Sayt test rejimida ishlamoqda

Тожибоев Акмалжон Ғуломжон ўғлининг 
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тритциклик хиназолинлар ва хиназолонлар ҳосилалари монокристалларида молекулалараро таъсирлар», 02.00.04 – Физик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.DSc/K144. 
Илмий маслаҳатчи: Ташходжаев Баходирходжа, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.K.01.03.
Расмий оппонентлар: Акбаров Хамдам Икромович, кимё фанлари доктори, профессор; Кадирова Зуҳра Чингизовна, кимё фанлари доктори, профессор; Ашуров Жамшид Менгноворович, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Умумий ва ноорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: тритциклик хиназолинлар ва хиназолонлар ҳосилалари молекуляр кристалларининг кристаллкимёвий хусусиятларини молекулалараро таъсирларнинг характеристикалари ва кристаллардаги электрон зичлик тақсимоти нуқтаи назаридан ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор тритциклик хиназолинлар ва хиназолонлар ҳосилаларининг 23 кристалл структурасинг фазовий тузилиши аниқланган;
пеганол ва 6-бромпеганол аралаш кристаллар ҳосил бўлиши аниқланган ва уларнинг фазавий ҳолатларининг шаклланишида икки (эҳтимол турли хил) молекулалардан ташкил топган марказий симметрик димернинг турлича таҳланишлари ва турлича димерлараро ўзаро таъсирлар намойн бўлиши аниқланган;
6-Формил-7,8,9,11-тетрагидро-5Н-пиридо[2,1-б]хиназолин-11-он кристалл ҳолатда енамин таутомери кўринишида, этанон ва аминнинг Н атоми орасидаги ички молекуляр Н—Ҳ∙∙∙О водород боғ С(6) мотиви билан ҳосил бўлиши аниқланган;
2-алмашинган 6,7,8,9-Тетрагидропиридо[2,1-б]хиназолин-11-он кристалл тузилишлари шаклланишида C−Ҳ∙∙∙π ва C−О∙∙∙π молекулалараро таъсирлар асосий ҳиссаси борлиги аниқланган; электронодонор ва электроноаксептор ўринбосарлар 6-ҳолатдаги метилен гуруҳларининг реаксион қобилиятига сезиларли таъсири борлиги кўрсатиб берилган;
илк бор тадқиқ қилинган бирикмаларда Хиршфелд сиртлар таҳлили ўтказиллб, улар асосида кристалл тузилишлар шаклланишига таъсир қилувчи молекулалараро таъсирларнинг асосий турлари ва энергетик хусусиятлари аниқланган;
4-(2-Диетиламино)асетил-2,3,3а,4-тетрагидропирроло[2,1-б]хиназолин-9(1Ҳ)-он кристалл тузилишида бир вақтда атомларнинг ангармоник тебраниши ва тартибсизлик элементлари намоён бўлиши аниқланган;
илк бор дезоксипеганин гидрохлорид дигидрати, 5,5а,6,7,8,9-Гексагидропиридо[2,1-б]хиназолин-11-он гидрохлориди ва 4-(2-Диетиламино)асетил-2,3,3а,4-тетрагидропирроло[2,1-б]хиназолин-9(1Ҳ)-он кристалларидаги электрон зичлик топологик таҳлил қилиниб, ушбу бирикмаларнинг электростатик хусусиятлар ҳақида хулоса чиқариш имконини берди, ички- ва молекулалараро таʼсирлар хусусиятларининг нисбатан яхшиланган натижалари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Тритциклик хиназолинлар ва хиназолонлар ҳосилаларининг структуравий тадқиқотлар натижалари асосида:
тритциклик хиназолинлар ва хиназолонлар 22 ҳосилаларининг РТТ натижалари Кембриж структуравий маълумотлар базасига (тҳе Cамбридге Струcтурал Датабасе, ҳттпс://www.ccдc.cам.аc.ук) киритилган ва улардан ЎзР ФА ЎМКИда тритциклик хиназолинлар ва хиназолонларнинг биологик фаол ҳосилаларининг мақсадли синтезида фойдаланилган;
тритциклик хиназолинлар ва хиназолонлар ҳосилаларининг фазовий тузилиши бўйича маълумотлар юқори импакт факторли 17 хорижий журналларда иқтибос қилинган бўлиб, молекулалари ва/ёки уларнинг фрагментлари ўхшаш бўлган бирикмаларнинг кристалл ва молекуляр тузилишини тавсифлашга ҳамда кристалл таҳланишига таъсир қилувчи молекулалараро таъсирларни аниқлашга имкон берди (Нат. Прод. Реп., 2008, 25, ЖCР ИФ 15.7; Аcта Cрйст. Сеcт. C, 2022, C78, ЖCР ИФ 1.172; Ж. оф Солид Стате Чем., 2022, В.312, ЖCР ИФ 3.498; Молеc. Cрйст. анд Лиқуид Cрйст., 2022, В.732, ЖCР ИФ 0.896; Ж. оф Молеc. Струcт., 2022, В. 1249, Элсевиер ИФ 3.196; Ж. оф Органометал. Чем., 2022, В. 958, ЖCР ИФ 2.369; Интер. Жоурн. оф Пҳйтомед., 2016, 8(4), CитеСcоре 0.6; Аркивос, 2000, ИВ; Чем. оф Нат. Cомп., 2014, 50, CитеСcоре 1.3; АCС Омега 2022, 41, ИФ 4.1; Молеcулар Диверситй, 2022, 27, ИФ 3.8; Полйҳедрон, 2024, 247, ИФ 2.6; Ж. оф Солид Стате Чем., 2022, 312, ИФ 3.3);
тритциклик хиназолинлар ҳосилаларининг кристаллографик тадқиқотлари маълумотларидан ВА-ФА-Ф-7-006 «Сулфонилмочевиналар, триазинлар ва уларнинг гетеротциклик аналоглари қаторида селектив пестицидларнинг янги авлодини синтез қилишнинг фундаментал асослари» фундаментал лойиҳасида фойдаланилган 2017-2020 йиллар (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2022 йил 12 октябрдаги № 4-1255-2543-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиб лойиҳа доирасида танланган бирикмаларнинг фазовий тузилишин ўрганишга ва кристаллда молекулалараро таъсирлашувларни таҳлил қилишга имкон берган;
И-20190 лойиҳаси доирасида, хиназолин ҳосиласининг (кичик ўлчамли 0,5 х 0,02 х 0,01 мм3) монокристаллини ДЕСЙ синхротронида (Германия) ўтказилган дифраксиён тажриба натижаларидан фойдаланиб, ностандарт маълумотлар асосида кристалларда псевдосимметрияни ва тартибсизланишни ўрганиш имконини берди (2022 йил 12 июлдаги Рейн-Вестфал Аахен Техника университети маълумотномаси);
2007-2012 йиллардаги Деуцче Форшунгсгемеинсчафт (Германия) лойиҳаси доирасида, тритциклик хиназолинлар монокристалларнинг рентгентузилиш маълумотлари бўйича «инвариом» (асферик атом) маълумотлар базасида мавжуд бўлмаган бир нечта рентген нурлар сочилиш факторлари киритилган ва энг кичик квадратлар усули бўйича структураларни аниқлашда асферик атомларнинг сочилиш коеффициентларини ишлаб чиқиш бўйича тадқиқотларда қўлланилган (2022 йил 10 сентябрдаги Сюрих Университети (Швейцария) маълумотномаси).

Yangiliklarga obuna bo‘lish