Рахматова Санобар Низамовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, иҳтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Транзитор ишемик хуружларининг церебрал қон томир ҳавзасига боғлиқ ҳолда клиника этиологик структураси», 14.00.13-Неврология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.DSc/Tib508.
Илмий маслаҳатчилар: Аликулова Нигора Абдукадыровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро Давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро Давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02
Расмий оппонентлар: Журабекова Азиза Тахировна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Омонова Умида Тулқиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор, Маъмитова Эльмира Миталиповна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Курск давлат тиббиёт университети.
Диссертасиянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Транзитор ишемик атака ўтказган беморларда клиник-нейрофизиологик, иммуно-генетик кечиш хусусиятларини қон томир ҳавзаларига боғлиқ ҳолда ўрганиш ва инсульт хавфининг профилактик чора тадбирлар тизимини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
транзитор ишемик атака билан касалланган беморларни эрта ташҳислашда беморнинг шикояти ва клиник неврологик текшириш усулларига қараганда, энг аҳамиятли усул транскраниал дуплексли сканерлаш ва электроэнцефалография кўрсаткичлари натижаси эканлиги исботланган;
ўзбек миллатида генетик тадқиқотлар асосида транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда ишемик инсульт ва такрорий транзитор ишемик хуруж ривожланишига тўсқинлик қилувчи генетик мойиллик борлиги аниқланган;
ўзбек миллатига мансуб иммун-генетик тадқиқотлар асосида транзитор ишемик хуруж билан оғриган беморларда, иммун тизимининг энг муҳим биомаркёрлари бўлган интерлейкин IL-1, IL-6 ва С-реактив оқсилнинг биринчи соатларда ошиши, касалликни пенумбра босқичига ўтиб, такрорий транзитор ишемик хуруж ёки ишемик инсульт келиб чиқиш хавфи борлиги аниқланган;
Ўзбекистонда яшовчи ўзбек миллатига мансуб такрорий транзитор ишемик ҳужум, инсульт ва ўлим хавфи бор беморларда IL-10 генининг полиморфизми гомозиготали А/А мутант генотипи кўрсаткичлари, транзитор ишемик атакани ауторегуляция, олигемия ва пенумбра босқичларида аниқлашда юқори даражада аҳамиятга эга эканлиги исботланган;
транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда ауторегуляция, олигемия ва пенумбра босқичлари аниқланиб, беморларда иммунологик статус ўзгариши, лабаратор-инструментал кўрсаткичлар ва генетик мойилликка асосланиб эрта ташҳислаш ва индивидуал даволашга ёндашиш, ишемик инсульт ривожланишини башоратлаш мумкинлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт кенгашининг 2023 йилдаги ноябрдаги 23/076-сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Бухоро давлат тиббиёт институтининг 2023 йил 7октябрдаги 04/5734-сонли хати юборилган.
биринчи илмий янгилик: Илмий янгиликнинг моҳияти: Транзитор ишемик атака билан касалланган беморларни эрта ташҳислашда беморнинг шикояти ва клиник неврологик текшириш усулларига қараганда, энг аҳамиятли усул транскраниал дуплексли сканерлаш ва электроэнцефалография кўрсаткичлари натижаси эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Транзитор ишемик атака билан касалланган беморларни эрта ташҳислашда, энг аҳамиятли усул транскраниал дуплексли сканерлаш ва электроэнцефалография кўрсаткичлари натижаси эканлиги исботланган бўлиб, бу ўз навбатида беморларнинг барчасида касалликнинг асоратларини олдини олиниши даволаш натижаларини яхшилашга кўмаклашиб, натижада кузатилиши мумкин бўлган асоратлар, ўлимни камайтириб, шифо жараёнини тезлаштиради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши Олинган илмий амалий натижалар Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (19.02.2024 й. № 01/107)Когон шаҳар Тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (09.02.2024 й. № 405-2-208-ТВ/2024), Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (08.02.2024 й. № 29), Гиждувон туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (12.02.2024 й. № 1362-2-34-ТВ/2024) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Транзитор ишемик атака билан касалланган беморларда ЭЭГ ва ТКДС текширувлар ўтказилиб,ТИА ўтказган беморларни ташхислаш ва даволаш сифатини яхшилашга хизмат қилган. ТИА, такрорий ТИА ва ишемик инсультни ўчоқли симптомларини аниқлаш ва ташхислашда, қўшимча – ТКДС ва ЭЭГ текшириш усуллари натижаларини инобатга олиниши, беморларни ташхислаш ва даволаш сифатини яхшилайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Транзитор ишемик атака ўтказган беморларда ауторегуляция бузилиши ва олигемия босқичларини эрта аниқлаш натижасида транскраниал дуплексли сканерлаш ва электроэнцефалография текшириш усуллари ўтказилиб, касалликнинг эрта босқичларида ташхислаш натижасида беморларнинг реанимацион даволаниш кунлари қисқариши ҳисобидан ҳар 1 нафар бемор учун бюджет ҳисобидан сарфланадиган харажатларни 2 360 000 сўмга иқтисод камайтиришга эришилди. Хулоса: Транзитор ишемик хуружни эрта босқичларидни ташҳислашда замонавий технологияларидан фойдаланиш натижасида кузатилиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш ҳисобига беморларнинг реанимацион ва стационар харажатларидан ҳар 1 бемор учун бюджет маблағлари ҳисобидан 1 540 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 820 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиш. «Транзитор ишемик хуружларининг церебрал қон томир ҳавзасига боғлиқ ҳолда клиника этиологик структураси» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2023 йил 02 ноябрдаги 04/6971-сонли хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик: Илмий янгиликнинг моҳияти: ўзбек миллатида генетик тадқиқотлар асосида транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда ишемик инсульт ва такрорий транзитор ишемик хуруж ривожланишига тўсқинлик қилувчи генетик мойиллик борлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Транзитор ишемик хуруж ўтказган ўзбек миллатига мансуб беморларда VEGF-a гени rs699947 полиморфизми минор А аллели ва гомозигот А/А генотипи ишемик инсульт ва такрорий транзитор ишемик хуруж ривожланишига тўсқинлик қилувчи эрта ташхислашда қон томир эндотелий ўсиш фактори омилларини аниқлаш, ТИА ўтказган, аммо ишемик инсульт бўлмаган беморларда, минор А аллели ва А/А генотиплар ТИА боғлиқ инсульт ривожланиши орасида статистик аҳамиятли мусбат ассоциация мавжудлиги аниқланди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий амалий натижалар Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (19.02.2024 й. № 01/107)Когон шаҳар Тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (09.02.2024 й. № 405-2-208-ТВ/2024), Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (08.02.2024 й. № 29), Гиждувон туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (12.02.2024 й. № 1362-2-34-ТВ/2024) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда ишемик инсульт ва такрорий транзитор ишемик хуруж келиб чиқишини эрта аниқлаш ва касаллик клиник босқичлари даражасини башоратловчи келиник лаборатор маркёрларининг аҳамиятини ўрганиш асосида кейинчалик ривожланиш эҳтимоли бўлган асоратларнинг олдини олиш имконини бериб, инсультни эрта ташҳислаш натижасида ногиронлик ва ўлим хавфи кузатилиши мумкин бўлган беморлар сонини камайтиришга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда пенумбра босқичининг ва ишемик инсульт ривожланишни генетик усуллар ёрдамида эрта аниқлаш ҳисобига, ишемик инсульт ривожланиши олдини олиш натижасида реанимацион ва стационар даво ўрин кунларининг қисқариши ҳисобидан ҳар 1 нафар бемор учун 2 165 560.33 сўмга иқтисод қилишга эришилади. Хулоса: ўзбек миллатида генетик тадқиқотлар асосида транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда ишемик инсульт ва такрорий транзитор ишемик хуруж ривожланишига тўсқинлик қилувчи генетик мойиллик борлиги аниқланганлигини ҳисобга олиниши даволаниш самарасини оширишга даволаш натижаларига сезиларли ижобий таъсир кўрсатиб, асоратларнинг камайтириш имконини бериш ҳисобига 1 нафар бемор учун 2 165 560.33 сўмга иқтисод қилишга эришди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиш. «Транзитор ишемик хуружларининг церебрал қон томир ҳавзасига боғлиқ ҳолда клиника этиологик структураси» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2023 йил 02 ноябрдаги 04/6971-сонли хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: Илмий янгиликнинг моҳияти: ўзбек миллатига мансуб иммун-генетик тадқиқотлар асосида транзитор ишемик хуруж билан оғриган беморларда, иммун тизимининг энг муҳим биомаркёрлари бўлган интерлейкин IL-1, IL-6 ва С-реактив оқсилнинг биринчи соатларда ошиши, касалликни пенумбра босқичига ўтиб, такрорий транзитор ишемик хуруж ёки ишемик инсульт келиб чиқиш хавфи борлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Транзитор ишемик атака ўтказган инсульт хавф омилларини аниқлашда, иммун тизимининг ва яллиғланиш омили муҳим биомакёрлари, интерлейкин IL-1, IL-6 ва С-реактив оқсилнинг биринчи соатларда ошиб, такрорий ТИА ва инсультни эрта башоратлашда, ўчоқли симптомларни бартараф этишда ёрдам бериб даволаш тактикасини танлаш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий амалий натижалар Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (19.02.2024 й. № 01/107)Когон шаҳар Тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (09.02.2024 й. № 405-2-208-ТВ/2024), Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (08.02.2024 й. № 29), Гиждувон туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (12.02.2024 й. № 1362-2-34-ТВ/2024) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Транзитор ишемик атака ўтказган инсульт хавф омилларини аниқлашда, иммун тизимининг ва яллиғланиш омили муҳим биомакёрлари, интерлейкин IL-1, IL-6 ва С-реактив оқсили касалликнинг олигемия ва ярим ишемик соя босқичларида 1-6 соатларда ошиб, такрорий ТИА ва инсультни эрта башоратлашда, ўчоқли симптомларни бартараф этиш ва олинган натижалар ТИА билан касалланган беморларнинг ҳаётини яхшилаш ҳамда уларни реанимацион даволаш заруриятига бўлган эҳтиёжини камайтиришга олиб келган; таклиф этилган комплекс ёндашувдан фойдаланиш ТИА билан касалланган беморларни эрта ташхислаш ижобий натижалар бериб, даволаш сифатини яхшилайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда пенумбра босқичи ривожланишида аутоиммун жараён ҳолати ҳисобга олиниши: беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 10,0 кундан 3,0 кунгача қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 1 540 000 сўмга камайтирган (Бухоро вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказининг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 220 000 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 120 000 сўм дори воситалари сарфланади); Хулоса: Транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда, пенумбра босқичи ривожланишида аутоиммун жараёнини ҳисобга олган ҳолда, ушбу касаллик билан боғлиқ бўлган сарф-харажат камайиб, 1 нафар бемор учун бюджет ҳисобидан 1 540 000 сўмга, бюджетдан ташқари 840 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиш. «Транзитор ишемик хуружларининг церебрал қон томир ҳавзасига боғлиқ ҳолда клиника этиологик структураси» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2023 йил 02 ноябрдаги 04/6971-сонли хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: Илмий янгиликнинг моҳияти: Ўзбекистонда яшовчи ўзбек миллатига мансуб такрорий транзитор ишемик ҳужум, инсульт ва ўлим хавфи бор беморларда IL-10 генининг полиморфизми гомозиготали А/А мутант генотипи кўрсаткичлари, транзитор ишемик атакани ауторегуляция, олигемия ва пенумбра босқичларида аниқлашда юқори даражада аҳамиятга эга эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ўзбек миллатига мансуб Ўзбекистонда яшовчи транзитор ишемик атака, такрорий транзитор ишемик атака ва инсульт хавфи бор беморларда IL-10 генининг полиморфизми гомозиготали А/А мутант генотипи аниқланиб, транзитор ишемик атака билан касалланган беморларда ген полиморфизмлари аниқланганда инсульт хавфини олдини олиш учун керакли шошилинч тиббий ёрдам кўрсата оладиган муассасаларга юборилган, натижада кузатилиши мумкин бўлган асоратларни камайтирган ва шифо жараёнини тезлаштирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий амалий натижалар Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (19.02.2024 й. № 01/107)Когон шаҳар Тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (09.02.2024 й. № 405-2-208-ТВ/2024), Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (08.02.2024 й. № 29), Гиждувон туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (12.02.2024 й. № 1362-2-34-ТВ/2024) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Транзитор ишемик хуруж билан оғриган беморларда IL-10 генининг полиморфизми гомозиготали А/А мутант генотипи кўрсаткичлари ауторегуляция, олигемия ва пенумбра босқичларида аниқлашда юқори даражада аҳамиятга эга эканлиги, ҳамда такрорий транзитор ишемик атака ва ишемик инсульт асоратларини прогнозловчи IL-10 генининг полиморфизми кўрсаткичларининг аҳамиятини ўрганиш асосида, кейинчалик ривожланиш эҳтимоллиги бўлган асоратларининг олдини олиш имконини берган ва эрта ташҳислаш натижасида ногиронлик ва ўлим хавфи кузатилиши мумкин бўлган беморлар сонини камайтиришга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Такрорий транзитор ишемик атака ва инсульт хавфи бор беморларни IL-10 генининг полиморфизми кўрсаткичларини текшириш орқали касалликни эрта аниқлаш, такрорий транзитор хуруж ва инсультга ўтиб кетиш босқичларида, ташҳислаш натижасида беморларнинг реанимацион ва стационар даволаниш кунларини қисқариши ҳисобидан ҳар бир нафар бемор учун бюджет ҳисобидан сарфланган ҳаражатларни 1 960 000 сўмга иқтисод қилишни имконини берган. Хулоса: Транзитор ишемик атака ўтказган, такрорий транзитор ишемик атака ва инсульт хавфи бўлган беморларни эрта прогнозлашдаги молекулар-генетик усуллар, 1 нафар бемор учун бюджет ҳисобидан 1 540 000 сўм бюджетдан ташқари 840 000 сўм иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиш. «Транзитор ишемик хуружларининг церебрал қон томир ҳавзасига боғлиқ ҳолда клиника этиологик структураси» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2023 йил 02 ноябрдаги 04/6971-сонли хат юборилган.
бешинчи илмий янгилик: Илмий янгиликнинг моҳияти: Транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда ауторегуляция, олигемия ва пенумбра босқичлари аниқланиб, беморларда иммунологик статус ўзгариши, лабаратор-инструментал кўрсаткичлар ва генетик мойилликка асосланиб эрта ташҳислаш ва индивидуал даволашга ёндашиш, ишемик инсульт ривожланишини башоратлаш мумкинлигини аниқлаган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Транзитор ишемик атака ўтказган беморларда ауторегуляция, олигемия ва пенумбра босқичлари аниқланиб, эрта ташхислаб, стандарт даво асосида ҳар бир беморга индивидуал даволашни ўтказиш, оқибатида бош мия тўқимаси гипоксияси ва церебрал нейронларнинг фаолияти бузилиши билан кечувчи босқичга ўтмасликка шу билан бирга инсультни эрта башоратлаш, уларни профилактик чора тадбирларни оптималлаштириш, ТИА дан кейинги даврни силлиқ ўтиши, ётоқ кунини қисқартириб, шифо жараёнини тезлаштиришга имкон берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий амалий натижалар Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (19.02.2024 й. № 01/107)Когон шаҳар Тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (09.02.2024 й. № 405-2-208-ТВ/2024), Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (08.02.2024 й. № 29), Гиждувон туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (12.02.2024 й. № 1362-2-34-ТВ/2024) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Транзитор ишемик атака ўтказган беморларда ауторегуляция, олигемия ва пенумбра босқичлари аниқланиб, эрта ташхислаб, стандарт даво асосида ҳар бир беморга индивидуал ёндашиб даволашни ўтказиш, оқибатида бош мия тўқимаси гипоксияси ва церебрал нейронларнинг фаолияти бузилиши билан кечувчи босқичга ўтмасликка шу билан бирга инсультни эрта башоратлаш, уларни профилактик чора тадбирларни оптималлаштириш, ТИА дан кейинги даврда такрорий ТИА ва инсультда ўчоқли симптомларни бартараф этиш ва олинган натижалар ТИА билан касалланган беморларнинг ҳаётини яхшилаш ҳамда уларни реанимацион даволаш заруриятига бўлган эҳтиёжини камайтиришга олиб келган; таклиф этилган комплекс ёндашувдан фойдаланиш ТИА билан касалланган беморларни эрта ташхислашга ижобий натижалар бериб, даволаш сифатини яхшилаган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда ауторегуляция бузилиши, олигемия ва пенумбра босқичларини эрта аниқлаш ҳамда ишемик инсульга ўтмаслиги натижасида, ривожланиш эҳтимоли юқори бўлган ҳаётга хавф туғдирувчи асоратларни олдини олиш ҳисобига беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 7,0 кунга қисқартириб 1 нафар бемор учун бюджет ҳисобидан 1 540 000 сўм бюджетдан ташқари 840 000 сўм иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: Транзитор ишемик хуруж ўтказган беморларда ауторегуляция бузилиши, олигемия ва пенумбра босқичларини эрта аниқлашни шифохона амалиётига жорий қилиниши 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 1 540 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 840 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиш. «Транзитор ишемик хуружларининг церебрал қон томир ҳавзасига боғлиқ ҳолда клиника этиологик структураси» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2023 йил 02 ноябрдаги 04/6971-сонли хат юборилган.
