Ботиров  Фарход Кодировичнинг
фалсафа доктори   (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тизза  бўғимининг   қўшма  жарохатларида  асоратларнинг   профилактика  дастурини   такомиллаштириш», 14.00.43–Профилактик тиббиёт.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD/Tib2460.
 Илмий рахбар: Мавлянова  Зилола  Фархадовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
 Диссертация бажарган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
 ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат тиббиёт институти, DSc04/04.03.2022. Tib.95.02.
Расмий оппонентлар: Рустамова Мамлакат Тулабоевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор;  Потапчук Алла Аскольдовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия).
Етакчи ташкилот: Санкт-Петербург давлат педиатрия  медицина  унверситети (Россия).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: спорт контингенти мисолида тизза бўғимининг қўшма жароҳатлари учун жарроҳлик аралашувлардан сўнг тикловчи тадбирлари дастурини ва уларнинг профилактикасини тизимлаштиришнинг ташкилий усулларини шакллантиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор мушак-фасциал моделлаштириш ва проприоцепцияни ривожлантириш машқларига асосланган персонал ёндашув орқали операциядан кейинги давр босқичларини ҳисобга олган ҳолда тиззанинг қўшма жароҳатлари учун комплекс реабилитацион чора-тадбирлари дастури ишлаб чиқилган;    
олд хочсимон бойлам ва менискнинг шикастланиши билан тизза бўғимларининг қўшма жарохатларида мувозанат машқлари ва кинезиотейплашни комплекс реабилитациясига маълум кетма-кетликда киритиш таянч-ҳаракат рецепторлари ва тезлик-куч қобилиятлари фаоллигини ошириш орқали тикланиш жараёнини тезлаштириши ва асоратлар хавфини камайтириши исботланган;
операциядан кейинги, функционал ва тренинг-тикланиш босқичлари модели реабилитация дастурига киритилиши тикланиш даврида соматоморфометрик ҳолатни, ҳаёт сифатининг жисмоний ва психологик доменларини, шунингдек шикастланган тизза бўғимининг функционал фаоллигини яхшилаши асосланган;
спортчиларда ёшга, спорт турига ва малакасига қараб, мушакларнинг хотирасини ривожлантиришга ва таянч-ҳаракат тизимини мустаҳкамлашга ҳисса қўшадиган турли гуруҳ мушакларининг статодинамик тайёргарлиги ишлаб чиқилган жароҳатларнинг профилактика дастурининг ижобий таъсир қилиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Самарқанд давлат тиббиёт университети Эксперт кенгашининг 2024-йил 12-март 21-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор мушак-фасциал моделлаштириш ва проприоцепцияни ривожлантириш машқларига асосланган персонал ёндашув орқали операциядан кейинги давр босқичларини ҳисобга олган ҳолда тиззанинг қўшма жароҳатлари учун комплекс реабилитацион чора-тадбирлари дастури ишлаб чиқилган.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: спорт контингентида тизза жароҳатларини уч босқичли реабилитация қилишнинг оптималлаштирилган усули, шу жумладан мувозанат машқлари ва кинезиотерапия, юзага келиши мумкин бўлган асоратларнинг профилактикасига ёрдам беради.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: ишлаб чиқилган усуллар амалий соғлиқни сақлаш соҳасида, хусусан Самарқанд вилоят ногиронларни реабилитация қилиш ва протезлаш марказининг 2023 йил 14 октябрдаги 50-А сонли буйруғи билан; Ногиронларни реабилитация қилиш ва протезлаш Миллий марказининг 2023 йил 11 октябрдаги 93-сонли буйруғи билан амалий фаолиятига татбиқ этилди (Самарқанд Давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт Кенгашининг хулосаси 2023 йил 8 ноябрдаги 58-сонли маълумотномаси).
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: спортчилар спорт жарохатлари камайиши ва улардан кейин бўлажак асоратлари кам учраши кузатилган. Хамда операциядан кейинга даврга қисқа вақтда спортчиларни тикланиши кузатилган ва реабилитация муддати 6 кунга қисқарган.
 Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: спорт жарохатлари эҳтимоли 28,7%гача пасайишига, реабилитация даври 14 кундан 12 кунга қисқаришига, тикланишни 6 кунга камайтиришга эришилган. Буларнинг натижасида 4 333 329 сум сўм бюджет маблағини тежашга эришилган.
Хулоса: илмий тадқиқот ҳалқаро мусобақаларда спортчиларни жарохатларни олдини олиш профилактика қилиш дастури асосида олиб борилиши самарадорлигини мақсадга мувофиқлигини исботлаб бериш ва уларни амалиётга тадбиқ этиш мақсадида ўтқазилган.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Тизза бўғимининг қўшма жароҳатларида асоратларнинг профилактика дастурини такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Самарқанд вилоят ногиронларни реабилитация қилиш ва протезлаш маркази ва Ногиронларни реабилитация қилиш ва протезлаш Миллий маркази клиник амалиётига жорий этилди (Самарқанд Давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт Кенгашининг хулосаси 2023 йил 8 ноябрдаги 58-сонли маълумотномаси).
иккинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: олд хочсимон бойлам ва менискнинг шикастланиши билан тизза бўғимларининг қўшма жарохатларида мувозанат машқлари ва кинезиотейплашни комплекс реабилитациясига маълум кетма-кетликда киритиш таянч-ҳаракат рецепторлари ва тезлик-куч қобилиятлари фаоллигини ошириш орқали тикланиш жараёнини тезлаштириши ва асоратлар хавфини камайтириши исботланган.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: шикастланиш натижасида юзага келиши мумкин бўлган асоратларни профилактикаси учун босқичма-босқич жисмоний реабилитация дастурини танлаш билан асосланди.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: ишлаб чиқилган усуллар амалий соғлиқни сақлаш соҳасида, хусусан Самарқанд вилоят ногиронларни реабилитация қилиш ва протезлаш марказининг 2023 йил 14 октябрдаги 50-А сонли буйруғи билан; Ногиронларни реабилитация қилиш ва протезлаш Миллий марказининг  2023 йил 11 октябрдаги 93-сонли буйруғи билан (СамДТУ қошидаги Эксперт Кенгашининг хулосаси 2023 йил 8 ноябрдаги 58-сонли маълумотномаси) амалиётига жорий этилди.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: спортчиларнинг жисмоний фаолиятига ва фаол турмуш тарзига қайтиши 2 маротабага қисқартиришга, асоратларни 3 бароварга ва реабилитация муддати 5 мартагача камайишига эришилди
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик 30 кундан 10 кунгача, асоратларни 33,3% дан 12,8% гача, вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик учун кунлик тўлови 70 000 дан 50 000 гача (сўм) камайтиришга эришилган. Буларнинг натижасида йил давомида 110 000 000 сўм бюджет маблағи тежалишига эришилган.
Хулоса: спортчилар тизза бўғими менискаси ва олдинги хоч тўқимаси қўшма жароҳатларидан кейингги жисмоний тикланиш дастурини амалиётга тадбиқ этилиши натижасида спортчиларни жисмоний фаолиятига қайтишини 2 маротабага қисқартирган, реабилитация муддатини сезиларли камайтирган, меҳнат ҳамда жисмоний фаолиятини тез тикланишига эришилган.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Тизза бўғимининг қўшма жароҳатларида асоратларнинг профилактика дастурини такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Самарқанд вилоят ногиронларни реабилитация қилиш ва протезлаш маркази ва Ногиронларни реабилитация қилиш ва протезлаш Миллий маркази клиник амалиётига жорий этилди (Самарқанд Давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт Кенгашининг хулосаси 2023 йил 8 ноябрдаги 58-сонли маълумотномаси).
учинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: операциядан кейинги, функционал ва тренинг-тикланиш босқичлари модели реабилитация дастурига киритилиши тикланиш даврида соматоморфометрик ҳолатни, ҳаёт сифатининг жисмоний ва психологик доменларини, шунингдек шикастланган тизза бўғимининг функционал фаоллигини яхшилаши асосланган.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: функционал ва тезлик-куч синовлари, шунингдек проприоцепция параметрлари ёрдамида кўрсаткичлар каби реабилитация тадбирларини оптималлаштиришдан ва шикастланиш динамикасини ҳар томонлама баҳолашдан иборат бўлди.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши қилиниши: ишлаб чиқилган усуллар амалий соғлиқни сақлаш соҳасида, хусусан Самарқанд вилоят ортопедия ва травматология шифохонаси 2024 йил 23 январдаги 28-1-сонли буйруғи билан; Самарқанд олимпия ва параолимпия спорт турлари бўйича маркази 2024 йил  7 февралдаги 8-сон буйруғи билан (Самарқанд Давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт Кенгашининг хулосаси 2023 йил 18 ноябрдаги 60-сонли маълумотномаси) амалиётига жорий этилди.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: олиб борилган тадқиқот натижасида касалликни даволаш жараёнида сифат мезонлари, уларнинг адекватлиги ва самардорлигини ўрганиш натижаларида олдинга қўйилган мақсадга эришилди. Конкрет ҳолатлар - спортчининг тез соғайиши, асоратлар камайиши, жисмоний ишчанлик лаёқати тез тикланиши ва реабилитация муддати камайиши.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик 30 кундан 10 кунгача, асоратларни 33,3% дан 12,8% гача, вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик учун кунлик тўлови 70 000 дан 50 000 гача (сўм) камайтиришга эришилган.
Хулоса: буларнинг натижасида йил давомида 110 000 000 сўм бюджет маблағи тежалишига имконини берди.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Тизза бўғимининг қўшма жароҳатларида асоратларнинг профилактика дастурини такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Самарқанд вилоят ортопедия ва травматология шифохонаси ; Самарқанд олимпия ва параолимпия спорт турлари бўйича маркази клиник амалиётига жорий этилди (СамДТУ қошидаги Эксперт Кенгашининг хулосаси 2023 йил 18 ноябрдаги 60-сонли маълумотномаси).
тўртинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: спортчиларда ёшга, спорт турига ва малакасига қараб, мушакларнинг хотирасини ривожлантиришга ва таянч-ҳаракат тизимини мустаҳкамлашга ҳисса қўшадиган турли гуруҳ мушакларининг статодинамик тайёргарлиги ишлаб чиқилган жароҳатларнинг профилактика дастурининг ижобий таъсир қилиши аниқланган.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: шунингдек проприоцепция параметрлари ёрдамида кўрсаткичлар каби реабилитация тадбирларини оптималлаштиришдан ва шикастланиш динамикасини ҳар томонлама баҳолашдан иборат.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши қилиниши: ишлаб чиқилган усуллар амалий соғлиқни сақлаш соҳасида, хусусан Самарқанд вилоят ортопедия ва травматология шифохонаси  2024 йил 23 январдаги 28-1-сонли буйруғи билан; Самарқанд олимпия ва параолимпия спорт турлари бўйича маркази 2024 йил  7 февралдаги 8-сон буйруғи билан (Самарқанд Давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт Кенгашининг хулосаси 2023 йил 18 ноябрдаги 60-сонли маълумотномаси) амалиётига жорий этилди.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: спортчилар спорт жарохатлари камайиши ва улардан кейин бўлажак асоратлари кам учраши кузатилган. Хамда қисқа вақтда спортчиларни тикланиши кузатилган ва реабилитация муддати 6 кунга қисқарган.
 Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: спорт жарохатлари эҳтимоли 28,7%гача пасайишига, реабилитация даври 14 кундан 12 кунга қисқаришига, тикланишни 6 кунга камайтиришга эришилган. Буларнинг натижасида 4 333 329 сум сўм бюджет маблағини тежашга эришилган. Вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик 30 кундан 10 кунгача, асоратларни 33,3% дан 12,8% гача, вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик учун кунлик тўлови 70 000 дан 50 000 гача (сўм) камайтиришга эришилган. Буларнинг натижасида йил давомида 110 000 000 сўм бюджет маблағи тежалишига эришилган.
Хулоса: спортчиларда спорт жарохатлари профилактика дастурини амалиётга тадбиқ этиш натижасида спортчиларда жарохатлар сони ва эҳтимоли пасайган, тикланиш муддати ва реабилитация даври қисқаришига эришилган.   
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Тизза бўғимининг қўшма жароҳатларида асоратларнинг профилактика дастурини такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Самарқанд давлат тиббиёт университети проректори томонидан 2024 йил 14 мартдаги 2176-сон хат юборилган.