Ортиқов Ислом Зиёдулла ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Зоминсув ҳавзаси юксак ўсимликларининг патоген микромитсетлари», 03.00.05 – Ботаника (биология фанлари).
Диссертасия мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2021.3.PhD/B632.
Илмий раҳбар: Мустафаев Илёр Муродуллаевич, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Ботаника институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ботаника институти, DSc.02/30.12.2019.B.39.01.
Расмий оппонентлар: Рахимова Ташханим, биология фанлари доктори, профессор; Камилов Шухрат Ганиевич, биология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Зоминсув ҳавзаси юксак ўсимликларининг патоген микромитсетларини кенг кўламда таҳлил қилиш ва хавфли патоген микромитсет турларига қарши самарали профилактик кураш чораларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Зоминсув ҳавзаси юксак ўсимликларида патоген микромитсетларнинг 3 бўлим 8 синф 18 тартиб 36 оила 76 туркумига мансуб 275 тур 40 форма ва 2 вариатсияси аниқланган;
илк бор тадқиқот ҳудуди учун патоген микромитсетларининг 3 бўлим 7 синф 11 тартиб 14 оила 30 туркумга мансуб 61 тур 11 формаси, Ўзбекистон микобиотаси учун 6 тури қайд этилган;
патоген микромитсетларнинг тик минтақалари бўйича тарқалиши ҳамда мавсумий ривожланиши очиб берилган;
микромитсетларнинг 2 бўлим 3 синф 6 тартиб 6 оила 13 туркумга мансуб 25 тур ва 3 формаси янги хўжайин ўсимликларида учраши аниқланган;
илк бор Ўзбекистон ҳудудида Қизил китобга (2019) киритилган Платанус ориенталис Л. да ун-шудринг, Тулипа королкоwии Регел ва Эремурус аитчисонии Бакер ларда занг касалликлари қайд этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Зоминсув ҳавзасида олиб борилган микологик тадқиқотлардан олинган натижалар асосида:
Зоминсув ҳавзасида асосий ўрмон ҳосил қилувчи Жуниперус Л. туркуми вакилларида занг касаллигини келтириб чиқарувчи Гймноспорангиум Р.Ҳедw. эх ДC. турларини оралиқ хўжайин ўсимликларида тарқалишини акс эттирувчи ГАТ харитаси Зомин миллий табиат боғининг амалий фаолиятига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 20-июлдаги 03-03/3-2989-сон маълумотномаси). Натижада, Зоминсув ҳавзасида тарқалган Жуниперус Л. вакилларини зарарлаш хусусиятига эга бўлган Гймноспорангиум туркестаниcум, Г. cонфусум, Г. фусиспорум ларни этсиоспораларининг асосий қисми ҳосил бўлувчи нуқталарини аниқлаш ва эрта босқичда ташхислаш имконини берган;
Жуниперус Л. ва Cратаегус Л. турларида занг касаллигини келтириб чиқарувчи Гймноспорангиум cонфусум нинг юқиш занжирини узиш бўйича ишлаб чиқилган профилактик услуб Зомин Миллий табиат боғи ва Зомин давлат ўрмон хўжалигининг амалий фаолиятига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 20-июлдаги 03-03/3-2989-сон маълумотномаси). Натижада, муҳофаза қилинадиган ҳудудларда тарқалган Жуниперус ва Cратаегус турларида занг касаллигини аниқлаш ва ҳимоя қилиш имконини берган;
табиий ҳудудларда тарқалган арча ва дўлананинг занг касаллигини профилактика қилиш услуби учун Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Интелектуал мулк марказидан фойдали модел патенти (31.08.2023, № ФАП 02306) олинган. Натижада, табиий муҳитда тарқалган арча ва дўлана турларини занг касаллигидан ҳимоя қилиш имконини берган;
Зоминсув ҳавзаси юксак ўсимликлари патоген микромитсетларининг 642 га яқин микологик гербарий намуналари ЎзР ФА Ботаника институти “Ноёб обекти” Микологик гербарий (ТАСМ) фондига топширилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияснинг 2023-йил 18 августдаги №4/1255-1749-сон маълумотномаси). Натижада, Зоминсув ҳавзаси юксак ўсимликларидан йиғилган микологик гербарий намуналари ноёб обект фондини бойитган ва Ўзбекистоннинг муҳофаза қилинадиган табиий минтақаларида тарқалган патоген микромитсетларнинг электрон маълумотлар базасини тайёрлашда фойдаланиш имконини берган.