Sayt test rejimida ishlamoqda

Хаитқулов Заҳриддин Хазратқул ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
           

I.  Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи):  “Таржимани автоматлаштиришда параллел корпус контекстуал қидирув тизимининг  функсионал моҳияти”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Fil3237.  
Илмий раҳбар: Эргашева Гули Исмоил қизи, филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.27.01.
Расмий оппонентлар: Хайруллаев Хуршид Зайниевич, филология фанлари доктори, профессор; Атабоев Нозимжон Бобожон ўғли,  филология фанлари доктори, (PhD) доцент.
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги  Ўзбекистин Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.   Тадқиқотнинг мақсади таржимани автоматлаштиришда параллел корпус контекстуал қидирув тизимининг функсионал имкониятларини инглиз ва ўзбек тиллари мисолида (Скетч энгине платформаси орқали) очиб беришдан иборат.
III.  Тадқиқотнинг  илмий  янгилиги:
инглиз ва ўзбек тилларида таржимани автоматлаштиришга оид контекстуал дастурни яратишда машина таржимасининг Статистик (Статистиc мачине транслатион) ва Нейрон (Нейрон мачине транслатион)  тизимларининг  табиий тилни тушуниш, уни автокорректор  билан текшириш ҳамда йирик маълумотлар базасидан кенг фойдаланиш имкониятлари ҲМТ (Ҳйбрид мачине транслатион), РБМТ (Руле басед мачине транслатион) машина таржима тизимларидан функсионаллик жиҳатидан  самарадорлиги асосланган;
машина таржимасининг Руле басед тизими ҳамда дастурий алгоритмларни қўлланилишини асослаш орқали илмий ва публицистик матнларда тез-тез учрайдиган десемантлашган сўзларнинг контекстуал маъносининг таржимани автоматлаштиршда ўзбек тили параллел корпусини Скетч энгине платформасига киритиш механизми CАТнинг Традос таржима хотираси функсияларини жорий қилиш орқали ишлаб чиқилган;
Скетч энгине платформасида инглиз ва ўзбек тиллари илмий ва публицистик матнлардаги коллокациялар контекстуал таржимон дастурини параллел корпусда яратиш босқичлари Адҳог, Дий, cомпарабле, монолингвал, диахрон, синхрон ва  параллел корпусда сўз, ибора, коллокация, идиоматик бирлик, жумла ва  матн танлаш, уни электрон тизимга айлантириш ҳамда контекстуал қидирув тизимини яратиш орқали  такомиллаштирилган;
параллел корпусда автоматлаштирилган таржимон дастурларига оид умумий талабларни амалда қўллашнинг тизимли усулларини асослаш орқали Скетч энгине платформасида инглиз ва ўзбек тилларида контекстуал таржимон дастурига оид илмий ва публицистик матнлардан ташкил топган электрон намунавий база яратиш бўйича амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Таржимани автоматлаштиришда параллел корпус контекстуал қидирув тизимининг  функсионал моҳиятини очиб бериш боъйича олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:        
инглиз ва ўзбек тилларида таржимани автоматлаштиришга оид контекстуал дастурни яратишда машина таржимасининг Статистик (Статистиc мачине транслатион) ва Нейрон (Нейрон мачине транслатион)  тизимларининг  табиий тилни тушуниш, уни автокорректор  билан текшириш ҳамда йирик маълумотлар базасидан кенг фойдаланиш имкониятлари  ҲМТ (Ҳйбрид мачине транслатион), РБМТ (Руле басед мачине транслатион) машина таржима тизимларидан функсионаллик жиҳатидан  самарадорлигига оид хулосалардан университетда бажарилган Эрасмус+дастурининг ИCМ, КА-107 – Интернатионал Cредит Мобилитй бетwеен Эуропеан Унион анд Узбекистан ҲЕИс, тҳроугҳ стафф анд студент мобилитй эхчанге прожеcц бетwеен Узбекистан Стате Университй оф Wорлд ЛангуаГЭС анд Руҳр Университй Бочум (Германй) – 2020-1-ДЕ01-КА107-005433 (Европа Иттифоқи ҳамда Ўзбекистон Олий Таълим муассасалари ўртасида халқаро тажриба алмашинуви доирасида Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети ҳамда Бохумдаги Рур университети (Германия) ўртасидаги кредит сафарбарлиги) лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2023-йил 17-июлдаги ИРД/23-156-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу диссертацион ишда тадқиқ этилган контекстуал таржимон дастурининг кичик базасидан лойиҳа доирасида қўлланилган;
машина таржимасининг Руле басед тизими ҳамда дастурий алгоритмларни қўлланилишини асослаш орқали илмий ва публицистик матнларда тез-тез учрайдиган десемантлашган сўзларнинг контекстуал маъносининг таржимани автоматлаштиршда ўзбек тили параллел корпусини Скетч энгине платформасига киритиш механизми CАТнинг Традос таржима хотираси функсияларини  жорий қилишга оид  тавсиялардан Эрасмус+дастурининг ИCМ, КА-107 – Интернатионал Cредит Мобилитй бетwеен Эуропеан Унион анд Узбекистан ҲЕИс, тҳроугҳ стафф анд студент мобилитй эхчанге прожеcц бетwеен Узбекистан Стате Университй оф Wорлд ЛангуаГЭС анд Руҳр Университй Бочум (Германй) – 2020-1-ДЕ01-КА107-005433 (Европа Иттифоқи ҳамда Ўзбекистон Олий Таълим муассасалари ўртасида халқаро тажриба алмашинуви доирасида Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети ҳамда Бохумдаги Рур университети (Германия) ўртасидаги кредит сафарбарлиги) лойиҳасида амалий фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2023-йил 3-октябрдаги 06/556-сон маълумотномаси). Натижада, юқорида қайд этилган корпус турларидан дастур доирасида тажриба сифатида фойдаланилган;
параллел корпусда автоматлаштирилган таржимон дастурларига оид умумий талабларни амалда қўллашнинг тизимли усулларини асослаш орқали Скетч энгине платформасида инглиз ва ўзбек тилларида контекстуал таржимон дастурига оид илмий ва публицистик матнлардан ташкил топган электрон намунавий база яратиш бўйича амалий тавсиялардан, шунингдек параллел корпусда Скетч энгине платформасида инглиз ва ўзбек тилларида контекстуал таржимон дастурига оид илмий ва публисистик матнлардан ташкил топган электрон намунавий базасидан ёшларни таржимага бўлган қизиқишларидан келиб чиқган ҳолда илмий ҳамда публисистик матнларни параллел корпусда таржима қилишга оид танловларини ўтказиш  чора-тадбирларини амалга оширишда Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг халқимизнинг қадимий тарихи ва бой маданиятини, эл-юртимизнинг фидокорона меҳнати билан эришилаётган туб ўзгаришларни теран акс эттиришга фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2023-йил 28-ноябрдаги 01-03/3150-сон маълумотномаси). Натижада, Скетч энгине платформасида илк маротаба инглиз ва ўзбек тиллари параллел корпуси контекстуал таржимон дастури механизмини шакллантириш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилганлиги борасидаги тадқиқотчининг умумлашма хулосалари ёш ёзувчилар учун илмий ҳамда публисистик матнларни таржима қилиш учун  амалий-назарий манба сифатида хизмат қилган.   

Yangiliklarga obuna bo‘lish