амалий тиббиёт маркази Жиззах вилоят филиалининг 2023 йил 15 июлдаги 97-сонли буйруғи ва Самарқанд вилоят филиалининг 2023 йил 1 июлдаги 32-У-сонли буйруғи орқали амалиётига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Қон зардобида пролактин даражасини текшириш, гиперпролактинемиянинг кузатилиши кўкрак бези саратонини дифференциал ташхислаш ва эрта босқичларида аниқлашга ёрдам беради. Бу эса кўкрак бези саратонининг эрта босқичларида даволаш, оғир шаклларини олдини олиш ва беморлар умр кўриш давомийлигини узайтиришга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:Беморларда гиперпролактинемиянинг аниқланиши кўкрак бези саратонини эрта ташхислашга ёрдам беради ва дифференциал ташҳислаш учун зарур бўлган ортиқча лаборатор маркерлар, асбобий текширувлар ҳамда тор мутахассислар кўриклари учун керак бўладиган сарф-харажатларни иқтисод қилишга олиб келади. Хулоса: Гиперпролактинемиянинг кўкрак бези саратонига шубҳа бўлган беморларда текшириш ўз навбатида касалликни эрта босқичларда аниқлашга ёрдам беради ва бу орқали 1 нафар бемор ҳисобига бир маротаба кўрикдан ўтиш давомида маблағнинг ўртача 480.000 сўмини тежаш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: гиперпролактинемия мавжудлиги билан гистологик типларнинг юқори частотаси (инвазив канал, аденокарцинома, медуллар саратони) ва кўкрак саратонининг молекуляр пастки турлари (уч марта -салбий, люминал бўлмаган HER/neu) ўртасидаги  бевосита боғлиқлик исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Гиперпролактинемия ривожланган пролактиномали аёлларда PRLR генининг rs 147265072 полиморфизми АА генотипи учраши ва гиперпролактинемиянинг ўсмасиз шаклида PRL генининг rs 849872 полиморфизми AG генотиплари устунлик қилиши аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Академик Ё. Х. Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий амалий тиббиёт маркази Жиззах вилоят филиалининг 2023 йил 15 июлдаги 97-сонли буйруғи ва Самарқанд вилоят филиалининг 2023 йил 1 июлдаги 32-У-сонли буйруғи орқали амалиётига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: текширув натижалари гиперпролактинемиянинг ўсмали ва ўсмасиз шакллари билан оғриган беморлар орасида PRL ва PRLR генининг полиморфизмларини аниқлаш касалликни авжланиши ва асоратларини олдини олиш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:
Кўкрак бези саратонига шубҳа бўлган беморларда PRL ва PRLR генининг полиморфизмларини ўз вақтида аниқлаш орқали қуйидаги иқтисодий самарага эришиш мумкин. Агар битта беморга бир кун касалхонада даволаниш ўртача ҳисоблаганда 450000 сўм бўлса, ўн кунга 4500000 сўмни, бир йилда 3 марта даволанса ушбу харажат 13500000 сўмни ташкил этади. Ўз вақтида олиб борилган монанд ташҳислаш ва даволаш ишлари ҳар бир бемор ҳисобига 4500000 дан 9000000 сўмгача пул маблағларини тежаш имконини беради. Хулоса: Кўкрак бези саратонига бўлган беморларда PRL ва PRLR генининг полиморфизмларини аниқлаш касалликни авжланишини ва асоратланишини олдини олиш, беморларнинг касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни камайтириш орқали иқтисодий самара беради.
учинчи илмий янгилик: пролактиномали беморларда PRLR генининг rs 147265072 полиморфизми ва гиперпролактинемиянинг ўсма бўлмаган шакллари бўлган PRL генининг rs849872 полиморфизми юқори даражада эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Кўкрак бези саратони мавжуд беморларда гиперпролактинемия билан салбий гистологик ва молекуляр субтипларнинг юқори ишончли даражада мусбат корреляцион боғлиқлик аниқланиши, асосий касалликни даволашда муҳим аҳамиятга эга. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Академик Ё. Х. Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий амалий тиббиёт маркази Жиззах вилоят филиалининг 2023 йил 15 июлдаги 97-сонли буйруғи ва Самарқанд вилоят филиалининг 2023 йил 1 июлдаги 32-У-сонли буйруғи орқали амалиётига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: кўкрак бези саратони мавжуд беморларда гиперпролактинемия билан салбий гистологик ва молекуляр субтипларнинг корреляцион боғлиқликларини ўрганиш асосий касалликни авжланиши ва асоратланиш даражасини баҳолаш, бемор ҳаётига хавф солувчи асоратларни, жумладан хавфли метастазлар, аденокарсиномаларнинг олдини олиш, даволаш стратегиясини тўғри танлаш имконини беради. Ушбу чора тадбирларни амалга ошириш уларнинг ҳаёт сифати ҳамда умр кўриш давомийлигига ижобий таъсир кўрсатади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: текширув натижалари кўкрак бези саратони мавжуд беморларда гиперпролактинемия билан салбий гистологик ва молекуляр субтипларнинг корреляцион боғлиқликларини ўрганиш ҳамда даволашни мувофиқлаштириш асосий касалликни авжланишини олдини олади ва ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш имконини беради. Усулнинг самарадорлиги бир бемор учун қуйидагича ҳисобланди: Эвр=(Д1-Д2)×(Г+Е)×1-0.15×К. Бунда Д1- усул тадбиқ этилгунга қадар беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Д2- усул тадбиқ этилгандан сўнг беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Г – бир ишчининг кунлик даромади; Э –меҳнатга лаёқатсизлик бўйича бериладиган маблағ, сум/кун; 0.15– самарадорлининг меъёрий коэффициенти; К- ушбу усулни амалиётга тадбиқ этилишида кутилаётган маблағ сарфи. Бир бемор учун ҳисобланганда Эвр = (15-10) × (200000+60000) × 1 - 0.15× 500000 = 1 225 000 сўмни тежаш имконини беради. Хулоса: Кўкрак бези саратонининг салбий гистологик ва молекуляр субтиплари билан гиперпролактинемия орасида боғлиқликни аниқлаш касалликни ташхислаш ва даволашни енгиллаштириш орқали бир бемор учун 1 225 000 сўмни тежаш имконини берган.
Гумарова Алия Анварбековнанинг “Кўкрак саратони туморогенезида гиперпролактинемиянинг ўрни: клинико-генетик, иммуногистокимёвий жиҳатлари
тўртинчи илмий янгилик: Кўкрак бези саратони оқибатини ёмонлаштирадиган касаллик инвазив шакллари учраш даражасининг ошишида, HER/neu (67,27%), Ki 67 (52,7%)да гиперпролактинемия аҳамияти асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Илк маротаба PRL ва PRLR генларининг полиморфизмлари (rs 849872 ва rs 147265072) ва кўкрак бези саратонининг салбий гистологик турлари (инвазив-оқимли, аденокарсинома, медулляр саратон) ҳамда унинг молекуляр кичик турлари (уч маротаба салбий, люминал бўлмаган HER/neu) ўртасида ишончли боғлиқлик мавжудлиги тасдиқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Академик Ё. Х. Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий амалий тиббиёт маркази Жиззах вилоят филиалининг 2023 йил 15 июлдаги 97-сонли буйруғи ва Самарқанд вилоят филиалининг 2023 йил 1 июлдаги 32-У-сонли буйруғи орқали амалиётига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: PRL ва PRLR генларининг полиморфизмлари ва кўкрак бези саратонининг салбий гистологик турлари ҳамда молекуляр кичик турлари ўртасида ишончли боғлиқлик мавжудлигини аниқлаш ва даволашни оптималлаштириш асосий касалликни авжланишини олдини олган, тўсатдан ўлим ва ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини оширган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: беморларда PRL ва PRLR генларининг полиморфизмлари ва кўкрак бези саратонининг салбий гистологик турлари ҳамда молекуляр кичик турлари ўртасида боғлиқлик мавжудлигини аниқлаш ва даво муолажаларини оптималлаштириш орқали ҳар бир бемор учун ўрта ҳисобда 700.000 сўм миқдорида маблағ тежалади. Шунингдек, беморларнинг шифохонага қайта ётишлар сони камайганлиги сабабли ҳар бир бемордан йил давомида қўшимча 4.400.000 сўм миқдорда пул маблағлари тежаб қилинади. Хулоса: Кўкрак бези саратони аниқланган беморларда генлар полиморфизмини, клинико-генетик, иммуногистокимёвий жиҳатлари ўрганиш натижасига кўра даво муолажаларини оптималлаштириш касалликни даволаш учун кетадиган маблағ ва вақт тежаш имконини беради. Бу маблағ бир бемор учун ўрта ҳисобда 4 млн 400 минг сўмни ташкил этган.