Муминов Абдуҳалим Абдувакилнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи) «Митрал стенози мавжуд беморларда кесар кесиш ташрихида ташрих ва анестезиологик хавфни камайтириш усуллари», 14.00.37–Анестезиология ва реаниматология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.2.PhD/Tib2019.
Илмий раҳбар: Матлубов Мансур Муратович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Болалар миллий тиббиёт маркази, DSc.04/01.02.2022.Tib.147.01.
Расмий оппонентлар: Сабиров Джурабой Марифбоевич, тиббиёт фанлари доктори, професор; Сатвалдиева Элмира Абдусаматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Федерал тиббиёт биологик агентлигининг «А. И. Бурназян номидаги федерал биофизик марказининг инновация ва узлуксиз таълим тиббий биологик университети» (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: хар хил оғирликдаги ифодаланган митрал стенози (МС) билан оғриган беморларда кесар кесиш билан абдоминал туғдирилганда анестезиологик вариантларни такомиллаштириш, анестезиологик вариантларни индивидуал ёндашув ва дифференциялашган ҳолда қўлланганда анестезиологик хавфсизлигини таъминлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
митрал стеноз билан оғриган ва кесар кесиш билан абдоминал туғдириладиган беморларда коронар захира сақланиши ва асоратлар хавфини мултифакторли критериялари ишлаб чиқилган.
митрал стеноз билан оғриган беморларда оптимал анестезия вариантини танлашга индивидуал ёндошув тамойиллари МС даражасига, коронар резерв сақланишига ва ҳомиладорлик гестатция муддатлари инобатга олиниб ишлаб чиқилган;
асоратлар ривожланишини ўртача хавфи (20-35 балл) бўлган МС 2,9-2-см2 бўлган беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун маҳаллий анестетикнинг паст концентрацияси билан мувозанатлашган эпидурал анестезия усули ишлаб чиқилган;
сунъий ўпка вентиляцияси шароитида эпидурал блок асосида мувозанатлашган умумий анестезия усулининг МС 1,9-1,1 см2  бўлган онанинг ҳаётий муҳим аъзоларига таъсири анестезия, операция вақтида ва операциядан кейинги даврда ўрганилган. Уларнинг янги туғилган чақалоқларга таъсири асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Самарқанд давлат тиббиёт унивеситети эксперт кенгашининг 2024 йил 28 февралдаги №18 сонли хулосасига кўра (бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Самарқанд давлат тиббиёт университети проректори томонидан 2024 йил 26 февралидаги №1555-сонли хат юборилган);
биринчи илмий янгилик: митрал стеноз билан оғриган ва кесар кесиш билан абдоминал туғдириладиган беморларда  коронар захира сақланиши ва асоратлар хавфини мультифакторли критериялари ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Митрал стеноз билан оғриган ва кесар кесиш билан абдоминал туғдириладиган беморларда таклиф этилган коронар захира сақланиши ва асоратлар хавфини мультифакторли критерияларини аниқлаш операцион ва анестезиологик асоратлар хавфини аниқлашда мухим аҳамиятга эга. Ушбу шкалани қўллаш орқали операцион ва анестезиологик асоратлар олди олинган, МС билан оғриган беморлар ҳаёти сақланиб қолинган, оналар ўлими олди олинган, аёлларда ҳаёт сифатини яхшилашга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Операцион ва анестезиологик асоратлар хавфини индивидуал прогностик кўрсатгичини аниқлаш учун таклиф қилинган шкала оқилона анестезиологик тактикани шакллантириш ва ҳар бир клиник ҳолат учун энг хавфсиз анестезия вариантини 100% ҳолатда митрал стенози бор ҳомиладор аёлларда аниқлаш имконини берган. Шундай қилиб, митрал стеноз билан оғриган ва кесар кесиш билан абдоминал туғдириладиган беморларда операция олди даврдаёқ коронар захира сақланиши ва асоратлар хавфини мультифакторли критерияларини аниқлаш орқали аёлларда операцион ва анестезиологик асоратлар ривожланиши олди олинишига эришилган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Митрал стенози мавжуд беморларда кесар кесиш ташрихида ташрих ва анестезиологик хавфни камайтириш усуллари» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 26-февралдаги 1555-сонли хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик:  митрал стеноз билан оғриган беморларда оптимал анестезия вариантини танлашга индивидуал ёндошув тамоиллари МС даражасига, коронар резерв сақланишига ва ҳомиладорлик гестация муддатлари инобатга олиниб ишлаб чиқилган. МС даражасини, коронар резерв сақланиши ва ҳомиладорлик гестация муддатларини инобатга олиб митрал стеноз билан оғриган ҳомиладорларда оптимал анестезия вариантини танлашга индивидуал ёндошув тамоиллари индивидуал прогностик кўрсатгичга ва операцион-анестезиологик хавф шкаласига асосланиб анестезия усулларини танлаш тавсия этилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази 2022 йил 24 августдаги амалиётга жорий этиш акти билан ҳамда Республика перинатал марказига 2022 йил 28 декабрдаги амалиётга жорий этиш акти билан, Самарқанд давлат тиббиёт университети кўп тармоқли клиникаси туғруқ комплекси 2022 йил 04 ноябрдаги амалиётга жорий этиш акти билан, Қашқадарё вилоят перинатал марказига 2023 йил 25 декабрдаги амалиётга жорий этиш баённомаси билан, Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд филиали 2022 йил 19 сентябрдаги амалиётга жорий этиш акти билан жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: МС даражасига, коронар резерв сақланишига ва ҳомиладорлик гестация муддатлари инобатга олиниб МС билан оғриган беморларда оптимал анестезия вариантини танлашга индивидуал ёндошув тамоилларини қўллаш шуни кўрсатдики, коронар резерви сақланган ва асоратлар минимал хавфи бўлган (12-19 балл) беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун спинал анестезияни хамда эпидурал анестезияни классик вариантларини қўллаш мумкинлиги қайд этилган. Асоратлар ривожланишини ўртача хавфи (20-35 балл) бўлган беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун эпидурал анестезияни классик вариантларидан айниқса спинал анестезиядан фойдаланмаслик лозим, бу тоифа беморларда маҳаллий анестетикнинг паст концентрацияси билан мувозанатлашган эпидурал анестезия қўллаш мумкинлиги қайд этилган. Анестезиологик асоратлар хавфи юқори (36-49 балл) ва жуда юқори бўлган (50 балл ва ундан кўп) беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминотининг энг хавфсиз усули сунъий ўпка вентиляцияси билан умумий кўп компонентли анестезия вариантини қўллаш мумкин. Шундай қилиб, абдоминал туғруқ олдидан қон айланиши тизимининг функционал ҳолатини, коронар резерв сақланиш даражасини ва анестезиологик хавфини индивидуал прогностик кўрсатгичини баҳолаш орқали туғруқ олди эрта даврдаёқ анестезиологик қўлланманинг оқилона усулини танлаш имконини берган, ҳамда туғруқ олди тайёргарлик патогенетик асосланган, тактик хатоларни бартараф этишга эришилган, МС бор аёлларда оқилона акушерлик ёндашувни ва туғруқ хавфсизлиги таъминланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: МС даражасига, коронар захира сақланишига ва ҳомиладорлик гестация муддатлари инобатга олиниб МС билан оғриган беморларда оптимал анестезия вариантини индивидуал танлаш орқали, коронар резерви сақланган ва асоратлар минимал хавфи бўлган (12-19 балл) беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун спинал анестезияни хамда эпидурал анестезияни классик вариантларини қўллаш орқали МС >2,9 см2 бўлган аёлларни шифохонада ўртача ётоқ куни 3,0±0,4 кунга камайтиришга эришилди, туғруқ комплекси учун бюджет маблағлари ҳисобидан бир беморга бир кунлик даволанишига ажратилган сумма 463.908 сумни ташкил қилинишини инобатга олиб бир беморга сарфланган харажатни 1.391.724 сумга иқтисод қилинишига эришилган. Асоратлар ривожланишини ўртача хавфи (20-35 балл) бўлган беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун маҳаллий анестетикнинг паст концентрацияси билан сбалансирланган эпидурал анестезия қўллаш орқали МС 2,9-2см2 бўлган аёлларни шифохонада ўртача ётоқ куни 4,0±0,2 кунга камайтиришга эришилган, ҳамда бир беморга сарфланган харажатни 1.855.632 сумга иқтисод қилинишига эришилган. Анестезиологик асоратлар хавфи юқори (36-49 балл) бўлган беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун сунъий ўпка вентиляцияси билан умумий кўп компонентли анестезия вариантини қўллаш орқали МС 1,9-1,1 см2 бўлган аёлларни шифохонада ўртача ётоқ куни 2,5±0,5 кунга камайтиришга эришилган, ҳамда бир беморга сарфланган харажатни 1.159.770 сумга иқтисод қилинишига эришилган. Ўтказилган тадқиқотлар ва олинган натижалар асосланган холда “Mitral stenozi mavjud bemorlarda kesar-kesish tashrixida tashrix va anesteziologik xavfini kamaytirish usullari” компютер дастури ишлаб чиқилган (DGU № 13544. 28.10.2021). Ушбу дастур орқали амалиёт врачлари МС даражасини, коронар резерв сақланиши ва ҳомиладорлик гестация муддатларини инобатга олиб  митрал стеноз билан оғриган ҳомиладорларда оптимал анестезия вариантини танлашга индивидуал ёндошув тамоилларини ўрганишди ва индивидуал прогностик кўрсатгичга ва операцион-анестезиологик хавф шкаласига асосланиб анестезия усулларини танлаш малакаси оширилишига эришилган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Митрал стенози мавжуд беморларда кесар кесиш ташрихида ташрих ва анестезиологик хавфни камайтириш усуллари» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 26-февралдаги 1555-сонли хат юборилган;
учинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: асоратлар ривожланишини ўртача хавфи (20-35 балл) бўлган МС 2,9-2-см2 бўлган беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун маҳаллий анестетикнинг паст концентрацияси билан мувозанатлашган эпидурал анестезия усули ишлаб чиқилган ва илмий асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт маркази 2022 йил 24 августдаги амалиётга жорий этиш акти билан ҳамда Республика перинатал марказига 2022 йил 28 декабрдаги амалиётга жорий этиш акти билан, Самарқанд давлат тиббиёт университети кўп тармоқли клиникаси туғруқ комплекси 2022 йил 04 ноябрдаги амалиётга жорий этиш акти билан,  Қашқадарё вилоят перинатал марказига 2023 йил 25 декабрдаги амалиётга жорий этиш баённомаси билан, Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд филиали 2022 йил 19 сентябрдаги амалиётга жорий этиш акти билан жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Асоратлар ривожланишини ўртача хавфи (20-35 балл) бўлган МС 2,9-2-см2 бўлган беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун маҳаллий анестетикнинг паст концентрацияси (0,375% ли) бупивакаин эритмаси) билан мувозанатлашган эпидурал анестезия ўтказиш орқали беморларнинг алақачон бузилган юрак-қон томир тизимига минимал таъсир кўрсатиши билан беморлар ҳаётига хавф солувчи асоратлар олди олиниши орқали ижобий ижтимоий самара олинишига эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Асоратлар ривожланишини ўртача хавфи (20-35 балл) бўлган МС 2,9-2-см2 бўлган беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун маҳаллий анестетикнинг паст концентрацияси (0,375%ли бупивакаин эритмаси) билан мувозанатлашган эпидурал анестезия ўтказилиши орқали шифохонада ўртача ётоқ куни 4,0±0,2 кунга камайтиришга эришилган, ҳамда бир беморга сарфланган харажатни 1.855.632 сумга камайтириш орқали иқтисодий самарадорликни ошириш имконини беради. Ўтказилган тадқиқотлар ва олинган натижалар асосланган холда “Митрал стенози бор ҳомиладорларда кесар кесиш амалиётида операцион ва анестезиологик хавфни камайтириш усуллари” деб номланган услубий тавиянома 2022 йилда ишлаб чиқилган (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги №-8н-з/455 05.09.2022 йилдаги хулосаси). Ушбу услубий тавсияномада асоратлар ривожланишини ўртача хавфи (20-35 балл) бўлган МС 2,9-2-см2 бўлган беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун маҳаллий анестетикнинг паст концентрацияси (0,375%ли бупивакаин эритмаси) билан мувозанатлашган эпидурал анестезия ўтказилиши орқали бу тоифа беморлариги максимал хавфсизлик таъминланишига эришилиши мумкинлиги ёритиб берилган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Митрал стенози мавжуд беморларда кесар кесиш ташрихида ташрих ва анестезиологик хавфни камайтириш усуллари» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 26 февралдаги 1555-сонли хат юборилган:
тўртинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: сунъий ўпка вентиляцияси фонида эпидурал блокада асосида мувозанатлашган умумий анестезия усулининг МС 1,9-1,1 см2  бўлган онанинг ҳаётий мухим аъзоларига таъсири анестезия, операция вақтида ва операциядан кейинги даврда, хамда янги туғилган чақалоқларга таъсири ўрганилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий амалий тиббиёт маркази 2022 йил 24 августдаги амалиётга жорий этиш акти билан ҳамда Республика перинатал марказига 2022 йил 28 декабрдаги амалиётга жорий этиш акти билан, Самарқанд давлат тиббиёт университети кўп тармоқли клиникаси туғруқ комплекси 2022 йил 04 ноябрдаги амалиётга жорий этиш акти билан, Қашқадарё вилоят перинатал марказига 2023 йил 25 декабрдаги амалиётга жорий этиш баённомаси билан, Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд филиали 2022 йил 19 сентябрдаги амалиётга жорий этиш акти билан жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Ҳозирги сунъий интелект яратиш бўйича кўплаб тадбирлар олиб борилаётган бир пайтда, ушбу тавсиянинг яратилиши, операция ва анестезия вақтида, ҳамда операциядан кейинги даврда асоратлар ривожланишини юқори хавфи (36-49 балл) бўлган МС 1,9-1,1 см2  бўлган беморларни ташхислаш ва даволашда нафақат амалиётдаги акушер-гинекологлар, анестезиологлар, балки беморларнинг турмуш ўртоқлари, яқин қариндошлари, ота-оналари учун хам жуда муҳим аҳамиятга эга. Ушбу тоифадаги беморларни кузатиш, даволаш, вақтида учинчи тоифадаги стационарларга госпитализация қилиниши соғлиқни сақлаш тизимининг бирламчи бўғини шифокори ва мутахассислари учун ҳам кенг имкониятни берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Анестезиологик асоратлар хавфи юқори (36-49 балл) бўлган беморларда абдоминал туғруқни анестезиологик таъминоти учун сунъий ўпка вентиляцияси фонида эпидурал блокада асосида 0,375%ли бупивакаин эритмаси билан мувозанатлашган умумий анестезия вариантини қўллаш орқали МС 1,9-1,1 см2 бўлган аёлларда операциядан кейин эпидурал катетер орқали оғриқсизлантириш оғриқ синдромини 100% га самарали бартараф этиб опиоид воситаларга талабни камайтириши билан, наркотик воситалар киритилиши билан боғлиқ асоратларни ривожланмаслигини кафолатлади. Шу билан бирга операциядан кейинги даврда ичаклар перестальтикасини сақланишига, ичаклар парезини олди олинишига олиб келди. Бу тоифа беморларини шифохонада ўртача ётоқ куни 2,5±0,5 кунга камайтиришга эришилди, ҳамда бир беморга сарфланган харажатни 1.159.770 сумга камайтиришга эришилган. Шу билан бирга, янги туғилган чақалоқларнинг ўта ноқулай фонига қарамай (чала туғилиш, онадаги қон айланиши етишмовчилиги, МС хажми (МС 1,9-1,1 см2 ) билан боғлиқ коронар захира пастлиги) туғруқдан кейинги эрта даврда янги туғилган чақалоқнинг адаптацион-мослашув қобилиятини сақланиб қолишига эришилди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Митрал стенози мавжуд беморларда кесар кесиш ташрихида ташрих ва анестезиологик хавфни камайтириш усуллари» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 26-февралдаги 1555-сонли хат юборилган;
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Митрал стенози мавжуд беморларда кесар кесиш ташрихида ташрих ва анестезиологик хавфни камайтириш усуллари» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 26 февралдаги 1555-сонли хат юборилган.