Sayt test rejimida ishlamoqda

Хидиров Мухаммад Турсункуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «G. herbaceum L. (А1) кенжа турларининг G. mustelinum (AD4) тури билан ўзаро филогенетик муносабатларини аниқлаш асосида амалий селекция учун донорлар олиш», 03.00.09 – Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.PhD/B669.
Илмий раҳбар: Эрназарова Дилрабо Қўшбақовна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc 02/30.12.2019.В.53.01.
Расмий оппонентлар: Мўминов Хасан Алиқулович, биология фанлари доктори, доцент; Эргашев Маъруфжон Махамматжонович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Gossypium L. туркумига мансуб диплоид G.herbaceum L. туричи хилма-хилликлари ва тетраплоид G.mustelinum турини экспериментал полиплоидия услубини қўллаш орқали ўзаро турлараро дурагайлаш, филогенетик муносабатларни аниқлаш асосида амалий селекция учун бошланғич манбалар олишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ғўзанинг диплоид G.herbaceum L. ва тетраплоид G.mustelinum ғўза турларини ўзаро дурагайлаш асосида уларнинг филогенетик муносабатлари аниқланган;
аллополиплоид дурагайларнинг цитогенетик таҳлили натижасида МI жараёнида оналик чанг хужайраларида бивалентлар билан бир қаторда унивалентлар ва квадривалентларнинг учраши, мейотик индекс ва чанг ҳаётчанлигининг пастлиги каби айрим бузилишлардан ота-она шаклларининг кариологик жиҳатдан гетерогенлиги аниқланган;
ғўзанинг F1C гексаполиплоид дурагай ва автополиплоид шакллари барг кутикуласи қалинлиги камида 0,85 мкмдан, эпидерма ҳужайраларининг қалинлиги 20,0 мкмдан юқорилиги ва изолатерал типдаги тузилганлиги ҳисобига ҳашаротларга чидамлилиги исботланган;
турлараро дурагайлаш, қиёсий морфология, молекуляр генетика услубларидан фойдаланиш асосида G.herbaceum L. туричи хилма-хилликлари ва G.mustelinum тури филогенетик шажараси ишлаб чиқилган;
генетик-селекцион изланишларда дастлабки манба танлашни осонлаштирувчи ва янги дурагай шаклларини олиш ҳамда истиқболли ғўза навларни яратишда самарали фойдаланиш имкониятини берувчи қимматли манбалар ажратиб олинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
G.herbaceum L. кенжа турларини G.mustelinum тури билан ўзаро филогенетик муносабатларни аниқлаш асосида амалий селекция учун донорлар олиш бўйича олинган натижалар асосида:
ғўзанинг F2C (G.herbaceum subsp.frutescens × G.mustelinum) полиплоид дурагай комбинациясидан ажратиб олинган T 30-8, T 30-6, T 38-3, T 38-12, T 51-13 намуналар уруғлари ЎзР ФА Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институтининг “Ғўза генофонди” ноёб объекти коллекциясига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2023 йил 13 ноябрдаги 4/1255-2535-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу полиплоид дурагайлар генетик-селекцион тадқиқотларда бошланғич манба сифатида тавсия этилган ҳамда ғўза коллекцияси хилма-хиллигини янада бойитиш имконини берган;
ғўзанинг экспериментал полиплоидияси борасида олинган назарий маълумотлардан Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институтининг (2021 й.) «Gossypium L. туркумининг дунёвий биохилма-хиллигини генетик потенциалини ўрганиш, филогениянинг классик услублари асосида, ташқи муҳитнинг биотик ва абиотик таъсирларига бардошли донорлар яратиш» мавзусидаги давлат бюджетидан базавий молиялаштирилаётган илмий тадқиқот дастурини бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2023 йил 13 ноябрдаги 4/1255-2535-сон маълумотномаси). Натижада, ажратиб олинган тезпишар, толасининг сифат кўрсаткичлари юқори, оқ пашша, шира ва ўргимчакканага чидамлилик хусусиятига эга бўлган бошланғич манбалар генетик – селекцион тадқиқотларда фойдаланиш ва амалиётга тавсия этиш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish