Бакиев Бекпулат Комиловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Спортчиларда тизза бўғими латерал менискнинг шикастлар ва тизза ости мушаги пайи энтезопатияларининг диагностикаси ва даволаниши”, 14.00.22-Травматология ва ортопедия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатига олинган рақам: B2017.1.PhD/Tib90.
Илмий раҳбар: Ирисметов Мурод Эргашевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган травматология ва ортопедия илмий – амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган травматология ва ортопедия илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.12.2019.Tib.62.01
Расмий оппонентлар: Умаров Файзулла Хабибуллаевич, тиббиёт фанлари доктори; Ҳамраев Алишер Шахобович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II.    Тадқиқотнинг мақсади: тизза бўғимининг латерал мениски шикастланиши ва тизза ости мушак пайининг энтезопатиясини ўткир, сурункали даврига кўра диагностикаси ва жароҳатланган турини инобатга олиб, хирургик усулини яратиш орқали даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси жароҳати бўлган спортчиларда клиник (менисэктомиядан кейинги оғриқ синдроми, операциядан олдинги оғриқларнинг йўқолмаганлиги) ва МРТ, артроскопик текширувлар ёрдамида, тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи гипертрофияси, шиш, қисман ёки тўлиқ некрозланганлигини аниқланиши исботланган;
тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси жароҳати бўлган беморларни артроскопия ёрдамида мушак пайи жароҳатланганлиги ва тўқиманинг зарарланганлигига қараб, ишлаб чиқилган хирургик даволаш тактикаси тизза бўғими фаолиятини эрта тикланишга ёрдам беради, натижада асоратлар (оғриқ синдроми, артроз) ва реоперация амалиётини олдини олиниши исботланган;
тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи жароҳатининг ўткир даврида мениск тоғай тўқималари некрози ривожланиши билан бирга келмаслиги, икки ойгача бўлган беморларда морфологик ўзгаришлар, қисман капсулага бириккан қисмида некрозга учраган мениск коллаган толалари, оралиқ моддаси, хондроцитларда реактив яллиғланиш, регенерацияланмаган тизза ости мушаги пайида реактив патологик ўзгаришлар бўлиши ва жароҳатлар сурункали кечганда яъни икки ойдан кейинги даврда, латерал менискда думалоқ ядроли, яққол цитоплазмали хондроцитлар тўпланиши, коллаген толалар юмшалиши, микронекротик зоналар ва фрагментацияси исботланган;
тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси эрта ташхисланиши ва жароҳатнинг даврига қараб артроскопик даво усулларининг қўлланилиши яъни жароҳатнинг ўткир даврида, тақимости мушак пайининг зарарланган қисмини қисман синовэктомияси, жароҳатнинг икки ойгача бўлган вақтида, некрозга учраган мениск толалари некроэктомияси, регенерацияланмаган патологик ўзгаришлар бўлган тизза ости мушаги пайини қисман олиб ташлаш ва жароҳат сурункали кечганда эса микронекротик зоналар ва фрагментациялар эктомияси амалиётларни бажарилиши тизза бўғимини анатомик, функционал ҳолатларга тўлиқ тикланиши ва асоратлар камайиши исботланган.
IV.    Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Республика ихтисослаштирилган травматология ва ортопедия илмий-амалий тиббиёт маркази Эксперт кенгашининг 2022 йил 9 сентябрдаги даги 8 н-р/962-сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғликни сақлаш вазирлигига Республика ихтисослаштирилган травматология ва ортопедия илмий-амалий марказининг 2023 йил 28 ноябрдаги 03/31-сон хати юборилган):
биринчи илмий янгилик: Тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси жароҳати бўлган спортчиларда клиник (менисэктомиядан кейинги оғриқ синдроми, операциядан олдинги оғриқларнинг йўқолмаганлиги), инструментал УТТ, МРТ ва артроскопик текширувлар ёрдамида, тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи гипертрофияси, шиш, қисман ёки тўлиқ некрозланганлигини аниқлаш Хоразм (18.05.2022 й.) ва Самарқанд (28.05.2022 й.) вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази клиникалари амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: • клиник мезонларини (операциядан олдинги оғриқларнинг йўқолмаганлиги, менисэктомиядан кейинги оғриқ синдроми) ишлаб чиқиш эрта ташхислаш, эрта патологик жараёнга шубҳа қилиш ва инструментал УТТ, МРТ, артроскопик текширувлар ёрдамида, тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи гипертрофияси, шиш, қисман ёки тўлиқ некрозланганлигини аниқлаш, тизза бўғими жароҳатларини тўлиқ ташхислаш имконияти туфайли 78,3% эрта операция муолажаларини танлашга имкон беради; • жароҳатларнинг ўткир ва сурункали даврларини аниқланиши артроскопик хирургик усулларни танлаш, қайта жарроҳлик муолажасини амалга оширишлар сони 89,2% гача қисқартиришга имкон беради; Таклиф этилган текшириш усулларидан фойдаланиш тизза ости мушак пайининг энтезопатияси ва тизза бўғими латерал менискининг шикастланишини ташхислаш сифатини яхшилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) Юқоридаги кўрсатмалар бўйича даволанган беморларнинг эрта ташхислашни бошлаш уларнинг вертикализацияси тезлаштиради ва кейин операция муолажаларни 2,0 ой эрта амалга ошириш имконини беради. 2) Юқорида келтирилган мезонлар орқали операциядан олдин жароҳатланган қисмининг қай даражада жароҳатланганлигини эътиборга олиб операция жараёнини аниқлашга имкон беради. Хулоса: клиник, инструментал УТТ, МРТ артроскопия ёрдами билан тизза ости мушак пайининг энтезопатияси ва тизза бўғими латерал менискининг шикастланишини эрта ташхислаш, жарроҳлик муолажаси ҳажмини аниқлаш 1та бемор учун 4480000 сўм иқтисод қилишга имкон берди.
иккинчи илмий янгилик: тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси жароҳати бўлган беморларни артроскопия ёрдамида мушак пайи жароҳатланганлиги ва тўқиманинг зарарланганлигига қараб, ишлаб чиқилган хирургик даволаш тактикаси тизза бўғими фаолиятини эрта тикланишга ёрдам беради, натижада асоратлар (оғриқ синдроми, артроз) ва реоперация амалиётини олдини олиниши; Хоразм (18.05.2022 й.) ва Самарқанд (28.05.2022 й.) вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази клиникалари амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: • жарроҳлик даволаш усулини ишлаб чиқиш оёқ ўқини тўғирлаш, жарроҳлик аралашуви вақтини қисқартириши, эрта реабилитация бошлаш ва тизза бўғимлари функциясини тўлиқ тиклаш имконияти туфайли қониқарсиз натижалар улушини 3,1% гача камайтиришга имкон беради; • юмшоқ тўқималарга кам жароҳат етказиш, асоратларнинг камайиши, стационар даво муддатининг қисқариши, реабилитация муддатларининг камайиши, 91,2% яхши натижалар олиш имконини беради; • таклиф этилган жарроҳлик даволаш усулидан фойдаланиш тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси жароҳатини ташхислаш ва хирургик даволаш сифатини яхшилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) беморнинг шифохонада ётиш даври учун: - беморнинг шифохонада ётиш муддатини 7 кундан 3 кунгача қисқартиртириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори тахминан 1млн 280 минг сўмга камайтирди (шифохонада 1 кун қолиш 320000 сўмни ташкил қилади). - қайта операцияси билан тақлид этилган жарроҳлик муолажасининг фарқи 1600000 сўм иқтисод қилишга имкон беради; - қайта операция муолажасини ишлатмаслик эса ўз навбатида фарқи 7480000 сўмни ташкил этади. 2) юқоридаги кўрсатмалар бўйича даволанган беморларнинг эрта реабилитациясини бошлаш уларнинг соғломлашиш тезлаштиради ва ногиронлик сабабларини бартараф этиш имконини беради. Хулоса: артроскоп ёрдами тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси жароҳати бўлган беморларни, тақимости мушак пайи синовэктомияси, латерал мениск синовменискэктомияси қилиш орқали амалга ошириладиган жарроҳлик амалиёти 1та бемор учун 7480000 сўм иқтисод қилишга имкон берди.
учинчи илмий янгилик: тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи жароҳатининг ўткир даврида мениск тоғай тўқималари некрози ривожланиши билан бирга келмаслиги, икки ойгача бўлган беморларда морфологик ўзгаришлар, қисман капсулага бириккан қисмида некрозга учраган мениск коллаган толалари, оралиқ моддаси, хондроцитларда реактив яллиғланиш, регенерацияланмаган тизза ости мушаги пайида реактив патологик ўзгаришлар бўлиши ва жароҳатлар сурункали кечганда яъни икки ойдан кейинги даврда, латерал менискда думалоқ ядроли, яққол цитоплазмали хондроцитлар тўпланиши, коллаген толалар юмшалиши, микронекротик зоналар ва фрагментацияси Хоразм (18.05.2022 й.) ва Самарқанд (28.05.2022 й.) вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази клиникалари амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: • клиник, УТТ, МРТ, гистоморфологик ва артроскопия маълумотларини таҳлил қилиш асосида ишлаб чиқилган алгоритмдан фойдаланиб, тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи жароҳати даволашнинг клиник, функционал ва анатомик натижаларини яхшилади, жарроҳлик ва умумий даволаниш вақтини қисқартирди, эрта реабилитацияни бошлаш ва тизза бўғими функциясини тўлиқ тиклаш имконини берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи жароҳатини диагностикаси ва унинг морфологик текширувларга асосланиб қабул қилинган алгоритмини УТТ, МРТ ва артроскопия билан тўлдириш тавсия этилиши, УТТ, МРТ ва артроскопик текширувларга кўра, тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи жароҳати бўлган беморларни жарроҳлик даволаш усулини танлаш учун ишлаб чиқилган алгоритм травмадан кейинги асоратларни олдини олиш учун тўғри жарроҳлик даволаш тактикасини танлашга имкон бериш натижасида ногиронлик даражасини пасайтириш иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи жароҳатини хирургик даволашнинг такомиллаштирилган каминвазив усулини танлаш тактикасини қўллаш ҳисобига маблағларни иқтисод қилишга имкон берган. Такрор артроскоп ёрдами тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси жароҳати бўлган беморларни, тақимости мушак пайи такрор синовэктомияси, латерал мениск такрор синовменискэктомияси қилиш орқали амалга ошириладиган жарроҳлик амалиёти 1та бемор учун 6876000 сўм иқтисод қилишга имкон берди.
тўртинчи илмий янгилик: тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси эрта ташхисланиши ва жароҳатнинг даврига қараб артроскопик даво усулларининг қўлланилиши яъни жароҳатнинг ўткир даврида, тақимости мушак пайининг зарарланган қисмини қисман синовэктомияси, жароҳатнинг икки ойгача бўлган вақтида, некрозга учраган мениск толалари некроэктомияси, регенерацияланмаган патологик ўзгаришлар бўлган тизза ости мушаги пайини қисман олиб ташлаш ва жароҳат сурункали кечганда эса микронекротик зоналар ва фрагментациялар эктомияси амалиётларни бажарилиши тизза бўғимини анатомик, функционал ҳолатларга тўлиқ тикланиши ва асоратлар камайиши Хоразм (18.05.2022 й.) ва Самарқанд (28.05.2022 й.) вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази клиникалари амалиётига жорий этилди.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: • артроскопиядан фойдаланиш тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси бўлган беморларнинг жарроҳлик усулида даволаш кўрсаткичларини кенгайтиради ва 91,2% ҳолларда яхши натижаларга эришишга имкон беради, бу эса жарроҳлик амалиёти вақтида тўқималарнинг камроқ шикастланиши, минимал асоратлар, стационар даволанишнинг қисқа муддати ва тизза бўғимининг клиник, функционал тикланиш вақтини қисқартириш билан даволаш сифатини яхшилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) беморнинг шифохонада ётиш даври учун: - беморнинг шифохонада ётиш муддатини 7 кундан 3 кунгача қисқартиртириб, шифохонада тўлов миқдори тахминан 1280000 сўмга камайтирди (шифохонада 1 кун қолиш 320000 сўмни ташкил қилади эндопротезлаш операцияси билан тақлид этилган жарроҳлик муолажасининг фарқи 1600000 сўм иқтисод қилишга имкон беради; - имплантлар ишлатмаслик эса ўз навбатида фарқи 5200000 сўмни ташкил этади. 2) юқоридаги кўрсатмалар бўйича даволанган беморларнинг эрта реабилитациясини бошлаш уларнинг вертикализацияси тезлаштиради ва кейинчалик ногиронлик сабабларини бартараф этиш имконини беради. Хулоса: артроскопия билан тизза бўғими латерал мениск жароҳати ва тақимости мушак пайи энтезопатияси жароҳати бўлган беморларни, тақимости мушак пайи синовэктомияси, латерал мениск синовменискэктомияси қилиш орқали амалга ошириладиган жарроҳлик амалиёти 1та бемор учун 7480000 сўм иқтисод қилишга имкон берди.