Миракбарова Зебиниса Мирвоҳид қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўпка саратонининг прогностик, молекуляр-генетик маркерларини излаш ва уларнинг нишон терапияга сезувчанликдаги рўлини ўрганиш», 03.00.01 – Биокимё; 03.00.12 – Биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.4.PhD/B385.
Илмий раҳбар: Турдикулова Шаҳло Уткуровна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги Биофизика ва биокимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети Биофизика ва биокимё институти ҳузуридаги DSc.03/30.12.2019.B.01.13 рақамли илмий кенгаш асосида бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Ташмуҳамедова Шохиста Собировна, биология фанлари доктори, профессор; Шахмурова Гулнора Абдуллаевна, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Геномика ва биоинформатика маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон Республикаси ҳудудида истиқомат қилувчи ўпка саратони билан касалланган беморлар геномини профиллаш орқали потенциал диагностик ва терапевтик нишонларни аниқлаш ва уларни ассоциациясини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ЭГФР генида Э746_А750 делецияси ҳамда Л858Р мутацияларини аниқлаш учун ТақМан флюоресcент бўёғи асосида айни вақтдаги ПЗР протоколи такомиллаштирилди;
биринчи маротаба Ўзбекистонда ўпка саратонига чалинган беморларда ЭГФР генининг Э746_А750 делецияси ва Л858Р мутацияларининг учраш частоталари ҳамда уларнинг ўпка саратонининг турли типлари билан ассоциацияси тадқиқ этилган;
биринчи маротаба ўпка саратони билан оғриган беморларда ЭГФР генидаги аберацияларнинг қоннинг биокимёвий кўрсаткичлари билан ассоциациявий таҳлили ўтказилиб, Э746_А750 делецияси ва фибриноген кўрсаткичидаги, шунингдек Л858Р мутацияси билан Э746_А750 делециясининг бир пайтда учраши ва умумий оқсиллар кўрсаткичидаги ўзгаришлар ўртасида боғлиқлик тадқиқ қилинди;
Ўзбекистонда биринчи маротаба ўпка саратони билан касалланган беморларнинг таргет ДНК секвенси ўтказилган, бунда, оқсил тузилишига зарарли та'сир кўрсатувчи ва ўпка саратонининг потенциал прогностик аҳамиятга эга бўлган 14 та илгари ўрганилмаган патоген мутациялар аниқланган;
СМО ва МЕТ генларига ҳос бўлган иккита онкоген мутация кузатилган бўлиб, улар ўпка аденокарсиномасини нишонли даволашда терапевтик аҳамиятга эга эканлиги биоинформатик дастурлар ёрдамида исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўпка саратонининг ривожланиши ва таргет даволашга сезувчанликнинг биокимёвий, молекуляр-генетик маркерларни аниқлаш бўйича ўтказилган тадқиқотлар асосида:
ишлаб чиқилган ўпка ўсмалари бўлган намуналарнинг ДНК таҳлили биоинформацион технологияси Арcадиа Биосcиенcес ва Давис Калифорния университети (АҚШ) ўртасидаги қўшма лойиҳада ДНКси илгари ўрганилмаган организмларни юқори самарали филогеном тадқиқотида қўлланилган (Арcадиа Биосcиенcеснинг 12 Ноябр 2023 йилдаги №06851-01 сонли маълумотномаси). Натижада, ушбу технология турли организмларда ўпка ўсмаларининг фенотипик ва генетик кўринишларининг ассоциациясини ўрганиш имконини берган;
аденокарцинома ташхиси қўйилган беморлар геном ДНКсини таргет секвенирлаш натижалари Халқаро биотехнологик маълумотлар миллий маркази (НCБИ) базасида рўйҳатдан ўтказилган (Биопрожеcт № ПРЖНА1033416, Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги 2023 йил 16 ноябрдаги №17/17-16-11 маълумотномаси). Ушбу натижалар бутун дунё бўйлаб ўпка ўсмаларининг геном ландшафтини кейинги фундаментал ва амалий тадқиқотлари учун асос бўлиб, ўпка ва бошқа органларнинг ўсма касалликлари ривожланишининг янги биомаркерларини, малигнизацияси ва терапияси маркерларини биоинформатик таҳлил қилиш имкониятини яратган.