Жовлиева Дилфуза Тилововнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): “Картошка Х вируси диагностикаси учун ИФА тўпламини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш”, 03.00.04 – Микробиология ва вирусология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2.PhD/B430.
Илмий раҳбар: Файзиев Вохид Бахромович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети, Чирчиқ давлат педагогика университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: “ТИҚХММИ” Миллий тадқиқот университети қошидаги Фундаментал ва амалий тадқиқотлар институти, PhD.03/14.07.2022.B/Qx.10.06.
Расмий оппонентлар: Маматқулов Иброҳим Хомидович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Макамов Абдисалом Ҳасанбоевич, PhD, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Картошка Х вирусига юқори титрли поликлонал зардоб олиш ва бу асосида муқобил иммунофермент анализ усулини ишлаб чиқиш ҳамда вирус диагностикасида қўллаш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
вирусни ажратиш ҳамда биологик тозалашда Датура страмониум ф татула ўсимлигидан фойдаланилди ҳамда тозаланган вирус препаратини олиш жараёни босқичларини назорат қилиш ва тозалик даражасини аниқлашда ўсимлик пероксидазасидан фойдаланилди;
Ўзбекистон иқлим шароитида тарқалган КХВ-О изоляти ОРФс5 гени асосида молекуляр-генетик идентификация қилинди ва КХВ хос эканлиги исботланди;
КХВ ига специфик зардоб тайёрлашда циклоферон иммуномодуляторидан фойдаланилди ҳамда унинг қуён организмида вирусга нисбатан пайдо бўлган иммун хотира давомийлигини 60 кунгача ўзгармас сақлаб туриши исботланди;
тайёрланган специфик зардоб асосида вирус диагностикатисяси учун ИФА усули муқобиллаштирилди ҳамда амалиётда қўлланилди;
ишлаб чиқилган ИФА (ДАС-ЭЛИСА) усули ёрдамида вирусга чидамли бўлган Фолва, Романтика, Писком, Аурета, C-02, C-5, C-12, C-2 каби картошка нав ва клонлари аниқланди ҳамда селексионерларга вирусга чидамли навлар яратиш учун тавсия этилди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Картошка Х вируси диагностикаси учун ИФА тўпламини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш мавзуси бўйича олинган илмий натижалар асосида:
мамлакатимизда тарқалган КХВ-О изоляти аниқланиб, унинг паспорти яратилди ва ЎзР ФА Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институтида мавжуд бўлган “Фитопатоген ва бошқа микроорганизмлар ноёб илмий обекти коллекцияси” генофондига топширилган (ЎзР ФА нинг 2023 йил 26 май 4/1255-1137-сонли маълумотномаси) ҳамда ушбу йўналишда олиб бориладиган илмий-тадқиқотлар учун фойдаланиш имконияти яратилди;
КХВ учун ишлаб чиқилган ИФА усули ёрдамида “Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий тадқиқот институти” картошка коллекциясида мавжуд нав ва намуналар туганаклари картошка Х вирусига текширилди ҳамда экин майдонида вирус эпифитотийсининг олди олинди ҳамда вируссиз картошка экув материалларини олишга эришилди (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги 2023 -йил 5-июндаги 05/05/2718-сон-сонли маълумотномаси).
