Худайберганов Содик Тоштимеровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги патоморфологик ўзгаришлар”, 14.00.15  Патологик анатомия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Тиб3842.
Илмий раҳбар: Жуманов Зиядулла Эшмаматович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти ҳузуридаги PhD.04/30.09.2020.Tib.122.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Расулов Ҳамидулло Абдуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Маҳкамов Носиржон Жўраевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Абу Али Ибн Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади. COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги тузилмаларнинг патоморфологик ўзгаришларни аниқлашдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги морфологик ўзгаришларнинг турли ёшга хос жиҳатлари бир-биридан фарқ қилишилиги асосланган;
COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги ўзгаришлар касаллик муддатлари ошган сари улардаги морфометрик кўрсаткичлар ортиб бориши ҳамда деструктив ўзгаришлар склеротик жараён интенсивлиги ошиши, қон томир компоненти, шунингдек тоғай ва суяк тўқимасида турли ёш ва касаллик давомийлиги билан боғлиқ жараёнлар исботланган;
сон суяги бошчаси тузилмаларидаги дистрофик ва некротик  ўзгаришлар ошиши, COVID-19 билан касалланган беморлар ёшига ва касалликнинг муддатига мутаносиблиги асосланган;
COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги ишемик типдаги ўзгаришлар, қон томирлар деворининг ўтказувчанлиги ошиши натижасидаги диапедез қон қуйилишлар ва тоғай ва суяк тўқималаридаги деструктив ўзгаришларнинг қиёсий хусусиятлари ўзгармаслигини касллик муддати давомийлиги ошган сайин, сон суяги бошчаси структурасида склеротик жараёнларнинг ривожланиш имкониятини ортиши исботланган; 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Самарқанд давлат тиббиёт университетининг 2023 йилдаги 6 ноябрдагидаги 78-сон хулосасига кўра:
 биринчи илмий янгилик.  COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги морфологик ўзгаришларнинг турли ёшга хос жиҳатлари бир-биридан фарқ қилишилиги асослангани Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Сирдарё вилояти шошилинч тез тиббий маркази бўйича (154-сон 24 октябр.2023-йил) буйруқ билан  патологик анатомия бўлими амалиётига ва Навоий вилояти шошилинч тез тиббий маркази бўйича (100-сон 26 октябр.2023-йил) буйруқ билан  патологик анатомия бўлими амалиётига ва Сурхандарё вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (33-сонли 28 октябр.2023-йил) буйруқ билан  амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги. Таклиф этилган ташхислаш тактикаси COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги морфологик ўзгаришларнинг турли ёшга хос жиҳатлари бир-биридан фарқ қилишилиги асослангани клиник-анамнестик ма'лумотларига асосланган тартибида хасталикнинг ўзига хос хусусиятлари касалликни эрта ташхислаш ва даволаш самарадорлигини ошириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги.  Қуйдагилардан иборат: Тавсия этилган услубларни амалга ошириш учун 3,5 ва 4,0 кун талаб қилинади, анъанавий тарзда текширув ўтказишда эса 8-10 кун талаб қилади, чунки анъанавий усулда жуда кўплаб қўшимча текширишлар ва врач мутахассислар маслаҳатлари олиниши талаб этилади. Кўриниб турибдики, тавсия этилган усулдан фойдаланган ҳолда потологик анатомия тадқиқотларини ўтказиш вақтини 2-2,5 баробар қисқартиради ва таклиф қилинган усулнинг қиймати ҳар бир ҳолат учун ўртача 55 000 сўмни, анъанавий усулда эса 110 000 сўмни ташкил қилади, яъни харажат маблағларини 2-2,5 бароборга қисқартириш имконини берган;  Хулоса: Тавсия этилган усулдан фойдаланган ҳолда патологоанатомик текширишларини ўтказиш вақтини қарийиб 2-2,5 баробарга қисқартиради ва таклиф қилинган усулнинг харажатлари ҳар бир ҳолат учун ўртача 55 000 сўмни, анъанавий усулда эса 110 000 сўмни ташкил қилади;
  иккинчи илмий янгилик. COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги ўзгаришлар касаллик муддатлари ошган сари улардаги морфометрик кўрсаткичлар ортиб бориши ҳамда деструктив ўзгаришлар склеротик жараён интенсивлиги ошиши, қон томир компоненти, шунингдек тоғай ва суяк тўқимасида турли ёш ва касаллик давомийлиги билан боғлиқ жараёнлар исботлангани Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш вазирлигининг Сирдарё вилояти шошилинч тез тиббий маркази бўйича (154-сон 24 октябр 2023-йил)  буйруқ билан  патологик анатомия бўлими амалиётига ва Навоий вилояти шошилинч тез тиббий маркази бўйича (100-сон 26 октябр 2023-йил) буйруқ билан  патологик анатомия бўлими амалиётига ва Сурхандарё вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (33-сонли 28 октябр 2023-йил) буйруқ билан  амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги. Тадқиқот натижаларининг патологик анатомия амалиётига жорий этилиши натижасида COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги ўзгаришларини ишончли тарзда аниқлаш имкон берган.  Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги. Тавсия этилган патологанатомик текширув услубларини  амалга ошириш учун 2±0,2  кун талаб қилинади, анъанавий тарзда текширув ўтказишда эса 5-6 кун талаб қилади, чунки анъанавий усулда ўлим вақтини аниқлаш масаласида кўплаб қўшимча текширишлар ва врач мутахассислар маслахатлари олиниши талаб этилади. Кўриниб турибдики, тавсия этилган усулдан фойдаланган ҳолда патологик анатомия тадқиқотларини ўтказиш вақтини 2-2,5 баробар қисқартиради ва таклиф қилинган усулнинг қиймати ҳар бир ҳолат учун ўртача 40 000 сўмни, анъанавий усулда эса 80 000 сўмни ташкил қилади, яъни харажат маблағларини қисқартиради. Хулоса: COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги ўзгаришлар аниқлаш ҳолатларида тавсия этилган усулдан фойдаланган ҳолда патологик анатомия тадқиқотларини ўтказиш бундай сўровларни ўтказиш вақтини тахминан 2-2,5 баравар қисқартиради ва таклиф қилинган усулнинг қиймати ҳар бир ҳолат учун ўртача 40 000 сўмни, анъанавий усулда эса 80 000 сўмни ташкил қилади;
 учинчи илмий янгилик. Сон суяги бошчаси тузилмаларидаги дистрофик ва некротик ўзгаришлар ошиши, COVID-19 билан касалланган беморлар ёшига ва касалликнинг муддатига мутаносиблиги асослангани Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш вазирлигининг Сирдарё вилояти шошилинч тез тиббий маркази бўйича (154-сон 24 октябр 2023-йил)  буйруқ билан  патологик анатомия бўлими амалиётига ва Навоий вилояти шошилинч тез тиббий маркази бўйича (100-сон 26 октябр 2023-йил) буйруқ билан  патологик анатомия бўлими амалиётига ва Сурхандарё вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (33-сонли 28 октябр 2023-йил) буйруқ билан  амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги. Тадқиқот натижаларининг патологик анатомия амалиётига жорий этилиши натижасида COVID-19 билан касалланган беморлар сон суяги бошчаси тузилмаларидаги дистрофик ва некротик  ўзгаришлар шаклланиши динамикасининг морфологик кўринишилари ва морфометрик кўрсаткичларининг ўзига хос жиҳатлари ва уларнинг касаллик муддати ва беморларнинг ёшига нисбатан, фарқ тафовутларини ишончли тарзда аниқлаш имкон берган. COVID-19  билан касалланган беморлар сон суяги бошчаси тузилмаларидаги дистрофик ва некротик ўзгаришлар касалликнинг эрта муддатларида ва ёш беморларда патоморфологик ўзгаришларнинг юзаки ўзгаришлар билан намоён бўлиши асосланган. Бу эса ўз навбатида, патологик анатомия хулосаларининг сифати ва уларнинг ишончлилиги ҳамда асосланишини таъминлаган. Шу муносабат билан, қўшимча ёки такрорий патологоанатомик текширувлар ўтказишнинг олдини олган, патологик анатомия текширувларининг муддатини кескин қисқартирган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги. Қуйдагилардан иборат: Тавсия этилган услубларга кўра, патологоантомик текширувини амалга ошириш учун 2,1 ± 0,2  кун керак бўлади ва ушбу турдаги текширувни анъанавий тарзда ўтказиш учун 5±0,7 кун талаб қилинади, бу одатда морфологик ва морфометрик кўрсаткичларни турли ускуналарда қўшимча текшириш ва мутахассислар маслаҳатлари зарурати билан боғлиқ бўлган. Кўриниб турибдики, тавсия этилган усул ёрдамида патологик анатомия тадқиқотларини ўтказиш бундай текширишларни ўтказиш вақтини 1,5-2,0 баравар қисқартиради ва таклиф қилинган усул харажатлари ҳар бир ҳолат учун 38 500 сўмга, анъанавий усул билан эса камида 78 000 сўмни ташкил қилади, яъни харажат маблағларини 2 баробарга қисқартиради. Хулоса: COVID-19  билан касалланган беморлар сон суяги бошчаси тузилмаларидаги дистрофик ва некротик  ўзгаришлар аниқлашда тавсия этилган усул ёрдамида патологанатомик тадқиқотларини ўтказиш бундай текширувларни ўтказиш вақтини 1,5-2,0 баравар қисқартиради ва таклиф қилинган усул харажатлари ҳар бир ҳолат учун 38 500 сўмга, анъанавий усул билан эса камида 78 000 сўмни ташкил қилади;
тўртинчи илмий янгилик. COVID-19  билан касалланган беморлар сон суяги бошчасидаги ишемик типдаги ўзгаришлар, қон томирлар деворининг ўтказувчанлиги ошиши натижасидаги диапедез қон қуйилишлар ва тоғай ва суяк тўқималаридаги деструктив ўзгаришларнинг қиёсий хусусиятлари ўзгармаслигини касаллик муддати давомийлиги ошган сайин, сон суяги бошчаси структурасида склеротик жараёнларнинг ривожланиш имкониятини ортиши исботлангани Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш вазирлигининг Сирдарё вилояти шошилинч тез тиббий маркази бўйича (154-сон 24 октябр 2023-йил)  буйруқ билан  патологик анатомия бўлими амалиётига ва Навоий вилояти шошилинч тез тиббий маркази бўйича (100-сон 26 октябр 2023-йил) буйруқ билан  патологик анатомия бўлими амалиётига ва Сурхандарё вилояти патологик анатомия бюроси бўйича (33-сонли 28 октябр 2023-йил) буйруқ билан  амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги. Тадқиқот натижалари бўйича COVID-19 билан касалланган беморларнинг касаллик муддатлари ва турли ёшли беморлар сон суяги бошчасининг тоғай, суяк тўқималари ва қон томир тузилмаларида паоморфологик ўзгаришларни ишончли аниқлаш имконини беради ва касалликни турли муддатларида ва турли ёшдаги беморларда сон суягидаги ўзгаришларни ўзга хослигин аниқлаш учун хизмат қилади. COVID-19 билан касалланган беморларнинг касаллик муддатлари ва ёшга доир сон суяги бошчасидаги ўзгаришлар юзасидан ишлаб чиқилган тавсиялар, патологик анатомия амалиётига жорий этилиши натижасида, патологик анатомия хулосаларининг объективлиги ва ишончлилиги ҳамда асосланишини таъминлаган. Бу эса ўз навбатида, сон суяги бошчасидаги ўзгаришларни эрта аниқлаш ва беморлар эътирозларини бартараф этиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги. Тавсия этилган алгоритм ва услубларга кўра, патологоанатомик текширувни амалга ошириш учун 2,0 ± 0,2 кун керак бўлади ва ушбу турдаги текширувни анъанавий тарзда ўтказиш учун 4-5±0,4 кун давомида талаб қилинади, бу одатда сон суяги бошчасидаги морфологик ўзгаришларни қўшимча текшириш ҳамда иш материаллари маълумотларини ўрганиш билан боғлиқ. Кўриниб турибдики, тавсия этилган усул ёрдамида патологоанатомик тадқиқотларини ўтказиш вақтини 1,0-1,5 баравар қисқартиради ва таклиф қилинган усул харажатлари ҳар бир ҳолат бўйича 45 000 сўмдан 65 000 сўмгача, анъанавий усул билан эса камида 130 000 сўмни ташкил қилади, яъни харажат маблағларини қисқартиради. Хулоса: Тавсия этилган усул ёрдамида патологик анатомия тадқиқотларини ўтказиш вақтини 1,0-1,5 баравар қисқартиради ва таклиф қилинган усул харажатлари ҳар бир ҳолат бўйича 45 000 сўмдан дан 65 000 сўмгача, анъанавий усул билан эса камида 130 000 сўмни ташкил қилади, яъни харажат маблағларини тежайди.