Тохтаева Доно  Махмуджоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Бемор болаларни амбулатор ва уй шароитидаги хамширалик парваришини такомиллаштириш”, 14.00.23-Хамширалик ишини ташкил этиш (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: В2024.1.PhD/Тиб2942.
Илмий раҳбар: Убайдуллаева Севара Абдуллаевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти, DSc.04/30.12. 2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Алиев Ахмаджон Лутфуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Худойқулова Гульнора Каримовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларини касбий малакасини ривожлантириш  маркази.
Диссертация йўналиши6 назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади амбулатор-поликлиник шароитида болалардаги қандли диабет касаллигини асоратланишини олдини олиш учун тиббий бригада хамширалари томонидан ўтказиладиган профилактик тадбирларни ташкил қилишни такомиллаштириш бўйича, тиббий ва ташкилий чора-тадбирларни илмий асослаш ва амалга ошириш иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
болалар ва ўсмирларда ҚД нинг ривожланишида 43% ҳолатларда ирсий мойиллик, 45,4% ҳолатларда болалар ва ўсмирларда қандли диабет касаллигининг ривожланишида оилаларда овқатланишни тартибсизлиги, озиқ-овқат таркибида қандли диабетнинг 1-турини келтириб чиқарувчи трансёғлар ва углеводлар кўплиги ҳамда уларни янги  касалланиш ҳолатларига таъсири 2,8 баробарга ошганлиги, касаллик асоратларидан полинейропатияни ривожланиши 4 баробарга ошганлиги исботланган;
ишлаб чиқилган махсус парвариш ва назорат усулларининг ҚДнинг 1-тури билан касалланган болаларда қўлланилиши қондаги қанд миқдорини декомпенсация давридаги болалар орасида 14,1±0,73 дан 12,5 ±1,21 гача, ўсмирлар орасида 13,3±0,77 дан, 8,9±0,95 гача  камайтириши ва қондаги  HbA1c (гликирланган гемоглобин) миқдорини болаларда 9,2±0,60 дан 9,0±0,44 гача, ўсмирларда эса 10,5±0,61дан 8,7±0,29 гача камайтириши орқали клиник жиҳатдан ҳаёт сифатининг яхшиланишига олиб келиши исботланган;  
болаларда ҚДнинг иккиламчи профилактикаси учун ишлаб чиқилган харакат алгоритмини ҳамширалар томонидан бирламчи тиббиёт тизимида қўллаш орқали беморларнинг қонида қанд ва гликирланган гемоглобин миқдорларининг меъёрлашиши, ҳаётий фаоллигини ошиши, психологик ҳолатининг яхшилашиши, ижтимоий мослашувчанлигини юзага келиши исботланган;
оилавий ҳамшираларни ҚД билан касалланган болалар ва ўсмирларни уй шароитида парвариш қилиш бўйича ўқув курсларида мувозанатлаштирилган таомнома асосида озиқлантириш ҳамда ўз-ўзини парваришлаш бўйича мақсадли тайёрлаш, ҚДни иккиламчи профилактикаси чора-тадбирлари алгоритмидан фойдаланиш, беморларда асоратларнинг олдини олиш ва умумий ҳолатининг яхшиланишига олиб келиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент педиатрия тиббиёт институти эксперт кенгашининг 2023 йил 17 октябрдаги №03/108-сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий етиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2023 йил 27 ноябрдаги 03/2561-сонли хати юборилган):
биринчи илмий янгилик: болалар ва ўсмирларда ҚД нинг ривожланишида 43% ҳолатларда ирсий мойиллик, 45,4% ҳолатларда болалар ва ўсмирларда қандли диабет касаллигининг ривожланишида оилаларда овқатланишни тартибсизлиги, озиқ-овқат таркибида қандли диабетнинг 1-турини келтириб чиқарувчи трансёғлар ва углеводлар кўплиги ҳамда уларни янги  касалланиш ҳолатларига таъсири 2,8 баробарга ошганлиги, касаллик асоратларидан полинейропатияни ривожланиши 4 баробарга ошганлиги Тошкент шаҳар Миробод тумани Марказий кўп тармоқли поликлиникаси бўйича 23.10.2023 йилдаги №1295-14-199-ТБ/2023-сонли ҳамда  Тошкент вилояти Эндокринология диспансерида 20.10.2023 йилдаги №50-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликни ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилаётган тиббий тадбирларнинг жорий этилиши болалар ва ўсмирлар орасида  қандли диабет 1-тури ва  янги  касалланиш ҳолатларида кўрсатиладиган ижтимоий самарадорликни оширишга олиб келади, тиббий бригада ҳамшираларини «профилактика  мактаб»ларида  ўқитиш  асосида оилавий тиббиёт хамшираларининг билимини сезиларли даражада оширади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тиббий бригада ҳамшираларини «профилактика  мактаб»ларида  ўқитиш  орқали оилавий тиббиёт ҳамшираларининг билим даражасини ошиши натижасида  бемор болаларда гипо- ва гипергликемия ҳолатларини кузатилиши 17% га пасайган, бу ўз навбатида беморларни касалхонага тушиш частотасини камайтирган. ҚД1-тури билан касалланган беморларни парваришлашда ушбу тўғри танланган усулини қўллаш, 14 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларининг 30.899.700 сўм иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса:  тиббий бригада ҳамшираларини «профилактика  мактаб»ларида  ўқитиш  асосида оилавий тиббиёт ҳамшираларининг билим даражасини ошиши қандли диабет билан касалланган болаларни касалхонага тушиш частотасини  камайиши орқали 1 нафар касалланган беморларга нисбатан тўғри тактикани олиб бориш 1 нафар бемор бола ҳисобига 1.626.300 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: ишлаб чиқилган махсус парвариш ва назорат усулларининг ҚДнинг 1-тури билан касалланган болаларда қўлланилиши қондаги қанд миқдорини декомпенсация давридаги болалар орасида 14,1±0,73 дан 12,5 ±1,21 гача, ўсмирлар орасида 13,3±0,77 дан, 8,9±0,95 гача  камайтириши ва қондаги  HbA1c (гликирланган гемоглобин) миқдорини болаларда 9,2±0,60 дан 9,0±0,44 гача, ўсмирларда эса 10,5±0,61дан 8,7±0,29 гача камайтириши орқали клиник жиҳатдан ҳаёт сифатининг яхшиланишига олиб келиши Тошкент шахар Миробод тумани Марказий кўп тармоқли поликлиникаси бўйича 23.10.2023 йилдаги 1295-14-199-ТБ/2023-сонли хамда Тошкент вилояти Эндокринология диспансерида 20.10.2023 йилдаги №50-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликни ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган  махсус парвариш ва назорат усулларининг қўлланилиши  ва ҳамширалар томонидан юритиладиган кундаликни йўлга қўйилиши бирламчи тиббий санитария муассасаларида қандли диабет 1-тури билан касалланган болаларни назорат қилинишини такомиллаштиради, хавф омиллари ривожланишини олдини олади ва даволаш сифатини яхшилайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1-турдаги ҚД билан касалланган болаларни оила ҳамширалари томонидан парвариш қилиш (оила тиббиёт хамишираларини «Профилактика мактабларида ўқитиш», мувозанатлаштирилган «Таомнома», қандли диабет билан касалланган болаларни парваришлашда «Хамширалар парвариш кундалиги»ни юритилиши) орқали беморларга тўғри даво воситалари қўлланилган ва беморларда гипогликемия ва гипергликемия холатлари сезиларли даражада бартараф этилган. Беморларда бундай парвариш усулларини олиб борилишини танлаш  беморни шифохонага тушишини камайиши имконини беради. Бунда  беморниниг стационарда даволаниши учун сарф қилинадиган ҳаражати  ва шуни хисобига  бир нафар беморга сарф қилинадиган харажати 62 нафар беморга 100.830.600 сўм ортиқча сарф харажатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Тиббий бригада хамширалар учун «Профилактика мактаблари» ўқув машғулотлари, «Хамширалик парвариш кундалиги» ва мувозанатлаштирилган «Таомнома» ишлаб чиқилганлиги болалар ва ўсмирлар орасида қандли диабетнинг 1-турини асоратларини камайишига олиб келганлиги орқали  1 нафар бемор бола ҳисобига 1.626.300 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган.  
учинчи илмий янгилик: болаларда ҚДнинг иккиламчи профилактикаси учун ишлаб чиқилган харакат алгоритмини ҳамширалар томонидан бирламчи тиббиёт тизимида қўллаш орқали беморларнинг қонида қанд ва гликирланган гемоглобин миқдорларининг меъёрлашиши, ҳаётий фаоллигини ошиши, психологик ҳолатининг яхшилашиши, ижтимоий мослашувчанлигини юзага келиши Тошкент шаҳар  Миробод  тумани Марказий кўп тармоқли поликлиникаси бўйича 23.10.2023 йилдаги  1295-14-199-ТБ/2023-сонли хамда Тошкент вилояти Эндокринология диспансерида  20.10.2023 йилдаги №50-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган алгоритмлар ва  комплекс ёндашувлардан самарали фойдаланиш эрта  болалик давридаги  ногиронлик сонини камайтиради, жисмоний фаолликни оширади, ота-оналар томонидан болаларни парваришлашга бўлган гиперталабни камайтиради, ҳаёт сифатини оширади, психологик ҳолатини яхшилайди ва ижтимоий мослашувчанликни юзага келиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  бемор болаларни парваришлашда тиббий бригада ҳамширалари учун ишлаб чиқилган харакат алгоритмини  хамширалар томонидан бирламчи тиббиёт тизимида қўллаш орқали беморларни  қонида қанд ва гликирланган гемоглобин миқдорларининг меъёрлашиши, ҳаётий фаоллигини ошиши, психологик ҳолатининг яхшилашиши, ижтимоий мослашувчанлигини юзага келиши  орқали беморни шифохонага тушиш  частотаси камайиши имконини беради ва шуни хисобига  62 нафар беморга 100.830.600 сўм ортиқча сарф харажатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: :  бемор болаларни парваришлашда тиббий бригада ҳамширалари учун ишлаб чиқилган харакат алгоритмини  хамширалар томонидан бирламчи тиббиёт тизимида қўллаш орқали беморларни  қонида қанд ва гликирланган гемоглобин миқдорларининг меъёрлашиши, ҳаётий фаоллигини ошиши, психологик ҳолатининг яхшилашиши, ижтимоий мослашувчанлигини юзага келиши  орқали  1 нафар бемор бола ҳисобига 1.626.300 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: оилавий ҳамшираларни ҚД билан касалланган болалар ва ўсмирларни уй шароитида парвариш қилиш бўйича ўқув курсларида мувозанатлаштирилган таомнома асосида озиқлантириш ҳамда ўз-ўзини парваришлаш бўйича мақсадли тайёрлаш, ҚДни иккиламчи профилактикаси чора-тадбирлари алгоритмидан фойдаланиш, беморларда асоратларнинг олдини олиш ва умумий ҳолатининг яхшиланишига олиб келиши Тошкент шахар  Миробод  тумани Марказий кўп тармоқли поликлиникаси бўйича 23.10.2023 йилдаги  1295-14-199-ТБ/2023-сонли хамда Тошкент вилояти Эндокринология диспансерида  20.10.2023 йилдаги №50-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган.  Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  оилавий ҳамшираларни ҚД билан касалланган болалар ва ўсмирларни уй шароитида парвариш қилиш бўйича ўқув курсларида мувозанатлаштирилган таомнома асосида озиқлантириш ҳамда ўз-ўзини парваришлаш бўйича мақсадли тайёрлаш, бемор болалар ва ота-оналарни билим даражасини сезиларли даражада оширади, ота-она ва бемор болаларни  тиббий бригада ҳамширалари билан янада кўпроқ мулоқотда бўлишни таъминлайди, беморларни ҳамшираларга бўлган ишончини орттиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: оилавий ҳамшираларни ҚД билан касалланган болалар ва ўсмирларни уй шароитида парвариш қилиш бўйича ўқув курсларида мувозанатлаштирилган таомнома асосида озиқлантириш ҳамда ўз-ўзини парваришлаш бўйича мақсадли тайёрлаш уларни тиббий  бригада ҳамширалари томонидан амбулатор ва уй  шароитида  парвариш қилинишини комплекс даво жараёнида қўлланилиши дори-дармон билан даволаш курсини камайтириб, шифохона хисобига сарф қилинган харажатлар тўлов миқдорини 62 нафар беморга бир йилда 100.830.600 сўмга иқтисод қилиш  имконини берган. Хулоса: оилавий ҳамшираларни ҚД билан касалланган болалар ва ўсмирларни уй шароитида парвариш қилиш бўйича ўқув курсларида мувозанатлаштирилган таомнома асосида озиқлантириш ҳамда ўз-ўзини парваришлаш бўйича мақсадли тайёрлаш, ҚДни иккиламчи профилактикаси чора-тадбирлари алгоритмидан фойдаланиш, беморларда асоратларнинг олдини олиш ва умумий ҳолатининг яхшиланиши  орқали  1 нафар бемор бола ҳисобига 1.626.300 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган.