Азизова Гулноза Камолиддин қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Болаларда глютен кўтара олмасликнинг турли кўринишларида ичак барьери роли”, 14.00.09 – Педиатрия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: В2020.4.PhD/Tib1518.
Илмий раҳбар: Камилова Алтиной Турсунбаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Хаджиметов Абдугафур Аҳатович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шамансурова Элмира Амануллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ошириш маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади болаларда глютен кўтара олмасликнинг турли кўринишларида овқат ҳазм қилиш ва сўрилиш бузилишларининг хусусиятлари ва механизмларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ошқозон-ичак диспепсияси бўлган болалар орасида глютенга боғлиқ касалликлар: целиакия, буғдойга аллергия ва целиакия бўлмаган глютенга сезгирлик тарқалиши даражаси аниқланган;
целиакияли беморларда ҳазм бўлишининг барча босқичларида ҳазм бўлиш транспорт конвейери функциясининг сезиларли пасайиши аниқланган, целиакияли ва целиакия бўлмаган глютенга сезгирлиги бўлган беморларда ингичка ичакнинг шиллиқ-эпителиал тўсиғининг ўтказувчанлигининг ортиши, қаттиқ бирикма очилиши ва структур-функционал тавсифли ўзгаришлари исботланган;   
буғдой аллергияси ва целиакия бўлмаган глютенга сезгирлиги учун периферик мембрананинг зич контактлари оқсилларининг ҳолатини баҳолаш ва синама орқали маннитол/лактулоза нисбатини баҳолаш орқали элиминация диетасининг кенгайиши ва давомийлиги кўрсаткичлари мезонлари ишлаб чиқилган;
минтақавий ҳусусиятлар ва ташхис қўйиш имкониятларидан келиб чиққан ҳолда болаларда глютенга боғлиқ касалликларнинг босқичли ташхислаш алгоритми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий-амалий тиббиёт марказиининг 2024 йил 08 январдаги 1-сон Эксперт кенгаши хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий-амалий тиббиёт марказининг 2024 йил 05 январдаги 01/01-14-а сонли хат юборилган):
биринчи илмий янгилик: целиакияли беморларда ҳазм бўлишининг барча босқичларида ҳазм бўлиш транспорт конвейери функциясининг сезиларли пасайиши аниқланган; целиакияли ва целиакия бўлмаган глютенга сезгирлиги бўлган беморларда ингичка ичакнинг шиллиқ-эпителиал тўсиғининг ўтказувчанлигининг ортиши, қаттиқ бирикма очилиши ва структур-функционал ўзгаришлари билан кечиши исботланган ва Жиззах вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 18.07.2023 йилдаги №77-сонли буйруқ хамда Самарқанд вилояти бўйича 31.07.2023 №119-u-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: фекал зонулин ва лактулоза-маннитол синамасини ўтказиш целиакия ва целиакия бўлмаган буғдойга сезгирлик ташҳисида тор йўналишдаги фармакологик профилактикасини ўтказиш имконини берди, бу эса том маънода глютенга боғлиқ касалликлар диагностикасини яхшилаш ва уни даволаш самарадорлигини бахолашни минимал иқтисодий сарф-ҳаражатлар ёрдамида ўтказиш имконини берди, бу эса болалар ҳаёти сифатини яхшилайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: фекал зонулин ва лактулоза-маннитол синамасини ўтказиш целиакия ва целиакия бўлмаган глютенга сезгирлик ташхисида ўз вақтида глютенсиз парҳез давосини қўллаш орқали стационар даволаниши учун сарф қилинадиган харажат 1 нафар бемор учун 366 355 сўмни ташкил қилган, 91 нафар бемор учун 33 338 305 сўм харажатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: целиакияли ва целиакия бўлмаган глютенга сезгирлиги бўлган беморларда фекал зонулин аниқлаш диагностик таҳлилини жорий этиш натижасида болаларда ичак ўтказувчанлигини аниқлаш 1 нафар бемор ҳисобидан 1 кунга 366 355 сўм бюджет маблағларни иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: буғдой аллергияси ва целиакия бўлмаган глютенга сезгирлиги учун периферик мембрананинг зич бирикмалардаги оқсилларнинг ҳолатини ва синама орқали маннитол/лактулоза нисбатини баҳолаш орқали элиминацион парҳезнинг кенгайиши ва давомийлиги кўрсаткичлари мезонлари ишлаб чиқилган ва Жиззах вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 18.07.2023 йилдаги №77-сонли буйруқ хамда Самарқанд вилояти бўйича 31.07.2023 №119-u-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: олинган натижаларни амалиётда қўллаш болаларда глютенга боғлиқ касалликлар, буғдойга аллергия ва целиакия бўлмаган глютенга сезгирлик ташхисларида олиб борилаётган глютенсиз парҳез сифатини баҳолаш ва парҳез давомийлигини аниқлаш имкониятини берди шунингдек, касаллик динамикасини аниқлаш, болаларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш ва ногиронликлар сонини камайтириш имкониятини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: олинган натижаларни амалиётда қўллаш болаларда глютенга боғлиқ касалликларни ташхислашни яхшилаш ва глютенсиз парҳезни тўғри олиб бориш натижасида шифохонада қолиш муддатини қисқартириш орқали стационар даволаниши учун сарф қилинадиган харажат 1 нафар бемор учун 366 355 сўмни ташкил қилган, 61 нафар бемор учун 22 347 655 сўм харажатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: ишлаб чиқилган болаларда глютенга боғлиқ касалликларни олиб боришда глютенсиз парҳез сифатини баҳолаш ва парҳез давомийлигини аниқлаш 1 нафар бемор ҳисобидан 1 кунга 366 355 сўм бюджет маблағларни иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: минтақавий ҳусусиятлар ва ташхис қўйиш имкониятларидан келиб чиққан ҳолда болаларда глютенга боғлиқ касалликларнинг босқичли ташхислаш алгоритми ишлаб чиқилган ва Жиззах вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 18.07.2023 йилдаги №77-сонли буйруқ хамда Самарқанд вилояти бўйича 31.07.2023 №119-u-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ишлаб чиқилган ташхислаш алгоритми глютенга боғлиқ касалликларни ўз вақтида аниқлаш ва кузатилиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш орқали самарали даволаш тактикасини белгилаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: глютенга боғлиқ касалликларнинг ташхислаш алгоритмини ишлаб чиқиш натижасида болаларда глютенга боғлиқ касалликларни эрта ташхислаш ва целиакия, буғдойга аллергия ва целиакия бўлмаган глютенга сезгир бўлган беморларда глютенсиз парҳезни қўлланилиши орқали шифохонада қолиш муддати қисқартирилди ва стационар даволаниши учун сарф қилинадиган харажат 1 нафар бемор учун 366 355 сўмни ташкил қилган, 130 нафар бемор учун 47 626 150 сўм харажатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: ишлаб чиқилган болаларда глютенга боғлиқ касалликларни эрта ташхислаш алгоритмини амалиётга тадбиқ этиш болалар орасида глютенга боғлиқ касалликларни аниқ ташҳислаш орқали 1 нафар бемор ҳисобидан 1 кунга 366 355 сўм бюджет маблағларни иқтисод қилиш имконини берган.