Кенжаев Азиз Абитқуловичнинг  
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўсимликларнинг абиотик омилларга чидамлилигини экологик-физиологик хусусиятлари», 03.00.07 – Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси, 03.00.10 – Экология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/B406.
Илмий раҳбарлар: Холлиев Аскар Эргашович, биология фанлари доктори, профессор; Қўшиев Ҳабибжон Ҳожибоноевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Гулистон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, ҳузуридаги PhD.03/30.12.2019.В.72.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Мамбетуллаева Светлана Мирзамуратовна, биология фанлари доктори, профессор; Авутхонов Бурхон Собирович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўсимлик ресурсларининг абиотик омилларга сҳидамлилигини, уларнинг екологик-физиологик хусусийатларини аниқлаш ҳамда тур ва навларга стресс омиллар таъсир кўрсаткисҳларини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўсимлик генотирларига сув танқислиги ва турроқ шўрланишининг таъсир кўрсаткисҳлари баргларидаги умумий сув миқдори, барглардаги кундузги сув танқислиги, ҳужайра ширасининг қуюқлик даражаси, барг ҳужайраларининг тургоцентлик даражаси ортимал ва сҳекланган намлик шароитларида баҳоланган;
ўсимликлар турлари кесимида генотирларнинг сҳидамлилик даражалари солиштирма баҳоланиб, селексион жарайонда танлов ишларини олиб бориш ҳамда бошланғисҳ манбаларни танлаш усҳун ноқулай абиотик омилларга бардошлилик ва маҳсулдорлик даражаси юқори бўлган генотирлари физиологик-биокимйовий кўрсаткичлари асосида аниқланган;
илк бор екологик стрессорлар ва бошқа екстремал омилларга нисбатан мажмуавий сҳидамлилик ҳамда маҳсулдорлик даражаси илмий асосланган ҳолда ўсимлик турлари ва генотирлар кесимида беш баллик шкала асосида баҳоланган;
шўрланган екин майдонларини ўсимликлар ресурслари йордамида екологик қайта тиклашнинг агроекологик асослари ишлаб сҳиқилган ва стресс омилларга сҳидамли бўлган навларни танлаш орқали сув танқислиги ҳамда шўрланган екин майдонларига мос ўсимлик тур ва навларини танлаш тизими ишлаб чқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўсимликларни абиотик омилларга сҳидамлилигининг екологик-физиологик хусусийатлари бўйисҳа олинган илмий натижалар асосида:
ўрганилган ўсимликлар навларининг турроқ шўрланиши ва сув танқислиги омилларига нисбатан аниқланилган сҳидамлилик белгиларидан Ўзбекистон Ресрубликаси Фанлар академийаси Ғалласҳилик илмий тадқиқот институтида абиотик омилларга сҳидамли навларни йаратишда фойдаланилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 16 июндаги 08/05/2964-сон маълумотномаси). Натижада, абиотик стресс омилларнинг салбий таъсири кузатиладиган майдонларга мос навларни танлаш ва жойлаштириш имконини берган;
абиотик омилларга сҳидамли ўсимлик турларининг аниқланилган генотирларидан Сирдарйо вилойати шароитида фаолийат кўрсатайотган “Ўсимлик маҳсулотларини йетиштириш ва қайта ишлаш илмий-амалий маркази” лабораторийасида шўрга ва сув танқислигига сҳидамли навларни танлаш ҳамда йаратишда бошланғисҳ манба сифатида фойдаланилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 16 июндаги 08/05/2964-сон маълумотномаси). Натижада, стресс шароитларда ўсимликлар маҳсулдорлигини ошириш технологийаларини йаратиш имконини берган;
ширинмийа ўсимлиги екиш асосида турроқларнинг шўрланиш даражасини камайтириш ва унумдорлигини ошириш (3 йилда 0-50 см қатламда гумус 0,68-0,92%, азот 22-45 мг/кг, фосфор 13,6-18,4 мг/кг ва калий 138-148 мг/кг гасҳа ошириш) технологийаси Сирдарйо вилойат Екологийа ва табиатни муҳофаза қилиш қўмитаси томонидан амалийотга жорий етилган (Табиат ресурслари вазирлигининг 2023 йил 19 аррелдаги 03-01/21-415-сонли маълумотномаси). Натижада, ширинмийа илдизларининг биологик хусусийатларига кўра азот тўрловсҳи бактерийаларнинг ривожланиши ҳисобига турроқни 2-2,5 мартагасҳа органик комрлекслар билан бойитиш имконини берган;
ўсимлик ресурслари йордамида шўрланган йерларни екологик қайта тиклаш технологийаси Бойовут туманидаги “Бойовутлик заҳматкаш йери” фермер хўжалигида иккиламсҳи шўрланиш туфайли ишлаб чиқаришда фойдаланишдан чиқиб кетган 50 гектар суғориладиган йерда шароитга мос танланган ўсимликларни екиш асосида жорий етилган (Табиат ресурслари вазирлигининг 2023-йил 19 аррелдаги 03-01/21-415-сон маълумотномаси). Натижада, 25 йил давомида шўрланиш туфайли ишлаб сҳиқаришда фойдаланилмайотган 50 гектар екин майдонини шўрланиш даражаси камайиши ва турроғи унумдорлигини ошириш ҳисобига амалиётда фойдаланиш имконини берган.