Ходжабеков Мураджон Усаровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тебранишлардан ҳимояланувчи механик системаларни структуравий моделлаштириш ва устуворлигини текшириш масалалари”, 01.02.01 – Назарий механика (физика-математика фанлари), 01.02.04-Деформацияланувчан қаттиқ жисмлар механикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.DSc/FM179
Илмий маслаҳатчилар Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: физика-математика фанлари доктори, профессор Дусматов Олимжон Мусурмонович, техника фанлари доктори, профессор, ЎзРФА академиги Мирсаидов Мирзиёд Мирсаидович.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат архитектура-қурилиш университетида.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Механика ва иншоотлар сейсмик мустаҳкамлиги институти, DSc.02/30.12.2019.Т/FM.61.01.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Мардонов Батиржан Мардонович Тошкент тўқимачилик ва энгил саноат институти профессори, физика-математика фанлари доктори, Коршунова Наталя Александровна Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон миллий университети профессори, физика-математика фанлари доктори, Тешаев Муҳсин Худойбердиевич И.В.Романовский номидаги Математика институти Бухоро филиали бош илмий ходими, физика-математика фанлари доктори, профессори.
Етакчи ташкилот номи: Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади кинематик, тасодифий ва тасодифий параметрик қўзғалишлар таъсиридаги тақсимланган параметрли гистерезис типидаги диссипатив характеристикали эластик системалар ва суюқлик бўғинли динамик сўндиргичларнинг биргаликдаги чизиқли бўлмаган тебранишларини структуравий моделлаштириш, динамикасини баҳолаш, ҳисоблаш усулларини такомиллаштириш, устуворлигини текшириш муаммоларини ҳал қилиш методикаларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Диссертация тадқиқотининг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
кинематик, тасодифий ва тасодифий параметрик қўзғалишларда стержен ва пластинка материалларида гистерезис типидаги эластик диссипатив характеристикаларни ва суюқлик бўғинли динамик сўндиргичнинг демпферлаш хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда системаларнинг кўндаланг ва бўйлама чизиқли бўлмаган тебранишлари граф боғланишлар усули ёрдамида математик моделлари ишлаб чиқилган;
эластик стержен ва пластинканинг суюқликли динамик сўндиргич билан биргаликдаги чизиқлимас тебранишлари динамикасини ўрганиш ва устуворлигини текшириш методикаси такомиллаштирилган;
тебранишлардан ҳимояланувчи стержен ва пластинкани узатиш функсияларининг аналитик ифодалари системаларнинг гистерезис типидаги эластик диссипатив характеристикаларини ҳисобга олиб, конструктив параметрларга боғлиқ ҳолда аниқлаш асосланган;
узатиш функсияларининг минимумга эришиш шартлари асосида паст частотали зарарли кўндаланг тебранишларини сўндиришда суюқлик бўғинли динамик сўндиргичларнинг эффективлигини конструктив параметрлар ва ўзгарувчилар бўйича баҳолаш асосланган;
турли жараёнлардаги тебранишлардан ҳимояланувчи стержен ва пластинканинг устуворлик чегараларини ва соҳаларини аниқлашнинг сонли таҳлил этиш алгоритми системаларнинг гистерезис типидаги эластик диссипатив характеристикаларини ҳисобга олиб, конструктив параметрларга боғлиқ ҳолда ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тебранишлардан ҳимояланувчи механик системаларни структуравий моделлаштириш ва устуворлигини текшириш масалалари бўйича олинган натижалар асосида:
кинематик, тасодифий ва параметрик тасодифий тебранишларда тақсимланган параметрли системалар ҳаракатларини математик моделлаштириш, устуворлигини текшириш, устуворлик шартларининг аналитик ифодаларини аниқлаш усули ҳамда система конструктив параметрларининг турли қийматларида устуворлик чегараларини ва соҳаларини сонли таҳлил этиш алгоритмлари Жиззах вилоят транспорт бошқармасида транспорт воситалари қисмлари ҳаракатларини гармоник, тасодифий ва параметрик тасодифий тебранишлар таъсирида математик моделлаштиришда, устуворлигини текширишда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Транспорт вазирлигининг 13.12.2022 йилдаги № 2/7724 сонли маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши транспорт воситалари қисмларининг ташқи таъсирлардаги тебранишларини математик моделлаштириш ҳамда устуворлигини таъминлаш имконини берган.
тебранишлардан ҳимояланувчи тақсимланган параметрли стержен ва пластинка ҳаракатларининг устуворлик шартлари, устуворлик чегараларини ва соҳаларини сонли таҳлил этиш алгоритми, гармоник ва тасодифий қўзғалишлар таъсиридаги гистерезис типидаги эластик диссипатив характеристикали стержен ва пластинкаларнинг суюқлик бўғинли динамик сўндиргичлар билан биргаликдаги тебранишлари учун граф боғланишлар усули ёрдамида олинган математик моделлаштириш методикаси ҳамда частота тенгламасининг система параметрларига боғлиқ ҳолда аниқланган ифодаси асосида “Назарий механика” номли ўқув қўлланма нашр этилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 31 майдаги 237-сон буйруғи билан тасдиқланган 137-702-рақамли гувоҳнома) ва “70730306-Уникал биноларни лойиҳалаштириш ва қуриш” магистратура мутахассислиги учун уникал бино ва иншоотлар динамикаси фани дастурини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 01.12.2022 йилдаги № 02/01-01-89 сонли маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши ўқув режадаги “Уникал бино ва иншоотлар динамикаси” фанининг “Бино ва иншоотларнинг динамик ҳисобий моделини танлаш, юкларни тўплаш қоидалари. Хусусий частоталар ва формаларни аниқлаш”, “Эркинлик даражаси чексиз бўлган ўзгармас кесимли балканинг эркин тебранишлари. Хусусий частоталар ва шаклларни аниқлаш” ва “Стерженнинг бўйлама тебранишлари. Хусусий частоталар ва формаларни аниқлаш. Мураккаб эластик системаларнинг динамик характерларини тақрибий усуллар ёрдамида аниқлаш” мавзулари бўйича паст частотали зарарли тебранишларни сўндириш, таҳлил қилиш, ўзгарувчилар ва параметрларни зарурий танлаш масалаларини эчиш имконини берган.