Nazirova Mehribon Baxromovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «SYP21A2 genining eng ko‘p uchraydigan mutatsiyalari spektrini va steroidogenez jarayonida P450 sitoxromining rolini o‘rganish», 03.00.01 – Biokimyo (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.1.PhD/B678.
Ilmiy rahbar: Dalimova Dilbar Akbarovna, biologiya fanlari doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Biofizika va biokimyo instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Milliy universiteti huzuridagi Biofizika va biokimyo instituti, DSc.03/30.12.2019.B.01.13.
Rasmiy opponentlar: Yuldashev Nasirjan Muhamedjanovich, biologiya fanlari doktori, professor; Abdullaev Alisher Abdumavlyanovich, biologiya fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Genomika va bioinformatika markazi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: TBUG bilan assotsiasialangan SYP21A2 genining ko'p uchraydigan mutatsiyalarini o‘rganish va kasallikning turli shakllariga olib keladigan mutatsiyalarni aniqlash uchun diagnostik panelni ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
TBUG bilan assotsiasiasi bo‘lgan CYP21A2 genidagi 8 ta keng tarqalgan mutatsiyalarni uchrash chastotasi aniqlandi;
TBUG bilan kasallangan ayollarda klinik va biokimyoviy tahliidagi farqlar tasdiqlandi;
TBUG kasalligini tashhislash maqsadida CYP21A2 genidagi mutatsiyalarni aniqlash uchun Multipleks real vaqtdagi PZR usuli joriy qilindi;
multipleks real vaqtdagi PZR natijalarini tasdiqlash uchun O'zbekistonda birinchi marta SYP21A2 genining eng ko'p uchragan mutatsiyalar lokusini sekvens qilindi;
O‘zbekistonda CYP21A2 genidagi mutatsiyalarni aniqlash yordamida tug'ma buyrak usti giperplaziyasi kasalligini tuxumdonlar polikistozi sindromidan diagnostik farqlash imkoniyati yaratildi;
CYP21A2 mutatsiyalari bilan progasteron va testosteron konsentratsiyasi o‘rtasida korrelatsiya borligi tasdiqlandi.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Diagnostik mexanizmlar bo‘yicha molekulyar-genetik tadqiqotlarning ilmiy natijalar asosida:
CYP oilasiga kiruvchi 21-gidrooksilaza fermenti sinteziga javob beruvchi genning polimorfizmlarini aniqlashda praymerlardan va PZR protokollaridan FZ-201811215 sonli «O‘zbek populyatsiyasidagi yurak-qon-tomir kasalliklari bilan kasallangan shaxslarni personallashtirilgan davolashda molekulyar-genetik markerlarni qo‘llash» mavzusidagi loyihada genotiplarni aniqlash maqsadida foydalanilgan (Oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligining 2023 yil 20 sentyabrdagi – № 4/17-22/09-23-son ma’lumotnomasi). Natijada, CYP21A2 genidagi ko‘p uchrovchi polimorfizmlarni uchrash chastotasini baholash imkonini bergan;
xomila tushishiga sabab bo‘luvchi CYP21A2 genidagi mutatsiyalarni aniqlashda optimallashtirilgan mul’tipleks real vaqtdagi PZR usulidan REP-03032022/192 sonli «O‘zbekistonda xomila yo‘qotish bo‘yicha ilg‘or tadqiqot- ALSU» jahon bankini loyihasida CYP21A2 geni mutatsiyalarni uchrashini aniqlash maqsadida foydalanilgan (Oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligining 2023 yil 20 sentyabrdagi 4/17-4/04-77-son ma’lumotnomasi). Natijada, xomilasi tushgan ayollarni CYP21A2 genidagi mutatsiyalarni aniqlash va ularni uchrash chastotasini baholash imkoniyatini bergan hamda mul’tipleks real vaqtdagi PZR yordamida reaktivlar 4 barobar vaqt tejashga erishilgan;
“Real vaqt rejimida multipleks PCR tahlili yordamida CYP21A2 genidagi mutatsiyalarni aniqlash” mavzusidagi metodik qo‘llanma nashr etilgan (O‘zMU huzuridagi Biofizika va biokimyo instituti 2023 yil 31 mart, 3-son bayonnoma). Ishlab chiqilgan metodik qo‘llanma kasallik diagnostikasida va shunga qarab davolash strategiyalarini belgilashda yordam bergan. Mazkur metodik qollanma Samarqand ko‘p tarmoqli davolash va OOO «Genmedical» MChJ klinikalarida amaliyotga joriy qilingan (2023 yil 31 may);
«Adrenogenital sindromda CYP21A2 genini molekulyar genetik o‘rganish» elektron mashinalari uchun yaratilgan dasturni rasmiy ro‘yxatdan o‘tkazish to‘g‘risidagi guvohnoma olingan (O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining 2023 yil 18 fevraldagi № 22326 – DGU 2023 0191 guvohnomasi).
