Мухтаров Фикрат Абдуллажоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Маҳаллий йерёнғоқ навлари ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига “Микроўстиргич” биопрепаратини қўллаш меъёри ва муддатларини таъсири”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2022.2.PhD/Qx912.
Илмий раҳбар: Худайқулов Жонибек Бозарович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/29.04.2022.Qx.13.04
Расмий оппонентлар: Ёрматова Диларом Ёрматовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Аманова Махфурат Эшмурадовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Тошкент вилояти типик бўз тупроқлари шароитида “Микроўстиргич” биопрепаратини қўллаш меъёри ва муддатларининг ерёнғоқ навлари ўсиши, ривожланиши, биометрик ва ҳосилдорлик кўрсаткичларига таъсирини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилоятининг типик бўз тупроқлари шароитида маҳаллий ерёнғоқнинг навлари уруғлари лаборатория (98,0-99,3%) ва дала шароитидаги унувчанлигига (75,11-85,1%) “Микроўстиргич” биопрепаратини 1 л/т меъёрда экишдан олдин қўллаш уруғлар унувчанлигини 1,6% дан 7,7% гача оширганлиги аниқланган;
“Микроўстиргич” биопрепаратини уруғларни экишдан олдин 1 л/т, гуллаш ва дуккаклаш даврлари бошланишида 3 ва 6 л/га меъёрларда қўллаш асосий поя баландлиги, ўсиш суръати ва ривожланиш даврларига ижобий таъсир этганлиги ҳамда энг юқори поя кўрсаткичи “Тошкент-112” навида (60,6 см), энг узоқ амал даври давомийлиги эса “Лидер” навида (163-168 кун) бўлганлиги аниқланган;
ерёнғоқ навларини етиштиришда “Микроўстиргич” биопрепаратини турли муддат ва меъёрларда қўллаш ўсимликнинг барг сатҳи “Тошкент-112” навида 3,29-3,58; “Лидер” навида 3,31-3,57 ва “Қибрай-4” навида 3,30-3,63 минг см2/туп шаклланиши ҳисобига фотосинтетик соф маҳсулдорлик суткасига навлар бўйича 1,24-2,41, 1,78-2,73 ва 1,37-2,29 г/м2 га ортганлиги аниқланган;
 “Лидер” ва “Қибрай-4” нави уруғларига “Микроўстиргич” биопрепаратини экишдан олдин 1 л/т меъёрда, гуллаш фазаси бошланишида 3 л/га, дуккаклаш фазаси бошланишида эса 6-9 л/га меъёрларда қўлланилганда ҳосил элементларининг шаклланиши, биометрик кўрсаткичларига таъсир этиши, уруғ ҳосилдорлиги навлар бўйича 17,2 ва 15,6 с/га ни ташкил этиб, қўшимча уруғ 6,38 с/га (59,1%) ва 6,30 с/га (67,4%), ҳамда иқтисодий рентабеллик даражасини “Лидер” навида 24,9% гача, “Қибрай-4” навида 31,8% гача ошириши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Маҳаллий ерёнғоқ навларида “Микроўстиргич” биопрепаратини қўллашнинг мақбул муддат ва меъёрларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
маҳаллий ерёнғоқ навларини етиштиришда “Микроўстиргич” биопрепаратини қўллаш юзасидан “Тошкент вилояти шароитида маҳаллий ерёнғоқ навларидан юқори ҳосил етиштиришда “Микроўстиргич” биопрепаратини қўллаш самарадорлиги” номли тавсиянома тасдиқланган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 16-майдаги № 05/34-06/500-сонли маълумотномаси). Мазкур тавсиянома фермер хўжаликлари, томорқа ер эгалари ва кўплаб ерёнғоқ етиштирувчилар учун қўлланма сифатида хизмат қилмоқда.
Ерёнғоқнинг “Тошкент-112”, “Лидер” ва “Қибрай-4” навлари уруғларини экиш олдидан “Микроўстиргич” биопрепаратини 1 л/т, гуллаш даврининг бошланишида 3,0 л/га, дуккаклаш даврининг бошланишида 6,0 л/га меъёрларда илдиздан ташқари озиқлантириш технологияси Тошкент вилоятининг Чиноз туманидаги “Қўнғирот Эрдавлат файз” фермер хўжалигида 5,0 гектар майдонга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 16-майдаги № 05/34-06/500-сонли маълумотномаси). Натижада, ерёнғоқнинг “Тошкент-112” навидан 16,8 с/га, “Лидер” навидан 22,7 с/га, “Қибрай-4” навидан 22,2 с/га ҳосил олиниб, “Микроўстиргич” биопрепарати қўлланилмаган назорат вариантларига нисбатан 5,4-5,9 с/га миқдорида қўшимча ҳосил олинган.
Ерёнғоқнинг “Тошкент-112”, “Лидер” ва “Қибрай-4” навлари уруғларини экиш олдидан “Микроўстиргич” биопрепаратини 1 л/т га, гуллаш даврининг бошида 3,0 л/га, дуккаклаш даврининг бошида 6,0 л/га меъёрларда илдиздан ташқари озиқлантириш технологияси Тошкент вилоятининг Бекобод туманидаги “Қулмуҳаммад” фермер хўжалигида 2,5 гектар, “Тўлғаной” фермер хўжалигида 2,0 гектар, “Омад” фермер хўжалигида 1,5 гектар майдонга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 16-майдаги № 05/34-06/500-сонли маълумотномаси). Натижада, ерёнғоқнинг “Тошкент-112” навидан 16,6 с/га, “Лидер” навидан 22,8 с/га, “Қибрай-4” навидан 21,5 с/га ҳосил олиниб, “Микроўстиргич” биопрепарати қўлланилмаган назорат вариантларига нисбатан 4,9-6,2 с/га миқдорида қўшимча ҳосил олинган.