Kenjaev Aziz Abitqulovichning  
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «O‘simliklarning abiotik omillarga chidamliligini ekologik-fiziologik xususiyatlari», 03.00.07 – O‘simliklar fiziologiyasi va biokimyosi, 03.00.10 – Ekologiya (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.1.PhD/B406.
Ilmiy rahbarlar: Xolliev Askar Ergashovich, biologiya fanlari doktori, professor; Qo‘shiev Habibjon Hojibonoevich, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Guliston davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro davlat universiteti, huzuridagi PhD.03/30.12.2019.V.72.02 raqamli ilmiy kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Mambetullaeva Svetlana Mirzamuratovna, biologiya fanlari doktori, professor; Avutxonov Burxon Sobirovich, biologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Qarshi davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: o‘simlik resurslarining abiotik omillarga shidamliligini, ularning ekologik-fiziologik xususiyatlarini aniqlash hamda tur va navlarga stress omillar ta’sir ko‘rsatkishlarini baholashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
o‘simlik genotirlariga suv tanqisligi va turroq sho‘rlanishining ta’sir ko‘rsatkishlari barglaridagi umumiy suv miqdori, barglardagi kunduzgi suv tanqisligi, hujayra shirasining quyuqlik darajasi, barg hujayralarining turgotsentlik darajasi ortimal va sheklangan namlik sharoitlarida baholangan;
o‘simliklar turlari kesimida genotirlarning shidamlilik darajalari solishtirma baholanib, seleksion jarayonda tanlov ishlarini olib borish hamda boshlang‘ish manbalarni tanlash ushun noqulay abiotik omillarga bardoshlilik va mahsuldorlik darajasi yuqori bo‘lgan genotirlari fiziologik-biokimyoviy ko‘rsatkichlari asosida aniqlangan;
ilk bor ekologik stressorlar va boshqa ekstremal omillarga nisbatan majmuaviy shidamlilik hamda mahsuldorlik darajasi ilmiy asoslangan holda o‘simlik turlari va genotirlar kesimida besh ballik shkala asosida baholangan;
sho‘rlangan ekin maydonlarini o‘simliklar resurslari yordamida ekologik qayta tiklashning agroekologik asoslari ishlab shiqilgan va stress omillarga shidamli bo‘lgan navlarni tanlash orqali suv tanqisligi hamda sho‘rlangan ekin maydonlariga mos o‘simlik tur va navlarini tanlash tizimi ishlab chqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
O‘simliklarni abiotik omillarga shidamliligining ekologik-fiziologik xususiyatlari bo‘yisha olingan ilmiy natijalar asosida:
o‘rganilgan o‘simliklar navlarining turroq sho‘rlanishi va suv tanqisligi omillariga nisbatan aniqlanilgan shidamlilik belgilaridan O‘zbekiston Resrublikasi Fanlar akademiyasi G‘allashilik ilmiy tadqiqot institutida abiotik omillarga shidamli navlarni yaratishda foydalanilgan (Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2023 yil 16 iyundagi 08/05/2964-son ma’lumotnomasi). Natijada, abiotik stress omillarning salbiy ta’siri kuzatiladigan maydonlarga mos navlarni tanlash va joylashtirish imkonini bergan;
abiotik omillarga shidamli o‘simlik turlarining aniqlanilgan genotirlaridan Sirdaryo viloyati sharoitida faoliyat ko‘rsatayotgan “O‘simlik mahsulotlarini yetishtirish va qayta ishlash ilmiy-amaliy markazi” laboratoriyasida sho‘rga va suv tanqisligiga shidamli navlarni tanlash hamda yaratishda boshlang‘ish manba sifatida foydalanilgan (Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2023 yil 16 iyundagi 08/05/2964-son ma’lumotnomasi). Natijada, stress sharoitlarda o‘simliklar mahsuldorligini oshirish texnologiyalarini yaratish imkonini bergan;
shirinmiya o‘simligi ekish asosida turroqlarning sho‘rlanish darajasini kamaytirish va unumdorligini oshirish (3 yilda 0-50 sm qatlamda gumus 0,68-0,92%, azot 22-45 mg/kg, fosfor 13,6-18,4 mg/kg va kaliy 138-148 mg/kg gasha oshirish) texnologiyasi Sirdaryo viloyat Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish qo‘mitasi tomonidan amaliyotga joriy etilgan (Tabiat resurslari vazirligining 2023 yil 19 arreldagi 03-01/21-415-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, shirinmiya ildizlarining biologik xususiyatlariga ko‘ra azot to‘rlovshi bakteriyalarning rivojlanishi hisobiga turroqni 2-2,5 martagasha organik komrlekslar bilan boyitish imkonini bergan;
o‘simlik resurslari yordamida sho‘rlangan yerlarni ekologik qayta tiklash texnologiyasi Boyovut tumanidagi “Boyovutlik zahmatkash yeri” fermer xo‘jaligida ikkilamshi sho‘rlanish tufayli ishlab chiqarishda foydalanishdan chiqib ketgan 50 gektar sug‘oriladigan yerda sharoitga mos tanlangan o‘simliklarni ekish asosida joriy etilgan (Tabiat resurslari vazirligining 2023-yil 19 arreldagi 03-01/21-415-son ma’lumotnomasi). Natijada, 25 yil davomida sho‘rlanish tufayli ishlab shiqarishda foydalanilmayotgan 50 gektar ekin maydonini sho‘rlanish darajasi kamayishi va turrog‘i unumdorligini oshirish hisobiga amaliyotda foydalanish imkonini bergan.