Хамидова Муборак Ҳафизовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Француз ҳамда ўзбек тилларида метеорологик лексика тизими ва таркиби», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.DSc/Fil1661.
Илмий маслаҳатчи:
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.03.
Расмий оппонентлар: Каршибаева Улжан Давировна, филология фанлари доктори, профессор; Ширинова Раима Хакимовна, филология фанлари доктори, профессор, Абузалова Мехринисо Кадировна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.    
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади француз ва ўзбек тилларидаги метеорологик лексиканинг лисоний тизимдаги ўрни, шаклланиш асослари, нутқий воқеланишидаги хусусиятларини қиёсий таҳлил қилиш орқали таққосланадиган тилларнинг ушбу бирликлари ўртасидаги номинация, семантизация, ички шакл ва ассоциатив-мажозий салоҳият жиҳатларида ўхшашлик ва фарқларни аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
француз ва ўзбек тилларидаги метеонимларнинг систем-структур жиҳатлари лексик-семантик, лингвостилистик, лингвомаданий хусусиятларни ифодаловчи, турларга ишора қилувчи, функсионал белгиларни воқелантирувчи омиллар таъсирида шаклланганлиги ва инсоният сивилизацияси босқичлари билан параллел равишда юзага келганлиги далилланган;
оғзаки ва ёзма адабиётда метеонимларнинг поетик тамойиллари бадиий ифода воситалари, ижодкор услуби доирасидаги трансформацияси, бадиий-эстетик қонуниятлар, ёндашув тамойиллари, метеонимларнинг функсионаллиги, қаҳрамон руҳиятини акс эттириш, асарнинг ғоясини ёритиб бериш каби композицион вазифаларни бажаришда намоён бўлиши исботланган;
қиёсланаётган тиллар тизими ва таркиби кенглигида метеонимлар шаклланишининг лексик-семантик ҳамда мантиқий-грамматик қатламлари ўзаро муносабати фикр ёки пропозициянинг коммуникатив маркази ва концептуал-когнитив манзарасини тасвирлаши аниқланган;
чоғиштирилаётган тиллар метеорологик лексик бирликлар тизимига оид деривацион моделлар гуруҳларга ажратилиб, уларнинг тил сатҳларида лисоний воқеланишини таъминловчи омилларнинг концептуал негизи ишлаб чиқилган;
турли тизимга алоқадор француз ва ўзбек тилларидаги метеонимлар, унга дахлдор категорияларнинг лингвомаданий мазмун-моҳияти ҳамда номинацион, мотивацион, коммуникатив, когнитив-прагматик, лингвостилистик, гендерлик, интенсивлик хусусиятлари қиёсланаётган тилларда ядро ва периферияни ташкил қилувчи фреймларнинг рамзий-тимсолий образлари билан семантик уйғунлигини тавсифлашга хизмат қилиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Француз ҳамда ўзбек тилларида метеорологик лексика тизими ва таркиби тадқиқини амалга ошириш жараёнида эришилган илмий натижалар асосида:
француз ва ўзбек тилларидаги метеонимларнинг систем-структур жиҳатлари лексик-семантик, лингвостилистик, лингвомаданий хусусиятларни ифодаловчи, турларга ишора қилувчи, функционал белгиларни ифодаловчи омиллар таъсирида шаклланганлиги ва инсоният сивилизацияси босқичлари билан параллел равишда юзага келганлигига оид назарий хулосалардан Бухоро давлат университетида 2020-2021-йилларда бажарилган А-ОТ-2021-2-рақамли “Тиббиётга оид атамалар электрон платформасини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Бухоро давлат университетининг 2023-йил 15-ноябрдаги 01-4468-сон маълумотномаси). Натижада метеонимларнинг лексик бирлик сифатидаги хусусиятлари лингвокултурологик, лингвостилистик, лингвопоетик, прагматик асосда аниқлашга хизмат қилган;
оғзаки ва ёзма адабиётда метеонимларнинг поетик тамойиллари бадиий ифода воситалари, ижодкор услуби доирасидаги трансформацияси, бадиий-эстетик қонуниятлар, ёндашув тамойиллари, функционаллиги, қаҳрамон руҳиятини акс эттириш, асарнинг ғоясини ёритиб бериш каби композицион вазифаларни бажаришда намоён бўлишига оид назарий хулосалардан Гренобл Алп университети ҳузуридаги Француз тилини ўргатиш университет марказининг “Cентре университаире дъéтудес франçаисес (CУЕФ)” илмий тадқиқотлар маркази томонидан амалга оширилган ЛИДИЛЕМ (Лингуистиқуе эт дидаcтиқуе дес лангуес éтрангèрес эт матернеллес – Тилшунослик ҳамда она тили ва хорижий тиллар дидактикаси) халқаро лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Бухоро давлат университетининг 2023-йил 2-ноябрдаги №04-4167-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида ташкил қилинган ДéЛиCорТал (ДЕсcриптионс ЛИнгуистиқуес, CОРпус, ТАЛ – Лингвистик тавсифлар, тил корпуси ва замонавий дастурлаш тиллари) бўйича илмий семинарларда ва лингвистик тармоқлар (терминология, синтаксис, семантика, прагматика), тил корпуси ҳамда тилни автоматик қайта ишлаш тизимлари бўйича халқаро ҳамкорликдаги тадқиқотларда хорижий тилшунослик соҳасининг турли йўналишларидаги мутахассислари учун илмий тадқиқот мавзуси доирасида маърузалар билан самарали тақдимотлар олиб бориш имконини берган;
қиёсланаётган тиллар тизими ва таркиби кенглигида метеонимлар шаклланишининг лексик-семантик ҳамда мантиқий-грамматик қатламлари ўзаро муносабати фикр ёки пропозициянинг коммуникатив маркази ва концептуал-когнитив манзарасини тасвирлашига доир хулоса ва натижалардан Ўзбекистон Республикаси олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2023-йил 29-сентябрдаги 438-сонли буйруғига асосан берилган №438377 рақамли нашр гувоҳномаси асосида 5611500 – Гид ҳамроҳлиги ва таржимонлик фаолияти (тиллар бўйича: француз тили) мутахассислиги талабалари учун “Маданиятлараро мулоқот” номли дарсликни яратишда фойдаланилган (Бухоро давлат университетининг 2023-йил 27-ноябрдаги №02/4705-сон маълумотномаси). Натижада махсус ва профессионал лексиканинг тил ва нутқдаги ўрни, қўлланиши, таржима назарияси ва амалиёти бўйича фаннинг амалий қисми бойитилган, шунингдек, тилшунослик ва таржимашуносликнинг ўзаро интеграциясига доир назарий ҳамда фактик материаллар орқали ўқув адабиёти мазмуни такомиллаштирилган;
чоғиштирилаётган тиллар метеорологик бирликлар тизимига оид деривацион моделлар гуруҳларга ажратилиб, уларнинг тил сатҳларида лисоний воқеланишини таъминловчи омилларнинг концептуал негизи ишлаб чиқилганлигига оид хулоса ва натижалардан Тошкент Француз Алянси томонидан мунтазам ўтказилиб бориладиган “Cлуб де Cонверсатион” тадбирлар дастурларига оид машғулотларда фойдаланилган (ННТ Тошкент Француз Алянсининг 2023-йил 8-ноябрдаги 21-сон маълумотномаси). Натижада мазкур йўналишдаги илмий хулосалар, тавсиялар ва таклифлар ушбу тадбир дастурини бойитишга ҳамда семинарнинг илмий қимматини ошишига хизмат қилган;
турли тизимга алоқадор француз ва ўзбек тилларидаги метеонимлар, унга дахлдор категорияларнинг лингвомаданий мазмун-моҳияти ҳамда номинацион, мотивацион, коммуникатив, когнитив-прагматик, лингвостилистик, гендерлик, интенсивлик хусусиятлари қиёсланаётган тилларда ядро ва периферияни ташкил қилувчи фреймларнинг рамзий-тимсолий образлари билан семантик уйғунлигини тавсифлашга хизмат қилиши билан боғлиқ хулоса ва натижалардан Бухоро вилоят телерадиокомпанияси “Бухоро” телеканалининг “Менга сўз беринг”, “Ассалом, Бухоро”, “Бухоро” радиосининг “Мулоқот ва мунозара”, “Қадриятлар қадим бешиги” радиоешиттиришлари ссенарийсини тузишда фойдаланилган (Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг 2023-йил 31-октябрдаги 02-09-308-сон маълумотномаси). Натижада ушбу кўрсатув ва радиоешиттиришлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукамаллаштирилиб, илмий далилларга бой бўлишига, илмий-оммабоплигини таъминлашга эришилган.