Сулейманова Лола Исматуллаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болалар касалхонадан ташқари пневмонияси патогенезида клиник ва иммуногенетик предиктлар», 14.00.36 – Аллергология ва иммунология; 14.00.09 – Педиатрия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.PhD/Tib1793.
Илмий раҳбарлар: Набиева Умида Пулатджановна, тиббиёт фанлари доктори; Рахманкулова Зухра Жандаровна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Иммунология ва инсон геномикаси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами:  Иммунология ва инсон геномикаси институти, DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01
Расмий оппонентлар: Муллаева Лола Жавлановна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Зиядуллаев Шухрат Худайбердиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болалар касалхонадан ташқари пневмонияси патогенезида клиник ва иммуногенетик предиктларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда касалхонадан ташқари пневмонияда яллиғланишга хос ва қарши цитокинлар (TNF-α, IL-17А ва IL-4) миқдорларининг соғломларга нисбатан ишонарли юқорилиги  яллиғланиш фаоллиги кучайиши ва пневмония оғир кечиши ривожланишига тўғри пропорционал боғлиқлиги исботланган;
илк бор янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда TNF-α -308G/A rs1800629 гени А аллели ва гетерозигота GA генотипининг учраши касалхонадан ташқари пневмониянинг оғир кечиши ривожланишига прогностик омили, аксинча G аллели ва гомозигот GG генотипи протекторлик омилларидан эканлиги исботланган;
илк бор янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда IL-4 (-590) С/Т rs2243250 генининг полиморф аллеллари ва генотиплари тақсимланишида CC генотипи C аллел варианти учраши даражасининг ортиши касалликнинг оғир шакли ривожланишига сабабчи, аксинча, гетерозигота СТ генотипи оғир бўлмаган ва Т аллели оғир шаклида протектор бўлиб, касалликка резистентлик ривожланишига сабабчи бўлиши аниқланган;
илк бор касалхонадан ташқари пневмонияда яллиғланишга хос ва қарши цитокинлар (TNF-α, IL-17А ва IL-4) юқори миқдорлари томирларининг эндотелийсига, биринчи навбатда капиллярларга ва ўпка тўқималарига кучли зарар етказувчи таъсирга олиб келиши, яллиғланиш хос ва қарши цитокинлар (TNF-α+IL-17А/IL-4) нисбатининг ортиши пневмония оғирлигининг прогностик мезони эканлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашининг 2023-йил 18-декабрдаги №PhD 5a-2/006-сонли  хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти:  илк бор янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда касалхонадан ташқари пневмонияда яллиғланишга хос ва қарши цитокинлар (TNF-α, IL-17А ва IL-4) миқдорларининг соғломларга нисбатан ишонарли юқорилиги  яллиғланиш фаоллиги кучайиши ва пневмония оғир кечиши ривожланишига тўғри пропорционал боғлиқлиги исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти:  янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болалар касалхонадан ташқари пневмонияда аниқланган иммунологик кўрсаткичлар ва уларнинг ўзаро боғлиқлиги касалликнинг аниқлаш, ривожланиши, клиник кечиши ва прогнозини баҳолашда мухим роль ўйнайди; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Бухоро вилояти перинатал маркази ва Тошкент шахар “Poytaxt-med diagnostika” клиникасига амалий фаолиятларига жорий қилинган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023-йил 22-августдаги №PhD 4а-1/002-сонли маълумотномаси); илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: касалхонадан ташқари пневмонияда билан касалланган беморларни ўз вақтида иммунологик кўрсаткичларни аниқлаш ихтисослаштирилган даволаш тактикасини қўллашга, касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартиришга хамда асоратларини камайтиришга имкон яратган ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги  қуйидагилардан иборат: прогностик мезонларни самарали қўллаш ва даволаш-профилактика тадбирларини ўз вақтида амалга ошириш касалхонада ётиб даволанишни 6,5 кунга қисқартириш имконини берган. Ҳар бир бемор учун 6,5 кун касалхонада ётиб даволаниш учун тахминий харажатлар 700 000 х 6,5 = 4 550 000 сўмни ташкил этган ва бу иқтисодий самарадорлик хисобланади. Шундай қилиб, битта беморни даволашда давлат бюджетидан 4 миллион 550 минг сўмни тежаш имконини берган; хулоса: Сулейманова Лола Исматуллаевнанинг «Янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда касалхонадан ташқари пневмониянинг прогностик хавф омиллари ва клиник хусусиятлари» номли услубий тавсияномаси ва «Янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача бўлган болаларда касалхонадан ташқари орттирилган пневмониянинг оғирлик даражасини ташхислаш усули» номли дастурий мажмуаси тасдиқланган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023-йил 22-августдаги №PhD 4 а-1/002-сонли маълумотномаси).
иккинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда TNF-α -308G/A rs1800629 гени А аллели ва гетерозигота GA генотипининг учраши касалхонадан ташқари пневмониянинг оғир кечиши ривожланишига прогностик омили, аксинча G аллели ва гомозигот GG генотипи протекторлик омилларидан эканлиги исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти:  янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача  болаларда касалхонадан ташқари пневмониянинг ривожланишига, TNF-α -308G/A rs1800629 генининг полиморф аллеллари ва генотиплари ўрганилаётган патология ривожланишининг прогностик омилларидан бири ҳисобланади; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши:  илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Бухоро вилояти перинатал маркази ва Тошкент шахар “Poytaxt-med diagnostika” клиникасига амалий фаолиятларига жорий қилинган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023-йил 22-августдаги №PhD 4а-1/002-сонли маълумотномаси); илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: касалхонадан ташқари пневмониянинг ривожланиш хавфини иммуногенетик кўрсаткичлар асосида эрта ташҳислаш ва олдини олиш, олиб бориш тактикасини такомиллаштириш, тўғри даволаш тактика¬сини қўллаш ҳисобига асоратларини камайтиришга имкон яратган  ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қуйидагилардан иборат: прогностик мезонларни самарали қўллаш ва даволаш-профилактика тадбирларини ўз вақтида амалга ошириш касалхонада ётиб даволанишни 6,5 кунга қисқартириш имконини берган. Ҳар бир бемор учун 6,5 кун касалхонада ётиб даволаниш учун тахминий харажатлар 700 000 х 6,5 = 4 550 000 сўмни ташкил этган ва бу иқтисодий самарадорлик хисобланади. Шундай қилиб, битта беморни даволашда давлат бюджетидан 4 миллион 550 минг сўмни тежаш имконини берган; хулоса: Сулейманова Лола Исматуллаевнанинг «Янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда касалхонадан ташқари пневмониянинг прогностик хавф омиллари ва клиник хусусиятлари» номли услубий тавсияномаси ва «Янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача бўлган болаларда касалхонадан ташқари орттирилган пневмониянинг оғирлик даражасини ташхислаш усули» номли дастурий мажмуаси тасдиқланган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023-йил 22-августдаги №PhD 4 а-1/002-сонли маълумотномаси).
учинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда  IL-4 (-590) С/Т rs2243250 генининг полиморф аллеллари ва генотиплари тақсимланишида CC генотипи C аллел варианти учраши даражасининг ортиши касалликнинг оғир шакли ривожланишига сабабчи, аксинча, гетерозигота СТ генотипи оғир бўлмаган ва Т аллели оғир шаклида протектор бўлиб, касалликка резистентлик ривожланишига сабабчи бўлиши аниқланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача  болаларда касалхонадан ташқари пневмониянинг ривожланишига, IL-4 (-590) С/Т rs2243250 генининг полиморф аллеллари ва генотиплари ўрганилаётган патология ривожланишининг прогностик омилларидан бири ҳисобланади; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Бухоро вилояти перинатал маркази ва Тошкент шахар “Poytaxt-med diagnostika” клиникасига амалий фаолиятларига жорий қилинган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023-йил 22-августдаги №PhD 4а-1/002-сонли маълумотномаси); илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  касалхонадан ташқари пневмониянинг ривожланиш хавфини иммуногенетик кўрсаткичлар асосида эрта ташҳислаш ва олдини олиш, олиб бориш тактикасини такомиллаштириш, тўғри даволаш тактика¬сини қўллаш ҳисобига асоратларини камайтиришга имкон яратган  ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қуйидагилардан иборат: прогностик мезонларни самарали қўллаш ва даволаш-профилактика тадбирларини ўз вақтида амалга ошириш касалхонада ётиб даволанишни 6,5 кунга қисқартириш имконини берган. Ҳар бир бемор учун 6,5 кун касалхонада ётиб даволаниш учун тахминий харажатлар 700 000 х 6,5 = 4 550 000 сўмни ташкил этган ва бу иқтисодий самарадорлик хисобланади. Шундай қилиб, битта беморни даволашда давлат бюджетидан 4 миллион 550 минг сўмни тежаш имконини берган; хулоса: Сулейманова Лола Исматуллаевнанинг «Янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда касалхонадан ташқари пневмониянинг прогностик хавф омиллари ва клиник хусусиятлари» номли услубий тавсияномаси ва «Янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача бўлган болаларда касалхонадан ташқари орттирилган пневмониянинг оғирлик даражасини ташхислаш усули» номли дастурий мажмуаси тасдиқланган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023-йил 22-августдаги №PhD 4 а-1/002-сонли маълумотномаси).
тўртинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор касалхонадан ташқари пневмонияда яллиғланишга хос ва қарши цитокинлар (TNF-α, IL-17А ва IL-4) миқдорининг юқорилиги кучли яллиғланиш ва иммунитет жараёнларининг,   яллиғланишга хос ва қарши цитокинлар (TNF-α+IL-17А/IL-4) нисбатининг ортиши эса пневмония оғирлигининг  прогностик мезонлари эканлиги асосланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болалар касалхонадан ташқари пневмонияда аниқланган иммунологик кўрсаткичлар ва уларнинг ўзаро боғлиқлиги касалликнинг аниқлаш, ривожланиши, клиник кечиши ва прогнозини баҳолашда мухим роль ўйнайди; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Бухоро вилояти перинатал маркази ва Тошкент шахар “Poytaxt-med diagnostika” клиникасига амалий фаолиятларига жорий қилинган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023-йил 22-августдаги №PhD 4а-1/002-сонли маълумотномаси); илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: касалхонадан ташқари пневмонияда билан касалланган беморларни ўз вақтида иммунологик кўрсаткичларни аниқлаш ихтисослаштирилган даволаш тактикасини қўллашга, касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартиришга хамда асоратларини камайтиришга имкон яратган  ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қуйидагилардан иборат: прогностик мезонларни самарали қўллаш ва даволаш-профилактика тадбирларини ўз вақтида амалга ошириш касалхонада ётиб даволанишни 6,5 кунга қисқартириш имконини берган. Ҳар бир бемор учун 6,5 кун касалхонада ётиб даволаниш учун тахминий харажатлар 700 000 х 6,5 = 4 550 000 сўмни ташкил этган ва бу иқтисодий самарадорлик хисобланади. Шундай қилиб, битта беморни даволашда давлат бюджетидан 4 миллион 550 минг сўмни тежаш имконини берган; хулоса: Сулейманова Лола Исматуллаевнанинг «Янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача болаларда касалхонадан ташқари пневмониянинг прогностик хавф омиллари ва клиник хусусиятлари» номли услубий тавсияномаси ва «Янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача бўлган болаларда касалхонадан ташқари орттирилган пневмониянинг оғирлик даражасини ташхислаш усули» номли дастурий мажмуаси тасдиқланган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023-йил 22-августдаги № PhD4а-1/002-сонли маълумотномаси)