Ходжаева Дилафрўз Изатиллоевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тилшунослик терминларининг лексикографик таҳлили (инглиз, рус ва ўзбек тиллари изоҳли луғатлари материаллари мисолида)», 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: № B 2017.2.PhD/Fil213.

Илмий раҳбар: Мирзаев Ибодулла Камолович, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Умархўжаев Мухтор Эшонхўжаевич, филология фанлари доктори, профессор; Насруллаева Нафиса Зафаровна, филология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.

Диссертациянинг йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: инглиз, рус ва ўзбек тиллари тилшунослик терминларини қиёсий-чоғиштирма аспектда лексикографик нуқтаи назардан ёритиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

инглиз, рус ва ўзбек тиллари изоҳли луғатларида тилшунослик терминларининг берилиши илк бор қиёсий-чоғиштирма аспектда ўрганилиб, уларнинг тиллараро мазмуний мутаносиблик ва номутаносиблиги исботланган;

таҳлилга тортилган тилшунослик терминлари терминография талаблари: аниқлик, мантиқан изчиллик, тизимлилик, адабий тил меъёрларига мослиги, оммабоплик нуқтаи назаридан тавсифланган;

тилшунослик терминларининг тиллараро лексик-семантик хусусиятлари, изоҳли луғатларда кодификацияланиш миқдор кўрсаткичи аниқланди;

тилшунослик терминологияси асосида ўзбек тилида соҳа терминларини унификациялаш, уйғунлаштириш ва янги изоҳларини ишлаб чиқиш бўйича услубий ёндашувлар такомиллаштирилган;

луғатларга киритилмаган прагмалингвистика, гендер, когнитив тилшунослик, когнитивизм, дискурссингари терминларнинг изоҳлари ишлаб чиқилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Турли тизимли тиллардаги тилшунослик терминларининг тадқиқи жараёнида олинган илмий натижа ва хулосалар асосида:

терминология ва терминография мезонлари асосида терминларни лексикографик кодификациялаш, унификациялаш, тартибга солиш бўйича олинган илмий натижалардан давлат илмий-техника дастури доирасидаги И-2015-7-19-сон инновацион лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 29 ноябрдаги ФТА-02-11/1213-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши «Русча-инглизча металлургия терминларининг ўзбекча изоҳли луғати»ни яратишда назарий асос бўлган;

замонавий тилшунослик йўналишларига доир терминлар, уларнинг тавсифи, таснифи ҳамда лексикографик тамойиллар ва ёндашувлар бўйича олинган илмий ва амалий натижалардан олий таълим тизими педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш жараёнида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 30 январдаги 87-03-422-сон маълумотномаси). Таклиф қилинган илмий хулосалар тингловчиларнинг лексик, фразеологик ва лексикографик билимларни эгаллашда, терминология соҳасидаги билимларни ҳозирги замон тилшунослиги билан уйғунлаштиришда асос бўлиб хизмат қилган;

терминологиянинг тил тизимидаги ўрни, аҳамияти, хусусан, миллий терминологияни ривожлантиришда бошқа тиллардан кириб келган айрим терминларнинг тилимиздаги муқобилларидан фойдаланиш борасида олинган илмий ва амалий натижалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Ўзбекистон 24» телерадиоканали томонидан тайёрланган туркум телекўрсатувда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2017 йил 15 декабрдаги 02-09-225-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатув мазмуни лисоний фактлар билан бойитилган ҳамда томошабинлар миллий терминологиянинг тил равнақидаги аҳамияти тўғрисида қимматли маълумотларга эга бўлган.