Касимова Раъно Рахматуллоевнанинг

фалсафа доктори (PhD)диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): «Ўзбек тўй ва мотам маросим фольклори матнларининг инглизча таржимасида этнографизмларнинг берилиши», 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Fil.153.

Илмий раҳбар: Ўраева Дармон Саидахмедовна, филология фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSс.27.06.2017.Fil.21.01

Расмий оппонентлар: Сафаров Шаҳриёр Сафарович, филология фанлари доктори, профессор; Турдимов Шомирза Ғаниевич, филология фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: ўзбек халқининг оилавий-маиший турмуш тарзи билан боғлиқ тўй ва мотам маросимлари фольклорининг табиати, ижтимоий-ахлоқий моҳияти, халқ оғзаки ижоди матнларининг инглиз тилига ўгирилиши, бунда этнографизмларнинг берилишини асослашдан иборат.

III. Тадқиқотининг илмий янгилиги:

ўзбек тўй ва мотам маросимлари фольклори намуналарининг хориж шарқшунослари томонидан инглиз тилига ўгирилишига асос бўлган ижтимоий-психологик, меҳмондўстлик, болажонлик, саховатпешалик, оилапарварлик омиллари исботланган;

этнографизмларнинг тилшуносликда лексик бирлик, адабиётшуносликда эса образли восита сифатида намоён бўлиши асосланган;

ўзбек тўй ва мотам маросимлари фольклорининг инглизча ўгирмалари асосида этнографизмларнинг талқинига, таржимасига ва тавсифига хос лисоний, семантик ва услубий хусусиятлар далилланган;

ўзбек тўй ва мотам маросимларига алоқадор этнографизмларнинг халқ ўйинлари, удумлар номи, миллий матолар, қариндош-уруғларга мурожаат шакллари каби турлари таснифланган;

ўзбек миллий таомлари ва кийим-кечаклари, турли маросим атрибутлари номини ифодаловчи этнографизмларнинг инглизча таржимада тасвирий, трансформацион, калька, муқобилини топиш усуллари орқали акс эттирилиши аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тўй ва мотам маросимлари фольклори этнографизмларининг хусусиятларини очиб бериш, этнографизмларни аслиятдан таржима қилиш муаммоларини бартараф этиш юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида: ўзбек маросим фольклорининг хорижий мамлакатларда ўрганилиши, унинг инглиз тилига таржима қилиниши, фольклор асарларида рақамлар моҳияти, этнографизмларнинг таснифи, уларнинг морфологик ўзгаришлари, ўзбек этнографик лексикасининг лингво-тарихий жиҳатдан қатламларга ажратилишига доир хулоса ва тавсиялар Бухоро давлат университети ўқув жараёнида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси ОЎМТВнинг 2017 йил 22 ноябрдаги 89-03-2885-сон маълумотномаси). Натижада «Таржима назарияси ва амалиёти», «Ўзбек фольклори», «Адабий-бадиий таҳлил методлари», «Қиёсий адабиётшунослик» ва «Қиёсий тилшунослик» фанларини такомиллаштириш ҳамда ўқитиш самарадорлигини оширишига хизмат қилган;

жаҳон тилшунослигидаги илғор тадқиқ методлари, чоғиштирма тилшунослик, таржимашуносликка оид атамалар изоҳи, ўзбек тўй ва мотам маросимлари фольклорининг ўзбекча-инглизча этнографизмлари муқобилликда ифодаланишига хос хусусиятларни аниқлаш каби хулосалардан ОТ-Ф8-057 «Ўзбек тилини системавий тадқиқ этишнинг методологик асослари, метод ва принципларини шакллантириш» мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитасининг 2017 йил 18 октябрдаги ФТА-02-11/906-сон маълумотномаси). Натижада этнографизмларни тавсифлашнинг муаммолари аниқланиб, унинг методологик асослари бўйича, метод ва принципларини шакллантириш ечимларини ўрганишга хизмат қилган;

ўзбек маросим фольклорининг, хусусан, тўй ва мотам маросимлари фольклорининг инглизча таржимасида этнографизмлар ифодаланишига хос хусусиятларга оид илмий натижалардан Ф-1-06 «Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналари синтези» мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитасининг 2017 йил 17 ноябрдаги ФТА-02-11/1102-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши асосида ўзбек тўй ва мотам маросими қўшиқларининг аслиятдан таржима қилиниши билан боғлиқ муаммолар қиёсий аспектда ўрганилиб, таржимон маҳоратини аниқлашга хизмат қилган;

ўзбек халқининг оилавий-маиший, мавсумий маросимлари ва миллий урф-одатларнинг бутун башариятни уйғунликка, ободликка етакловчи қадрият эканлиги, уларнинг инглизча таржималари билан боғлиқ фикр-мулоҳазалардан Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг «Ассалом, Бухоро», «Диёр янгиликлари» туркум кўрсатувларини тайёрлашда фойдаланилган (Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг 2017 йил 27 октябрдаги 1/271-сон маълумотномаси, 2018 йил 7 февралдаги 1/58-сон хати). Натижада миллий қадриятларимизнинг бир қатор хорижлик этнограф олимлар томонидан инглиз тилига таржима қилингани, ўзбек фольклорига бўлган катта қизиқишни намоён этиши каби хулосалари телетомошабинларнинг ушбу масалалар юзасидан маълумотларга эга бўлишига асос бўлган.