Эгамов Бунёдбек Жуманазаровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Неонатал даврда аспирацион синдромдан вафот этган чақалоқлар буйрагининг морфологияси», 14.00.02 – Морфология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Tib3719.
Илмий раҳбар: Хасанова Дилноза Ахроровна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Орипов Фирдавс Суръатович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Нишонов Юсуфжон Нишонович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Акдемик Е.А.Вангер номидаги Перм давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: неонатал даврда аспирация синдромида буйрак тўқимаси ва буйрак микроциркуляцион томирларининг ўзгаришларни баҳолаш, гистологик, гистокимёвий ва морфометрик хусусиятлари мажмуасини асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
аспирацион синдромда буйрак тўқимасидаги морфологик ўзгаришлар бевосита етук ёки чала туғилганлигига ҳамда эрта ёки кеч неонатал даврда учраши билан боғлиқ бўлиб, буйрак таначалари майдони нефронлари кўрсаткичларининг паст даражаси кеч неонатал даврда ҳам чала туғилганларда сақланиб қолиши аниқланган;
аспирация шароитида ишемия ва некроз ҳисобига буйрак таначалари майдонининг кичрайганлиги, буйрак проксимал каналчалари диаметрининг хажми, каналча бўшлиғи ва майдонининг эгаллаганлик даражаси назорат гурухига нисбатан ўртача 1,4 мартагача кичрайганлиги, субкапсулар ва интракортикал нефронларнинг, найчали қисмида эса проксимал ва озроқ даражада дистал нефронларнинг катталашганлиги аниқланган;
буйрак тўқимаси аспирацион синдром натижасида каналчаларда метаболик ацидоз кузатилиб, каналчалар эпителий миқдорининг камайиши, томирлар ўтказувчанлигининг ошиши, интерстициал шиш, функционал фаол соҳаларда томирларнинг кенгайиши, кеч неонатал даврда коптокча ва каналчалари эпителийсида оқсил дистрофияси, шиш ривожланиши ҳисобига буйрак хажми ва вазннинг ошиши исботланган;
массив аспирация шароитида буйракнинг қон томир-тўқима элементларида адаптив реактив ўзгаришлар белгиларининг намоён бўлиши частотасининг таҳлили асосида капиллярларнинг кўпайиши, тизимнинг веноз қисмларида илмоқларнинг деформацияси кузатилиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали эксперт кенгашининг 2024 йил 30 январдаги 155-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассаларига жорий этиш бўйича Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиалининг 2023 йил 30 октябрдаги 118-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган):
биринчи илмий янгилик: аспирацион синдромда буйрак тўқимасидаги морфологик ўзгаришлар бевосита етук ёки чала туғилганлигига ҳамда эрта ёки кеч неонатал даврда учраши билан боғлиқ бўлиб, буйрак таначалари майдони нефронлари кўрсаткичларининг паст даражаси кеч неонатал даврда ҳам чала туғилганларда сақланиб қолиши аниқлангани Хоразм вилояти вилояти патологик анатомия бюроси бўйича 05.07.2023 йилдаги 27/9-сон ҳамда Бухоро вилояти патологик анатомия бюроси бўйича 31.07.2023 йилдаги 37/5-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: аспирацион синдромдан ўлган чақалоқлар буйрак тўқимасидаги морфологик ўзгаришлари чақалоқнинг туғруқ муддатида яъни етук ёки муддатига етмасдан чала туғилганлигига, шу билан биргаликда эрта ёки кеч неонатал даврларда кузатилиши билан боғлиқ бўлиб, буйрак таначалари майдони нефронлари кўрсаткичларининг паст даражаси кеч неонатал даврда ҳам чала туғилганларда хам асфиксияни олдини олишга эътибор қаратиш, профилактика қилиш сифати яхшиланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: аспирацион синдромдан вафот этган чақалоқлар буйрак тўқимасидаги морфологик ўзгаришлари чақалоқнинг етук ёки чала туғилганлигига, шу билан биргаликда эрта ёки кеч неонатал даврларда кузатилиши билан боғлиқ бўлиб, буйрак таначалари майдони нефронлари кўрсаткичларининг паст даражаси, кеч неонатал даврда ҳам чала туғилганларда хам асфиксияни олдини олиш чақалоқни ўткир буйрак етишмовчилиги ва кўплаб полиорган етишмовчилигини олдини олиш орқали ногиронлик нафақаларини камайтириш натижасида иқтисодий самарадорликка эришилади (Хоразм вилояти перинатал маркази ва Хоразм вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази шифохоналарининг прейскурантига кўра чақалоқларни тахлиллари ва дори дармонлари учун ҳаражат 350000-550000 сўмни ташкил қилади. Даволаниш давомийлиги 10 кун). Хулоса: чақалоқларда юзага келадиган асфиксияни олдини олиш ва бирламчи профилактик ёрдамни вақтида бериш бир нафар чақалоқ ҳисобига бюджет маблағларини 3500000-5500000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: аспирация шароитида ишемия ва некроз ҳисобига буйрак таначалари майдонининг кичрайганлиги, буйрак проксимал каналчалари диаметрининг хажми, каналча бўшлиғи ва майдонининг эгаллаганлик даражаси назорат гурухига нисбатан ўртача 1,4 мартагача кичрайганлиги, субкапсулар ва интракортикал нефронларнинг, найчали қисмида эса проксимал ва озроқ даражада дистал нефронларнинг катталашганлиги аниқлангани Хоразм вилояти патологик анатомия бюроси бўйича 05.07.2023 йилдаги 27/9-сон ҳамда Бухоро вилояти патологик анатомия бюроси бўйича 31.07.2023 йилдаги 37/5-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: аспирация шароитида буйрак таначалари ишемия ва некроз ҳисобига майдонининг кичрайиши, буйрак проксимал каналчалари диаметрининг хажми, каналча бўшлиғи ва майдонининг эгаллаганлик даражаси назорат гурухига нисбатан кичрайганлиги, субкапсулар ва интракортикал нефронларнинг, найчали қисмида эса проксимал ва озроқ даражада дистал нефронларнинг катталашганлиги аниқланди. Бу ўз навбатида ўткир буйрак етишмовчилигига олиб келиши билан чақалоқлар ногиронлигини ошишига олиб келади. Аспирацион пневмония ёки аспирацион синдромни олдини олиш ва врачлар назоратида бўлиши юқоридаги ҳавф омилларини камайтиришга эришилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: аспирацион пневмонияни ривожланишини профилактика қилиш ва эрта аниқлаш, аспирацияни олдини олишга қаратилган чора тадбирларни ўз вақтида амалга ошириш, асоратларини башоратлаш сифатини яхшилаш орқали минимал хар бир чақалоқ учун 3500000 сўм иқтисод қилинади (ушбу чақалоқларда асоратли кечиб ўткир буйрак етишмовчилиги ривожланганда гемодиализ муолажасини ўтказиш зарур бўлар эди). Хулоса: пневмонияни ривожланишини профилактика қилиш ва эрта аниқлаш, аспирацияни олдини олишга қаратилган чора тадбирларни ўз вақтида амалга ошириш, асоратларини башоратлаш сифатини яхшилаш бир нафар чақалоқ ҳисобига бюджет маблағларини 3500000-5500000 сўмга иқтисод қилиш имконини беради;
учинчи илмий янгилик: буйрак тўқимаси аспирацион синдром натижасида каналчаларда метаболик ацидоз кузатилиб, каналчалар эпителий миқдорининг камайиши, томирлар ўтказувчанлигининг ошиши, интерстициал шиш, функционал фаол соҳаларда томирларнинг кенгайиши, кеч неонатал даврда коптокча ва каналчалари эпителийсида оқсил дистрофияси, шиш ривожланиши ҳисобига буйрак хажми ва вазннинг ошиши исботлангани Хоразм вилояти патологик анатомия бюроси бўйича 05.07.2023 йилдаги 27/9-сон ҳамда Бухоро вилояти патологик анатомия бюроси бўйича 31.07.2023 йилдаги 37/5-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: буйрак тўқимаси аспирацион синдром натижасида каналчаларда метаболик ацидоз кузатилиб, каналчалар эпителийси сони камайганлиги, томирлар ўтказувчанлиги ошиши, интерстициал шиш, функционал фаол соҳаларида томирларнинг кенгайиши, кеч неонатал даврда коптокча ва каналчалар эпителийларидаги оқсилли дистрофия, шишнинг ривожланиши ҳисобига буйракнинг хажмий ва вазн жиҳатдан катталашишига олиб келишини тўғри ташхислаш ва асоратларни олдини олиш сифати яхшиланиб чақалоқлар аспирацион пневмониясини камайиши ва асорати сифатида ривожланадиган буйрак етишмовчиликларини олдини олиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: буйрак тўқимаси аспирацион синдром натижасида каналчаларда метаболик ацидоз кузатилиб, каналчалар эпителийси сони камайганлиги, томирлар ўтказувчанлиги ошиши, интерстициал шиш, функционал фаол соҳаларида томирларнинг кенгайиши, кеч неонатал даврда коптокча ва каналчалар эпителийларидаги оқсилли дистрофия, шишнинг ривожланиши ҳисобига буйракнинг хажмий ва вазн жиҳатдан катталашишига олиб келишини кузатиш мумкин (Хоразм вилояти хамда Бухоро вилояти патологик анатомия бюроларнинг прейскурантига кўра вафот этган чақалоқлар буйрагининг морфологик ва морфометрик текшириш усулларида битта текширув 120000-150000 сўмни ташкил қилади). Хулоса: морфологик ва морфометрик текширишлар учун 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини ўртача 120000-150000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: массив аспирация шароитида буйракнинг қон томир-тўқима элементларида адаптив реактив ўзгаришлар белгиларининг намоён бўлиши частотасининг таҳлили асосида капиллярларнинг кўпайиши, тизимнинг веноз қисмларида илмоқларнинг деформацияси кузатилиши аниқлангани Хоразм вилояти патологик анатомия бюроси бўйича 05.07.2023 йилдаги 27/9-сон ҳамда Бухоро вилояти патологик анатомия бюроси бўйича 31.07.2023 йилдаги 37/5-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: биринчи марта массив аспирация шароитида буйракнинг қон томир-тўқима элементларида адаптив реактив ўзгаришлар белгиларининг намоён бўлиш частотаси таҳлил қилинди. Уларда капиллярларнинг кўпайиши, тизимининг веноз қисмларида илмоқларнинг деформацияси кузатилган. Таклиф этилган тавсиялар аспирацион синдром билан туғилган болалар ёки аспирацион пневмонияни бошидан ўтказган чақалоқлар шифокорлар назоратида бўлиб туриши ногиронликни, ижтимоий салбий омилларни камайтириш орқали, касалликнинг бирламчи ва иккиламчи профилактикасига, болалар умрини узайтириш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: буйрак тўқимасини текшириш усулларини касалликни эрта даврларида аниқлаш, ногирон болалар сонини камайтириш билан иқтисодий самарадорликка эришилади. Буйрак етишмовчилиги бўлган бир нафар ногирон болани даволаниши, нафақаси, гемадиализ ва дори-дармонни харажатлари 1 ойига ўртача 6960500 сўмни ташкил қилади. Хулоса: буйрак етишмовчилиги бўлган бир нафар ногирон бола ҳисобига бюджет маблағларини бир ойига ўртача 6960500 сўмга иқтисод қилиш имконини беради.