Махмудов Артур Ахмаджонович
фалсафа доктори (PhD) диссертaцияси ҳимояси  ҳақида эьлон

I.    Умумий  маьлумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Сон суяги бошчаси COVID-19 билан боғлиқ  асептик некрозини клиник кечиши, ташҳиси ва истиқболини баҳолаш усулларини такомиллаштириш» 14.00.22-Травматология ва ортопедия (тиббиёт фанлари).
Дисссртация мавзуси руйхатга олинган рақам: В2023.1.PhD/Tib3393.
Илмий рахбар: Ирисметов Муроджон Эргашевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган травматология ва ортопедия илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган травматология ва ортопедия илмий-амалий тиббиёт маркази,  DSc.04/30.12.2019.Tib.62.01.
Расмий оппонентлар: Хўжаназаров Илхом Эшқулович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Закирова Умида Иркиновна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат  тиббиёт инситути.
Диссертациянинг йўналиши амалий ахамиятга молик.
II.    Тадқиқотнинг мақсади сон суяги бошчасининг  COVID-19 билан боғлиқ асептик некрозини клиник кечиши, ташҳиси ва истиқболини клиник, генетик, морфологик баҳолашдан иборат.
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бора ўзбек популяциясида МТHFR , МТRR ва МТR каби фолат циклига оид генлар полиморфизмлари аниқланган ва уларнинг сон суяги бошчасида аваскуляр некроз билан ассоциaцияси исботланган;
илк бора сон суяги бошчаси аваскуляр некрози ва МТHFR гени С677Т ва МТRR гени А66Г  полиморфизмлари сурункали ичиш ва чекиш одатларининг салбий таъсирига синтропик тарзда COVID-19  алоқадор асептик некроз ривожланишида аҳамияти мавжудлиги исботланган;
текширилган генлардаги специфик полиморфизмлар ва касалликнинг клиник даражаси ва касаллардаги стероид препаратлар қўлланиш давомийлиги ва дозасига боғлиқ равишда, минор аллел тутувчи беморларда касаллик ривожланишига мойиллик мавжудлиги аниқланган;
COVID-19  га боғлиқ аваскуляр некроз ва COVID-19  га боғлиқ бўлмаган коксартроз натижасида ривожланган асептик некроз ва туғма диспластик асептик некроз касалликларининг генетик ва морфологик ўхшашликлар мавжудлиги хамда специфик хусусиятлари мавжуд эмаслиги исботланган.
IV.    Тадқиқот натижаларининг  жорий қилиниши.
Республика ихтисослаштирилган травматология ва ортопедия илмий-амалий маркази Эксперт кенгашининг 03/35-сон 24.01.2024 йилдаги хулосасига кўра:
биринчи илмий  янгилик: илк бора ўзбек популяциясида МТHFR , МТRR ва МТR каби фолат циклига оид генлар полиморфизмлари аниқланган ва уларнинг сон суяги бошчасида аваскуляр некроз билан ассоциaцияси исботланган. Натижалар Жиззах вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази клиник шифохонаси (24.11.2023й.; №33) ва Республика ихтисослаштирилган тарвматологяи  ва ортопедия илмий амлий тиббиёт маркази Самарқанд филиали (21.11.2023 й.; №82-1) амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: •  COVID-19 билан касалланган ва постковид синдроми мавжуд беморларда сон суяги бошчаси асептик некрози аниқланиши ошиб бораётганлигини инобатга олган ҳолда, беморларда касалликка нисбатан ирсий мойиллик фенотипини яратувчи ген полиморфизмларини аниқлаш, уларда COVID-19 ўткир даврида ва ундан кейин специфик профилактик амалиётлар (физиотерапия, қўшимча витамин Д ва B12, хамда фолат кислотасин қўллаш ва антикоагулянт дори воситаларини профилактик дозада қабул қилиш)ини бажариш орқали асептик некроз ривожланиш эҳтимолини камайтиришга эришиш мумкин.  Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) беморнинг эрта касалликка олиб келувчи омилни аниқлаш орқали беморларда эрта касалликка мойиллиги аниқланади ва бирламчи профилактика амалиётини аниқлаб беради. Бунинг оқибатида касалланиш эҳтимоли камайиши  орқали жамиятга касалланиш туфайли сарф харажатлар камаяди: - беморнинг шифохонада касалликнинг эрта босқичларида 10 кун стaционар консерватив даволаниши 4500000 сўм тежалади. -    бемор 3 ойлик амбулатор даво пайтида кескин ҳаракат чекланиши оқибатида вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги туфайли ўртача ойлик иш ҳақи 3 ойда 960,000 сўм иш билан таъминловчи ташкилотларга (ўртача 1 ойлик иш ҳақи – 3200000 сўм) харажат тежалади. Хулоса: беморнинг эрта ташҳисланиши туфайли беморнинг шифохонада касалликнинг эрта босқичларида 10 кун стaционар консерватив даволаниши 4500000 сўм тежалади ва бемор 3 ойлик амбулатор даво пайтида кескин ҳаракат чекланиши оқибатида вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги туфайли ўртача ойлик иш ҳақи 3 ойда 9600000 сўм иш билан таъминловчи ташкилотларга (ўртача 1 ойлик иш ҳақи – 3200000 сўм) харажат тежалади.
иккинчи илмий янгилик:  илк бора сон суяги бошчаси аваскуляр некрози ва МТHFR гени С677Т ва МТRR гени А66Г  полиморфизмлари сурункали ичиш ва чекиш одатларининг салбий таъсирига синтропик тарзда COVID-19  алоқадор асептик некроз ривожланишида аҳамияти мавжудлиги исботланган. Натижалар Жиззах вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази клиник шифохонаси (24.11.2023й.; №33) ва Республика ихтисослаштирилган тарвматологяи  ва ортопедия илмий амлий тиббиёт маркази Самарқанд филиали (21.11.2023 й.; №82-1) амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) беморнинг эрта касалликка олиб келувчи синтропик тарзда COVID-19 сурункали ичиш ва чекиш одатларининг салбий таъсирига алоқадор омилни аниқлаш орқали беморларда эрта касалликка мойиллиги аниқланади ва бирламчи профилактика амалиётини татбиқ этишга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: касалланишга олиб келувчи зарарли омилларни камайтиришга имкон беради: - беморнинг шифохонада касалликнинг эрта босқичларида 10 кун стaционар консерватив даволаниши 4500000 сўм тежалади. -   зарарли сурункали омилларни камайиши туфайли ёндош касалликлар ривожланиши камаяди, бемор энг камида 1 ойлик амбулатор даво пайтида кескин ҳаракат чекланиши оқибатида вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги туфайли ўртача ойлик иш ҳақи 1 ойда 320.000 сўм иш билан таъминловчи ташкилотларга (ўртача 1 ойлик иш ҳақи – 3200000 сўм) харажат тежалади. Хулоса: беморнинг эрта ташҳисланиши туфайли беморнинг шифохонада касалликнинг эрта босқичларида 10 кун стaционар консерватив даволаниши 4500000 сўм тежалади ва  зарарли сурункали омилларни камайиши туфайли ёндош касалликлар ривожланиши камаяди, бемор энг камида 1 ойлик амбулатор даво пайтида кескин ҳаракат чекланиши оқибатида вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги туфайли ўртача ойлик иш ҳақи 1 ойда 3200000 сўм иш билан таъминловчи ташкилотларга (ўртача 1 ойлик иш ҳақи – 3200000 сўм) харажат тежалади.
учинчи илмий янгилик: текширилган генлардаги специфик полиморфизмлар ва касалликнинг клиник даражаси ва касаллардаги стероид препаратлар қўлланиш давомийлиги ва дозасига боғлиқ равишда, минор аллел тутувчи беморларда касаллик ривожланишига мойиллик мавжудлиги аниқланган. Натижалар Жиззах вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази клиник шифохонаси (24.11.2023й.; №33) ва Республика ихтисослаштирилган тарвматологяи  ва ортопедия илмий амлий тиббиёт маркази Самарқанд филиали (21.11.2023 й.; №82-1) амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) беморнинг эрта касалликка олиб келувчиси омилни аниқлаш орқали беморларда эрта касалликка мойиллиги аниқланади ва бирламчи профилактика амалиётини аниқлаб беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: касалланиш эҳтимоли камайиши  орқали жамиятга касалланиш туфайли сарф харажатлар камаяди: - беморнинг шифохонада касалликнинг эрта босқичларида 10 кун стaционар консерватив даволаниши 4500000 сўм тежалади.  -    бемор 3 ойлик амбулатор даво пайтида кескин ҳаракат чекланиши оқибатида вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги туфайли ўртача ойлик иш ҳақи 3 ойда 9600000 сўм иш билан таъминловчи ташкилотларга (ўртача 1 ойлик иш ҳақи – 3200000 сўм) харажат тежалади. Хулоса: беморнинг эрта ташҳисланиши туфайли беморнинг шифохонада касалликнинг эрта босқичларида 10 кун стaционар консерватив даволаниши 4500000 сўм тежалади ва бемор 3 ойлик амбулатор даво пайтида кескин ҳаракат чекланиши оқибатида вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги туфайли ўртача ойлик иш ҳақи 3 ойда 9600000 сўм иш билан таъминловчи ташкилотларга (ўртача 1 ойлик иш ҳақи – 3200000 сўм) харажат тежалади.
тўртинчи илмий янгилик:  COVID-19  га боғлиқ аваскуляр некроз ва COVID-19  га боғлиқ бўлмаган коксартроз натижасида ривожланган асептик некроз ва туғма диспластик асептик некроз касалликларининг генетик ва морфологик ўхшашликлар мавжудлиги хамда специфик хусусиятлари мавжуд эмаслиги исботланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) беморнинг асептик некроз касаллигини хирургик даволаш сони камайишига олиб келади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги касалликни хирургик стaционар даволаш сарф харажатлар камаяди: - беморнинг шифохонада касалликнинг 10 кун стaционар хирургик даволаниши ўртача давлатга 3600000 сўм тежалади -    бемор 1 ойлик хирургик даволашдан сўнг амбулатор даво пайтида кескин ҳаракат чекланиши оқибатида вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги туфайли ўртача ойлик иш ҳақи 1 ойда 3200000 сўм иш билан таъминловчи ташкилотларга (ўртача 1 ойлик иш ҳақи – 3200000 сўм) харажат тежалади. Хулоса: беморнинг эрта ташҳисланиши туфайли беморнинг шифохонада касалликнинг эрта босқичларида 10 кун стaционар консерватив даволаниши 4500000 сўм тежалади ва бемор 3 ойлик амбулатор даво пайтида кескин ҳаракат чекланиши оқибатида вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги туфайли ўртача ойлик иш ҳақи 3 ойда 9600000 сўм иш билан таъминловчи ташкилотларга (ўртача 1 ойлик иш ҳақи – 3200000 сўм) харажат тежалади.